Sjómannadagsblaðið - 02.06.2019, Blaðsíða 18

18 s j ó m a n n a d a g s b l a ð i ð j ú n í 2 0 1 9
Sendum íslenskum sjómönnum árnaðaróskir á sjómannadaginn
Ég var svo heppinn að gefast kostur á að taka þátt í verk-efni sem hafði það að mark-
miði að smíða GPS-tæki,“ segir
Sæmundur E. Þorsteinsson, lektor
við rafmagns- og tölvuverkfræði-
deild Háskóla Íslands. Verkefnið
rak á fjörur Sæmundar í upphafi
starfsferils hans, á árunum 1982
til 1983.
„Þorbjörn Sigurgeirsson, sem
var prófessor í eðlisfræði og mjög
þekktur, hafði meðal annars verið
nemandi Nielsar Bohr í Kaup-
mannahöfn, hafði brennandi
áhuga á staðsetningartækni. Áður
höfðu hann og Marteinn Sverris-
son heitinn, rafmagnsverk-
fræðingur, smíðað viðtæki sem
tóku við sendingum frá svoköll-
uðum „Transit“-gervitunglum,“
segir hann, en út frá stöðu þeirra
mátti með útreikningum ákvarða
staðsetningu. „Þetta tók kannski
hálftíma eða svo.“ Síðan hafi GPS-
kerfið komið til sögunnar, en það
var sett upp á níunda áratugnum
og Sæmundur segir Þorbjörn hafa
viljað komast yfir GPS-tæki. „Í þá
daga var líklega ódýrasta leiðin
að reyna að smíða það.“ Þróunin
reyndist hins vegar of hröð til að
smíðin borgaði sig. „Við komumst
nokkuð áleiðis, en svo komu fljót-
lega á markaðinn tæki sem voru
ódýrari og þá var verkefninu sem
slíku eiginlega sjálfhætt.“
GPS tók við af Loran-C
Flugvél Korea Airlines var skotin
niður að hausti 1983 eftir að hafa
villst inn í sovéska lofthelgi. Þá
ákvað Reagan Bandaríkjaforseti
að GPS skyldi einnig verða til al-
menningsnota, þó að kerfið hafi
verið sett upp í hernaðarlegum
tilgangi af varnarmálaráðuneyti
Bandaríkjanna. „Og hugmyndin
var sú að sá þáttur yrði ekki jafn-
nákvæmur og hernaðarþáttur-
inn, en síðan held ég að það hafi
komið mönnum á óvart hversu
mikil nákvæmni fékkst í þessum
hluta sem var fyrir almenningsnot.
Stjórnvöld vestra höfðu þó frá upp-
hafi möguleika á að trufla merkin
þannig að skekkjan í staðsetningu
var um hundrað metrar.“
Þessi skekkja reyndist of mikil
fyrir ýmiss konar notkun. Hund-
rað metra skekkja er til að mynda
of mikil til notkunar við fisk-
veiðar. Við þær þurfa sjómenn
að geta ákvarðað staðsetningu
sína og snúið aftur á sama stað
til þessa að finna aftur net og
góðar togslóðir og til að forðast
festur. „Mörg lönd settu því upp
leiðréttingarkerfi.“ Hér hafa fisk-
veiðar verið einar þær tæknivædd-
ustu sem þekkjast og áður notast
við svonefnt Loran C-staðsetn-
ingarkerfi. Það bauð víðast hvar
upp á ágæta nákvæmni, en sú
tækni var hins vegar að leggj-
ast af á árunum upp úr 1990. Hér
var Loran-C sendingum hætt
árið 1994. „Sjómenn kunnu orðið
hafsvæðið í Loran-tölum.“ Hér
var því árið 1994 sett upp Differ-
ential GPS-kerfi, eða leiðréttingar-
kerfi fyrir GPS. „Að kerfinu stóð
Vita- og hafnamálastofnun, sem
svo rann inn í Siglingastofnun ef
ég man rétt, sem svo rann inn í
Vegagerðina og nú eru þessi mál
á hennar forræði. Differential
nákvæmni sem dugar til fiskveiða
Sæmundur E. Þorsteinsson, lektor við Hí, hefur fylgst grannt með þróun staðsetningarbúnaðar sem byggir á sendingum frá gervitunglum allt frá því að menn fóru fyrst að notast við slíka tækni.
Mynd/Hreinn Magnússon
Í árdaga gpS-tækninnar óraði engan fyrir því hversu út-
breidd staðsetningartæknin átti eftir að verða. Sæmundur
e. Þorsteinsson, rafmagnsverkfræðingur og lektor við HÍ,
hefur fylgst með tækninni og þróun hennar frá upphafi.
kerfum hefur fjölgað og lag fyrir Ísland að styrkja stöðu
sína með aðild að geimferðastofnun evrópu.
xxxxxx_0000 xooxooxoox oxo xooooxooxoox. 00.00.00