Ægir - 2019, Blaðsíða 23

23
þarf að vera yfir 4 °C til þess
að hún geti lokið lífsferli sín-
um. Kynslóðalengd laxalúsar
er um 8-9 vikur við 6 °C, 6 vik-
ur við 9 °C og 4 vikur við 18
°C. Lífslengd fullorðinna dýra
við náttúrulegar aðstæður er
ekki þekkt en í tilraunakerjum
hafa kvendýrin lifað í um 200
daga.
Leitin að hýsli
Það er vísindamönnum ennþá
ráðgáta hvernig ungviðið fer
að því að finna réttan hýsil í
óravíddum heimshafanna en
eitt er víst að það hefur tekist
og á mjög virkan hátt í þús-
undir ára. Lirfustigin (naup-
lius- og copepodit-stigin) eru
ljóssækin þannig að þau koma
upp að yfirborði að degi til og
síga svo dýpra niður í sjóinn á
nóttunni. Nýklaktar lirfur
geta ekki lifað við seltu sem er
minni en 15 og þroskunin
virðist vandkvæðum bundin
þegar seltan er minni en 25.
Sviflægu þroskastigin virðast
skynja þrýstingsbreytingar
sem framkallaðar eru af fisk-
um og svara þeim með því að
synda að þeim og setjast á þá
til að meta hvort um réttan
hýsil sé að ræða. Þessir eigin-
leikar auka líkur laxalúsar-
innar til að finna laxfiska sem
halda sig í þeirra nánasta um-
hverfi.
Varnir gegn smiti
Síðustu tvo áratugi hafa
varnir gegn lúsasmiti í fiskeldi
aðallega byggst á lyfjameð-
höndlun. Hún er kostnaðar-
söm og þá hafa lýsnar þróað
viðnám eða ónæmi gegn
mörgum lyfjanna. Minnkuð
virkni lyfjanna hefur leitt til
aukinnar áherslu á þróun og
notkun annarra aðferða til af-
lúsunar. Þar á meðal er með-
höndlum eldislaxsins í volgu
vatni og einnig fersku vatni.
Þá hefur notkun náttúrulegra
varna- eða hreinsifiska til af-
lúsunar einnig aukist á sein-
ustu árum. Í Noregi var vara-
fiskur eða bergsnapi upphaf-
lega notaður í þessum tilgangi
og var hann þá veiddur í
gildrur úti í náttúrunni og svo
fluttur lifandi í eldiskvíarnar.
Í seinni tíð hafa hrognkelsi
einnig komið til sögunnar sem
mjög öflugur hreinsifiskur og
er þá um að ræða seiði sem
klakin eru út í klak- eða til-
raunastöðvum.
Þess má geta að undanfar-
in 5 ár hefur tilraunastöð Haf-
rannsóknastofnunar að Stað
við Grindavík framleitt hrogn-
kelsaseiði (um 250 þúsund
seiði 2018) sem seld hafa verið
til notkunar við aflúsun í lax-
eldi í Færeyjum. Fyrirtækið
Stofnfiskur hefur einnig fram-
leitt hrognkelsaseiði og selt til
Færeyja (um 2,5 milljónir
seiða). Í Færeyjum hafa
hrognkelsin skipt sköpum í
laxeldinu og betri leið til
varnar sýkingu virðist ekki
fyrir hendi. Færeyingar geta
ekki framleitt grásleppuseiði
sjálfir og mega ekki flytja þau
inn frá Noregi vegna hættu á
sjúkdómum. Þess vegna kaupa
þeir seiði frá Íslandi. Árið 2017
voru framleiddar í Noregi um
33 milljónir hrognkelsaseiða,
að verðmæti um 10 milljarða
íslenskra króna, til notkunar
við aflúsun.
Staðan á Ísland
Vegna lágs hitastigs sjávar að
vetri hefur ekki verið talin
mikil hætta á að laxalúsin
kunni að valda verulegum
skaða í laxeldi hér við land.
Sjávarhiti hefur hins vegar
farið hækkandi við landið á
undanförnum árum og á sama
tíma hefur laxeldi í sjó hér við
land einnig aukist. Ef allar
áætlanir laxeldisfyrirtækja
ganga eftir mun laxeldið nema
tugum þúsundum tonna á
Vestfjörðum og sömuleiðis
stefnir í sambærilegt magn á
Austfjörðum. Ef ekki verður
gætt ítrustu varúðar og fylgt
vinnureglum sem taldar eru
geta dregið úr sýkingu af
völdum laxalúsar vofir yfir sú
hætta að laxalúsin geti orðið
vandamál í laxeldi hér á landi
líkt og víða annars staðar í
heiminum. Samfara því er og
hætta á að lúsin berist í nátt-
úrulega stofna sem ganga úr
ferskvatni til sjávar í fæðuleit
og eiga leið framhjá lúsarsmit-
uðum laxi í eldiskvíum.
Nýlegar tilraunir í Noregi á
þroska laxalúsar frá lirfustigi
og yfir á copepodit-stig við
mismunandi hitastig (3, 5, 7,
10, 15 og 20 °C) leiddu eftirfar-
andi í ljós: 1. Samanlagður
þroskunartími lirfu- og co-
pepodit-stiga var lengstur við
5 (22 dagar) og stystur við 20
°C (9 dagar). 2. Klakprósenta
eggja var hæst við 15 og 20
(100%) og lægst við 3 °C (50%).
3. Lúsin hrygndi við lágan
hita (3 °C) og um 50% eggja
klöktust út en aðeins lítill hluti
lirfa þroskaðist yfir á copepo-
dit-stig. 4. Smitgeta copepodit-
lirfa var engin við 3 °C og
mjög lág við 5 °C, náði há-
marki við 10 °C (55%) en lækk-
aði svo aftur við 20 °C (40%).
Þegar þessar niðurstöður eru
hugleiddar í samhengi við
sjávarhita á Vestfjörðum er
ljóst að laxalús getur auðveld-
lega lifað við þær aðstæður
sem þar er að finna. Á hlýjum
sumrum eins og t.d. árin 2016
og 2017 (4. mynd) getur sjáv-
arhiti farið yfir 10 °C í um 2
mánuði og við þann hita er
smitgeta laxalúsar hvað mest.
Því sýnist ljóst að smithætta
og sýking af völdum laxalúsar
er vissulega til staðar haldist
sjávarhiti jafn hár og verið
hefur.
Í skýrslu dýralæknis fisk-
sjúkdóma fyrir árið 2015 kem-
ur fram að laxalús hafi látið
lítið á sér bera en hins vegar
talið að með auknu sjókvíaeldi
Fiskirannsóknir
■ 2. mynd. Lífsferill laxalúsar (sjá nánar í megin texta).
Aðlagað frá N. Ekaterina (2015), upprunalega frá Krist-
ofersen, R. (2014).
■ 3. mynd. Laxalýs sem fundið hafa réttan hýsil. Kvendýrin eru þekkjanleg á löngum
eggjastrengjunum sem festir eru við afturbolinn.
Ljósm. Lars Are Hamre, Salmon Lice Research Centre, Háskólanum í Bergen.