Fréttablaðið - 27.11.2020, Blaðsíða 28

Með gildistöku EES-samn-ingsins þann 1. janúar 1994 öðluðust EFTA ríkin
þrjú, Noregur, Ísland og Liechten-
stein, aðgang að innri markaði ESB.
Til að njóta þessa aðgangs þurfa
bæði aðildarríki ESB og EFTA-ríkin
að innleiða regluverk ESB, acquis
communautaire, sem tengist svo-
kölluðu fjórfrelsi. Nokkrar undan-
tekningar eru á þessu. Ein þeirra
er sameiginleg landbúnaðarstefna
ESB. Önnur er sameiginleg sjávar-
útvegsstefna ESB. Í þessari grein
verður fjallað um viðskiptasamn-
inga Íslands og ESB um landbún-
aðarvörur sem byggja á ákvæðum
EES-samningsins.
Landbúnaðarstefna ESB ekki
hluti EES-samningsins
Þar sem EES-samningurinn tekur
ekki til sameiginlegu landbúnaðar-
stefnunnar verður EFTA-ríkjunum
ekki gert að innleiða regluverk ESB
á því sviði. Um viðskipti með land-
búnaðarafurðir sem og unnar afurð-
ir er því samið sérstaklega í tvíhliða
samningum milli Íslands og Noregs
annars vegar og ESB hins vegar.
Með EES-samningnum voru lögð
drög að auknum viðskiptum með
landbúnaðarafurðir og unnin mat-
væli með tvennum hætti – annars
vegar með 19. gr. EES-samningsins
og hins vegar með bókun 3 við
samninginn.
Í framkvæmd hefur 19. gr. EES-
samningsins verið talin taka til
allra óunninna landbúnaðarvara,
s.s. mjólkur, osta, en undir bókun 3
falla vörur sem almennt teljast unnar
landbúnaðarvörur, sbr. b-lið 3. mgr.
8. gr. EES-samningsins. Á grundvelli
þessara ákvæða hafa Ísland og ESB
gert samninga um viðskipti með
landbúnaðarvörur, fyrst 2007 og
síðan aftur 2015 með gildistöku 2018.
Sérstakir samningar um
landbúnaðarvörur
Mikilvægt er að halda því til haga að
á grundvelli ofangreindra ákvæða
í EES-samningnum gerir ESB sér-
samninga við Ísland og Noreg hvort
í sínu lagi. Það er því áhugavert að
skoða hvernig Noregur hefur samið
við ESB um þessi atriði í saman-
burði við Ísland.
Í aukaskýrslu með árlegri saman-
tekt ESB um innleiðingu „ESB-Nor-
egs“ samningsins um viðskipti
með landbúnaðarvörur frá 2019 er
fjallað um stöðu samningsins og
viðleitni ESB til að þróa samninginn
frekar í samvinnu við Noreg. Þar er
m.a. að finna upplýsingar um samn-
ingaviðræður ESB og Noregs.
Þann 14. nóvember 2019 áttu full-
trúar ESB og Noregs fund um unnar
landbúnaðarvörur sem falla m.a.
undir bókun 3. Þar kynnti ESB þá
ítrekuðu ósk sína að taka upp við-
ræður um tolla á vörur sem falla
undir hana, með það markmið að
auka viðskipti sem væri í anda þess
að sameina markaði EES-svæðisins.
Norska sendinefndin hafnaði þess-
ari beiðni og rökstuddi synjun sína
með vísan til þess að „…tilgangur
endurskoðunar á bókun 3 sé ekki
aukið frelsi í viðskiptum heldur
frekar að jafna stöðu aðila...“. Norska
sendinefndin lýsti því þeirri afstöðu
sinni að halda bókun 3 óbreyttri og
vildi ekki taka á sig neinar skuld-
bindingar í átt til aukins frjálsræðis
í viðskiptum með unnar landbún-
aðarvörur (lesist tollalækkanir).
Af hverju ganga íslensk
stjórnvöld lengra en norsk?
Á fundinum var einnig rætt um þá
málaleitan ESB að Noregur myndi
gera samning um gagnkvæma
verndun afurðaheita, svipað og
Ísland gerði árið 2015, og hefur
m.a. leitt til sérstakra tollkvóta
fyrir osta. Fram kom að fulltrúar
ESB „hvöttu norsku sendinefnd-
ina til að íhuga að taka aftur upp
viðræður um viðurkenningu svo-
kallaðra landfræðilegra merkinga.
Norska sendinefndin útskýrði að
hún myndi ráðfæra sig við við-
eigandi yfirvöld um möguleikann
á að hefja þessar viðræður að nýju.“
Af þessu er ljóst að löndin tvö,
Ísland og Noregur, hafa túlkað og
unnið með misjöfnum hætti með
19. gr. EES-samningsins og bókun
3 við samninginn. Er ljóst að norsk
stjórnvöld hafa ekki gengið jafn-
langt og íslensk stjórnvöld í samn-
ingum við ESB.
Víðtæk áhrif tollkvóta
á íslenskan landbúnað
Forsvarsmenn samtaka bænda hafa
ítrekað bent á hve gríðarleg breyt-
ing felst í samningnum við ESB frá
árinu 2015. Ofan á tollalækkanir
á kjöti og tollkvóta fyrir kjöt og
osta, bættust stórauknir kvótar í
báðum þessum afurðum. Þann-
ig nema tollkvótar fyrir nautakjöt
yfir 20% af heildarmarkaði. Á sama
tíma hefur Noregur ekki samið um
neinn slíkan kvóta á grundvelli 19.
gr. Fyrir svínakjöt er tollkvóti ESB
til Íslands t.d. 700 tonn en 600 tonn
í Noregi sem þó er með 14,6 faldan
íbúafjölda Íslands, 5,3 milljónir.
Nýjar aðstæður kalla
á nýtt hagsmunamat
Á fundi EES-ráðsins 18. nóvem-
ber sl. ræddi utanríkisráðherra
ýmsar forsendur sem lagðar voru
til grundvallar við gerð samnings
milli Íslands og ESB um viðskipti
með landbúnaðarvörur og tiltók að
þær hefðu breyst frá gerð samnings-
ins. Þannig hefði Bretland nú gengið
úr ESB og sá markaðsaðgangur sem
samið var um við ESB nái því ekki
lengur til Bretlands. Af hans hálfu
kom ennfremur fram: „Þá skiptir
líka máli að vegna áhrifa heims-
faraldursins á komu ferðamanna
til Íslands hefur dregið úr eftirspurn
eftir landbúnaðarvörum hér á
landi. Því þarf hugsanlega að kanna
hvort ástæða sé til endurskoðunar á
þeim viðskiptakjörum.“
Endurskoðun samninga við ESB
Þessi orð eru tímabær og þeim ber
að fagna. Íslendingar geta sjálfir
framleitt stærstan hluta þeirra
matvæla sem teljast til dýraafurða
og eru flutt inn. Á gjöfulustu ferða-
mannaárum takmarkar þó fjöldi
síða á hverjum grís hve mikið beik-
on má tilreiða ofan í ferðamenn.
Það er sjálfsagt að við nýtum lands-
ins gæði til þessa. Það veitir dýrmæt
störf. Það sem sjaldnar er haldið á
lofti í þessu sambandi er að fram-
leiðsla hér á landi fer fram með
margfalt minni lyfja- og varnar-
efnanotkun en víðast í þeim lönd-
um sem innf luttar búvörur koma
frá. Með því að framleiða þessar
afurðir sjálf, sem við getum vel,
minnkum við bæði hættu á meng-
un af þessum völdum og drögum
úr álagi á lífríki þessara landa sem
notkun þessara efna veldur þar.
EES-samningurinn og landbúnaður
Erna
Bjarnadóttir
hagfræðingur
Enn virðast margir ekki átta sig á því hvar fólk er statt sem er að heiman – eða vinnur að
heiman. Af því getur hlotist lang-
vinnur og óþarfur ruglingur.
Í kóvinu hefur færst í vöxt að
menn sinni vinnunni sinni heima,
að fullu eða að hluta. Jafnvel fólk
sem hefur ekki áður sinnt vinnu
sinni heima og þarf nú fyrst að
koma orðum að því. Notar tölvu
og síma á sama hátt og það gerði á
vinnustað, jafnvel þótt það sitji í
eldhúsinu heima. Sumt þetta fólk
telur sig þá vinna að heiman, jafn-
vel þótt það sé heima og rökstyður
með því að þó það sé líkamlega statt
Vinna heima – eða að heiman?
Þorvaldur
Örn Árnason
kennari á
eftirlaunum
heima hjá sér sé vinnan ekki þar. Ég
er hins vegar í þeim hópi sem telur
það góða fólk einfaldlega vera að
vinna heima – eða jafnvel að vinna
heiman frá, eða sinna vinnu sinni
heima við. Ekki að heiman!
Fram að þessu hefur „að heiman“
þýtt að vera ekki heima og óheppi-
legt að fara núna að snúa þeirri
merkingu við.
Ég vann heima
Ég er kennari á eftirlaunum, kenndi
í nokkra áratugi og vann þá oftast
bæði í skólanum og heima hjá mér.
Framan af tók ég heim með mér í
skólatösku efni til að lesa, verkefni
sem ég las og leiðrétti, glærur sem ég
gerði heima og sýndi svo í skólanum
o.fl. Með árunum minnkaði í skóla-
töskunni eftir því sem netið efldist
og ég lærði að nota það. Heima-
vinnan mín færðist smám saman
á netið. Um tíma kenndi ég áfanga
sem var blanda af fjarkennslu og
staðarnámi. Fjarkennslunni sinnti
ég mest í tölvunni heima hjá mér.
Stundum ræddi ég í síma við sam-
kennara, nemendur eða foreldra –
og allt var þetta hluti af vinnunni og
unnið heima.
Ég lít svo á að allt þetta sem ég
gerði heima hafi verið heimavinna –
að ég hafi unnið heima – og það hafi
engu breytt um það hvort ég notaði
blað og blýant eða nettengda tölvu.
En ég fór daglega að heiman og var
oft langdvölum að heiman, m.a. til
að sinna vinnu minni, í skólanum
og víðar.
Ég gat að vissu marki valið hvort
ég vann heima eða að heiman, þ.e.
hvað ég vann heima og hvað ég vann
í skólanum. Ég gerði fleira heima hjá
mér en að sinna kennslustarfinu. Ég
var í samskiptum við fjölskylduna
og sinnti heimilsstörfum og áhuga-
málum. En mér kom aldrei í hug að
ég væri að vinna að heiman meðan
ég var heima. Ég held að allir Íslend-
ingar hafi hugsað þannig allt fram á
þessa öld. Athuganir á rituðu máli
styðja það.
Jú, það er málfrelsi, en ...
Auðvitað má hver segja – og skrifa
– hvað sem hann vill, en það er
óheppilegt ef mikið notuð orð og
orðatiltæki, m.a. í fjölmiðlum, hafa
óljósa merkinu. Vinna hefur f lust
heim á kóvid-tímanum og mikil-
vægt að geta talað um það – og skilið
hvert annað – og haldið samt áfram
að skilja það sem var skrifað og sagt
á síðustu öld.
Ef einhver segist vinna að heim-
an, þá vil ég að það sé ljóst hvort
hann/hún er að vinna heima hjá
sér eða annars staðar. Tungumálið
á gjarna að vera fallegt – en líka
rökrænt og sjálfu sér samkvæmt
um algenga hluti. Svo er kostur að
ungt fólk og komandi kynslóðir geti
skilið það sem var skrifað allt fram
á þessa öld.
Það veitir dýrmæt störf. Það
sem sjaldnar er haldið á lofti
í þessu sambandi er að fram-
leiðsla hér á landi fer fram
með margfalt minni lyfja- og
varnarefnanotkun en víðast
í þeim löndum sem inn-
fluttar búvörur koma frá.
2 7 . N Ó V E M B E R 2 0 2 0 F Ö S T U D A G U R26 S K O Ð U N ∙ F R É T T A B L A Ð I Ð