Fjölrit RALA - 10.11.1992, Qupperneq 8

-4-
ýmissa grastegunda til þess að nota í uppgræðslu en flestir þeirra entust mjög skamman
tíma (t.d. Andrés Amalds o.fl. 1978). Það var ekki fyrr en farið var að prófa íslenskan
efnivið og tegundir og stofna frá Alaska og norðurhéruðum Norðurlandanna að stofnar
fundust sem entust lengi og héldu sér vel við erfið skilyrði (Áslaug Helgadóttir 1988).
Dæmi um slíkan stofn er Leik túnvingull frá Noregi sem var um árabil uppistaðan í
sáðblöndum Vegagerðarinnar og er enn ríkjandi í vegköntum víða um land.
Fleiri þættir hafa áhrif á gróður í vegköntum. Þannig er t.d. áberandi að ending
sáðgresis og landnám innlends gróðurs minnkar hratt með aukinni hæð yfir sjó. Þetta
má sjá þegar farið er upp á Holtavörðuheiði úr Norðurárdal og upp á Öxnadalsheiði
úr Öxnadal svo dæmi séu tekin. Þá hefur gerð jarðvegsins í vegköntunum, s.s.
næringarástand og vatnsheldni, og halli þeirra, sem áhrif hefur á úrrennsli, mikið að
segja. Aðrir umhverfisþættir eru einnig mikilvægir, bæði efna-, eðlis- og líffræðilegir
þættir, sem almennt ákvarða lífskjör gróðurs hérlendis.
En það er fleira en lífsseigla sem máli skiptir þegar valdar eru tegundir og stofnar til
að sá í vegkanta. Taka verður tillit til hversu vel sáðgróðurinn bindur jarðveginn
gagnvart rofi og hversu vel hann undirbýr jarðveginn fyrir landnám staðargróðurs, sem
í mörgum tilfellum er æskilegt lokatakmark uppgræðslunnar. Einnig verður að taka
mið af fagurfræðilegum sjónarmiðum, þ.e. hversu vel aðkomugróðurinn fellur að
umhverfi og gróðri í kring. Þá sýnist óæskilegt að vegkantagróður sé mjög
uppskerumikill og hávaxinn. Slíkt dregur að fé á sumrin og snjó á vetrum.
Sumarið 1987 hóf Rannsóknastofnun landbúnaðarins tilraunir og athuganir á
uppgræðslu vegkanta fyrir Vegagerð ríkisins og hafa þær staðið í fimm ár. Markmið
rannsóknanna var að finna hentugar tegundir og stofna til að sá í vegkanta við
mismunandi aðstæður og auka þannig þá valkosti sem standa til boða. Lagðar voru út
tilraunir á fimm stöðum, víðsvegar um land og í mismunandi hæð yfir sjó. Hér á eftir
verður gerð grein fyrir niðurstöðum úr tilraunum þessum.
TEGUNDIR OG STOFNAR
Við val á tegundum og stofnum var ákveðið að leggja áherslu á íslenskan efnivið þar
sem tilraunaniðurstöður hafa sýnt að hann endist að jafnaði betur en erlendir stofnar.
Einnig er það æskilegt út frá umhverfissjónarmiði að nýta íslenskar plöntur eins mikið
og unnt er. Reynt var að hafa í huga að stofnamir uppfylltu eitt eða fleiri eftirfarandi
skilyrða: a) væru endingargóðir, b) bindu jarðveg vel, c) þyldu beit, d) væru ólystugir,
e) væru lágvaxnir og gæfu litla uppskeru, f) þyldu áburðarskort og g) væru
jarðvegsbætandi.
Val á tegundum og stofnum takmarkast þó endanlega af því fræi sem er til á markaði.
Lítið úrval er enn af ræktuðum íslenskum efniviði og því var brugðið á það ráð í
nokkrum tilvikum að nota villta stofna. Einnig eru margir þeirra erlendu stofna, sem
best hafa reynst í prófunum hér á landi, hættir að fást. En með ofangreindar forsendur
í huga voru eftirtaldir stofnar valdir: