Sjómannadagsblaðið - 02.06.2019, Blaðsíða 10

10 s j ó m a n n a d a g s b l a ð i ð j ú n í 2 0 1 9
Í byrjun október 2018 kom upp eldur í vélarrúmi togskipsins Frosta ÞH 229. Skipið var þá
statt um 45 sjómílur vest-norðvest-
ur af Straumnesi. Þegar stjórn-
stöð Landhelgisgæslunnar barst
neyðarkall frá skipinu voru þyrlur
Gæslunnar ræstar út. Önnur þyrlan,
TF-SYN, flaug vestur með fimm
slökkviliðsmenn frá Slökkviliði
höfuðborgarsvæðisins (SHS). Betur
fór en á horfðist; einn skipverji var
fluttur frá borði með reykeitrun
og skipið var tekið í tog áleiðis til
Ísafjarðar.
Þetta er það ferli sem fer iðulega
í gang þegar eldur kemur upp um
borð í skipum hér á landi. Skip-
verjar reyna hvað þeir geta til
að slökkva eða hemja eldinn og
Landhelgisgæslan bregst við með
viðeigandi hætti. Iðulega felur það
í sér að slökkviliðsmenn frá SHS
eru fluttir með þyrlum Gæslunnar.
Við höfum í gegnum tíðina fengið
fjölmargar fréttir um eldsvoða í
borð í skipum en sem betur fer hafa
sjómenn fengið mikla þjálfun í
Slysavarnaskóla sjómanna, sem í
mörgum tilvikum gerir það að verk-
um að hægt er að bregðast við með
viðeigandi hætti.
Það er þó stundum sagt að eldur
um borð í skipi sé versti óvinur sjó-
manna. Aðspurður tekur Jón Viðar
Matthíasson, slökkviliðsstjóri SHS,
undir það.
„Ég hugsa að það sé alveg rétt
mat. Nógu illa getur fólki liðið ef
það kviknar í íbúðinni þess og það
lokast inni en það kann að vera
öllu verra að vera úti á sjó og kom-
ast ekkert annað,“ segir Jón Viðar.
„Viðkomandi kemst ekkert annað.
Hann getur ekkert farið og ekki
flúið í næstu götu eða næsta hús
líkt og hann gæti á landi. Oft er líka
lengri biðtími eftir aðstoð og meiri
óvissa í kringum það.“
Jón Viðar segir að björgunar-
starf á hafi úti hafi verið í mótun í
mörg ár. Oft sé það þó þannig að
saga björgunarstarfa sé samofin
hörmungarsaga og vísar hann þar
til þess að oft þurfi voðalegir at-
burðir að eiga sér stað til að farið sé
í það verkefni að fyrirbyggja þá til
frambúðar. Uppi á vegg á skrifstofu
Jóns Viðars hangir stór ljósmynd af
því þegar Hótel Reykjavík og ellefu
önnur hús við Austurstræti, Póst-
hússtræti og Hafnarstræti brunnu
árið 1915. Oft er þessi atburður
kallaður Bruninn mikli í Reykjavík.
Jón Viðar vísar á myndina og nefnir
að í kjölfar brunans hafi verið gert
mikið átak í brunavörnum í Reykja-
vík. Bruninn mikli hafði tímamóta-
áhrif á allt skipulag, uppbyggingu
og efnisval og að sama skapi á
tryggingar.
„Það má segja að sama þróun hafi
átt sér stað með slökkvistarf á hafi
úti,“ segir Jón Viðar og nefnir til
sögunnar þegar ferjan Scandinav-
ian Star brann í apríl 1990 undan
ströndum Noregs á leið sinni til
Danmerkur, með þeim afleiðingum
að tæplega 160 manns létu lífið.
„Þetta var mikil hörmungarsaga
og rannsókn leiddi í ljós að illa var
staðið að eldvörnum og öðrum ör-
yggisþáttum um borð, s.s. skortur á
viðbúnaði, áhöfnin illa þjálfuð og
fleira,“ segir Jón Viðar.
„Þessi atburður reyndist þó mikill
lærdómur því menn fóru í kjölfarið
að huga betur að þessum málum og
meta hvernig best væri að standa
að björgunaraðgerðum í eldsvoða
á hafi úti. Það er ekki alltaf hægt að
treysta á að aðstoð komi frá næsta
skipi eða að næsta skip ráði við að-
stæður og það er heldur ekki hægt
að treysta því hjálpin sé skammt
undan.“
Enginn samningur í gildi
Í Svíþjóð voru byggðar upp við-
bragðseiningar sem kallaðar eru
Räddningsinsats till sjöss (RITS),
sem myndi heimfærast á íslensku
sem björgunaraðilar á sjó. Norð-
menn komu sér upp sambærilegum
einingum. Gerðir voru samningar
við stærstu slökkvilið meðfram
ströndum ríkjanna um að vera
tilbúin að bregðast við þegar þyrla
kæmi til að sækja þá og flytja á
vettvang. Eðli málsins samkvæmt
er flutningur í þyrlu eina raunhæfa
leiðin til að flytja slökkviliðsmenn
á vettvang um borð í skip. Líkt og á
Íslandi eru strandgæslur landanna
reknar af ríkinu en slökkviliðin eru
rekin af sveitarfélögum.
Með viðbragðseiningum RITS
var kominn vettvangur til að bregð-
ast við alvarlegum eldsvoðum á
hafi úti. Aðilarnir urðu sér úti um
þann búnað sem til þarf en fyrst
og fremst þurfti að skipuleggja vel
þjálfun viðbragðsaðila. Bretland,
Holland, Frakkland og Belgía
komu sér síðar upp sambærilegu
fyrirkomulagi, sem í dag er rekið
undir nafninu Maritime Incident
Response Groups (MIRG).
Íslendingar eru ekki aðilar að
fyrrnefndum viðbragðssveitum en
með svokallaðri Haag-yfirlýsingu
frá árinu 2009, sem undirrituð var
á fundi ráðherra Norðurlandaríkj-
anna sem bera ábyrgð á þessum
málaflokki, hafa Íslendingar skuld-
bundið sig til að gera viðeigandi
ráðstafanir er varða björgunar-
aðgerðir á hafi úti, þar með talið
vegna eldsvoða. Aftur á móti er
ekki til neitt formlegt samkomu-
lag á milli ríkisvaldsins og SHS
um þessa þætti. Því má segja að
aðkoma SHS sé aðeins byggð á
velvilja og góðu samstarfi milli SHS
og Landhelgisgæslunnar.
Spurður um þetta segir Jón Viðar
að SHS hafi ítrekað beint erindum
til Landhelgisgæslunnar og til æðri
stjórnvalda um að gerður verði
samningur við SHS um að sinna
þessu verkefni.
„Það er í raun enginn samning-
ur við okkur og við sendum okkar
menn í þessa hættulegu för án þess
að þeir hafi fengið til þess viðeig-
andi þjálfun,“ segir Jón Viðar.
„Það er afskaplega takmörk-
uð þjálfun sem hefur átt sér stað.
Menn þurfa að æfa allt sem snýr
að því að flytja mannskap og tæki
með þyrlu, síga úr þyrlu, hvernig
þeir eiga að bera sig að á hafi úti
og svo framvegis. Síðan þarf að
viðhalda þessari þjálfun. Þá snýst
þetta líka um þann búnað sem er
notaður í þetta. Á Norðurlöndunum
Jón viðar matthíasson, slökkviliðsstjóri Slökkviliðs
höfuðborgarsvæðisins, segir að saga björgunarstarfa sé
samofin hörmungarsaga, þ.e. oft þurfi voðalegir atburðir
að eiga sér stað til þess að farið sé í það að fyrirbyggja að
þeir komi fyrir aftur. Því sé nokkurn veginn þannig farið
með eldsvoða á sjó, sem margir telja versta óvin sjófar-
enda. Hann kallar eftir því að gerður verði rammi utan
um viðbragðsáætlun þar sem slökkviliðsmenn og aðrir
viðbragðsaðilar læri og starfi með erlendum sveitum af
sama toga.
eldur er versti óvinur sjómanna
í lok október
kom upp eldur í
flutningaskipinu
Fernanda sem þá
var statt suður af
Vestmannaeyjum.
Þyrla Landhelgis-
gæslunnar bjargaði
ellefu manna áhöfn
skipsins og varð-
skipið Þór dró skip-
ið að landi eftir að
hafa reynt með sér-
útbúnum sprautum
sínum að slökkva
eldinn.
Mynd/fernanda
Jón Viðar matthíasson, slökkviliðsstjóri Slökkviliðs höfuðborgarsvæðisins.
Mynd/Hreinn Magnússon
menn hafa vit og
þekkingu til að loka
hólfum sem þarf að loka
og eru ekki að rjúka til í
aðgerðir sem þeir hafa
ekki hlotið þjálfun til
að ráða við og stefna
þannig bæði sjálfum sér
og öðrum í voða.