Bændablaðið - 03.12.2020, Blaðsíða 20

Bændablaðið | Fimmtudagur 3. desember 202020
Andrúmsloftið á jörðinni er sam-
eign allra jarðarbúa. Loftmengun
er líka alþjóðlegt vandamál og
mengun í einu landi skiptir hvern
einasta jarðarbúa því jafnmiklu
máli. Óháð staðsetningu, kyni, eða
litarhætti. Þetta hefur verið viður-
kennt af alþjóðasamfélaginu í öllu
talinu um loftslagsvá. Hins vegar
hefur verið búið til heljarmikið
kolefnishagkerfi í kringum þetta
þar sem jafnræði milli jarðar-
búa er víðsfjarri. Í því kerfi geta
stórþjóðir sem menga mjög mikið
komið mun betur út en smáþjóð-
ir, vegna niðurdeilingar losunar á
CO2 á íbúafjölda.
Kerfið sem opinberlega er notast
við til að gefa út samanburðartölur
um losun þjóða á gróðurhúsaloft-
tegundum reiknar mengun út frá
hlutfalli losunar CO2 á hvern íbúa í
einstökum löndum. Þessi aðferðar-
fræði gefur stórundarlegar niður-
stöður þegar horft er á rauntölur
um losun gróðurhúsalofttegunda og í
heildarsamhengi hlutanna. Einnig út
frá þeirri staðreynd að andrúmsloftið
er hreyfanlegur massi sem hringsólar
með veðrakerfum umhverfis jörðina.
Ástæðan er að dreifing jarðarbúa
er mjög breytileg og flatarmál lands
á hvern jarðarbúa mjög mismunandi
eftir löndum. Staðsetning mengunar-
valda, eins og stórra verksmiðja og
kolaorkuvera, er líka mjög breytileg
þannig að eitt álver í fámennu og
dreifbýlu landi getur gefið því mun
hærri mengunarstuðul en 100 álver
í fjölmennu og þéttbýlu landi. Því
gefur þessi reikniaðferð afar skrýtn-
ar niðurstöður sem líta einstaklega
furðulega út gagnvart ríkjum eins
og Íslandi sem býr við hreinustu
orkuframleiðslu sem völ er á í heim-
inum.
Er meðal-Íslendingur að menga
73% meira en meðal-Þjóðverji?
Með þessum aðferðum sem íslensk
umhverfisyfirvöld tala meðal annars
fyrir sem heilagan sannleik, fá menn
það út að Íslendingar mengi um 73%
meira á mann en meðal-Þjóðverji.
Það er þrátt fyrir að tölur Eurostat
sýni að Þjóðverjar eru með ótal
verksmiðjur, ásamt kola- og olíu-
kyntum raforkuverum að losa 2.489
tonn af CO2 að meðaltali á ferkíló-
metra lands á meðan Íslendingar eru
að losa um 60 tonn.
Þetta kemur líka vel fram þegar
rýnt er í skýrslur um losun gróður-
húsalofttegunda frá öðrum sjón-
arhóli en venjulega er gert. Þar má
t.d. nefna skýrslu Alþjóða orku-
stofnunarinnar (IEA), sem heitir
Global Energy Reviw 2019. Einnig
skýrslu Eurostat sem byggir á gögn-
um frá því í júní 2020 og tileink-
uð Rammasamningi Sameinuðu
þjóðanna um loftslagsbreytingar
(UNFCCC). Skýrslan ber titilinn
„Greenhouse gas emission statistics
– emission einvetories“.
Helstu drifkraftar losunar
CO2 ekki til umræðu
Í skýrslu Eurostat er tiltekin heildar-
losun gróðurhúsalofttegunda að
losun vegna flugsamgangna með-
töldum, en fyrir utan losun úr landi
(þ.m.t. framræstu landi eða mýrum)
losun vegna landnotkunar og losun
vegna skógræktar. Það þýðir t.d. að
endurheimt votlendis og mokstur
í framræsluskurði skiptir ekki
nokkru einasta máli í samkomulagi
þjóðanna um takmarkanir á losun
gróðurhúsalofttegunda.
Í skýrslunni er líka gengið
hreint til verks og sagt að helstu
drifkraftar losunar gróðurhúsa-
lofttegunda vegna m.a. aukinnar
orkuframleiðslu sé ekki til umræðu
í skýrslunni. Þar komast menn samt
að því að á árinu 2018 hafi losun
gróðurhúsalofttegunda í ESB ríkj-
unum 27 (þ.e. án Bretlands), verið
21% minni en 1990. Þá hafi sam-
drátturinn í losun á þessu tímabili
numið 1.018 milljónum tonna af
CO2 ígildum. Þannig sé ESB að
standast þau markmið að draga
úr losun um 20% fyrir 2020 og á
réttri leið varðandi markmið um
40% samdrátt á losun 2040 miðað
við losun 1990 og allt miðað við
höfðatölu.
Vissulega eru þetta huggu-
legar tölur sem lofa góðu. Dæmið
lítur hins vegar talsvert öðruvísi
út gagnvart einstökum þjóðum ef
horft er á hlutina út frá sömu gögn-
um Eurostat, en á forsendum sem
hvergi er talað um í skýrslunni eða
opinberri umræðu um losun gróð-
urhúsalofttegunda.
Losun á heimsvísu nam 32,2
gígatonnum árið 2019, eða 4,2
tonnum á hvern jarðarbúa
Í skýrslu Alþjóðaorkustofnunarinnar
(IEA) kemur fram að heildarlosun
gróðurhúsalofttegunda á jörðinni
hafi verið að aukast flest árin frá
1990. Lítil sem engin aukning hafi
þó verið á árunum 2013 til 2016,
en síðan talsverð aukning frá
2017. Þannig hafi losunin numið
32,2 gígatonnum (Gt) árið 2019,
eða 32,2 milljörðum tonna af CO2
ígildum.
Ef við umreiknum það á alla
7,6 milljarða íbúa jarðarinnar 2019
eins og gert er í viðteknum við-
miðunarútreikningum ESB í lofts-
lagsmálum, þá þýðir það 4,2 tonn á
hvern einasta mann á jörðinni. Það
er miklu lægri tala en meðaltalið í
ESB-ríkjunum og ætti þá líklega
að segja ansi mikið um hver er að
menga fyrir hverjum. Þegar íbúar
eru aftur á móti hólfaðir niður í
mismunandi stórum hópum á mis-
stór landsvæði, með mismunandi
stórum mengunarvöldum, þá geta
komið út ansi skrítnar niðurstöð-
ur. Því hlýtur að vera erfitt að rök-
styðja að slíkir útreikningar, sem
yfirvöld m.a. á Íslandi miða við,
standist alltaf vísindalegar kröfur.
Með hreinustu orku í heimi
en samt mestu mengunarsóðar
Evrópu?
Í þeirri tölfræði sem notuð er í reikni-
líkönum Eurostat er beitt
þeirri aðferðafræði að um-
reikna losunartölur yfir á
íbúafjölda hinna ýmsu
Evrópulanda, líka landa
utan ESB. Þessi aðferða-
fræði er jafnframt eina
haldbæra skýringin sem
hægt er að finna á því af
hverju hið fámenna Ísland
með allan sinn hreinleika
sýnir eins háar losunar-
tölur á CO2 og raun ber
vitni. Þær tölur hafa síðan
líka verið notaðar af um-
hverfisráðherra Íslands
nýverið til að rökstyðja
hótanir um að Íslandi beri
að greiða refsitolla fyrir
að standa sig illa í meng-
unarmálum. Þetta hefur
líka verið notað sem rök-
semd fyrir því að leggja
sífellt hærri kolefnisskatta
á eigendur bíla með bruna-
hreyflum á Íslandi. Það er
þrátt fyrir að viðurkennt
sé samkvæmt öllum raun-
mælingum, að landið sé
líklega það umhverfis-
vænsta í heimi hvað varðar
framleiðslu á raforku, með
nærri 100% úr endurnýj-
anlegum orkulindum og
FRÉTTASKÝRING
Hörður Kristjánsson
hk@bondi.is
Reiknistuðlar á loftmengun með höfðatöluútreikningi hygla „mikið mengandi” stórþjóðum á kostnað smáþjóða:
Þýskaland losar 2.489 tonn af CO2 á ferkílómetra, en
Ísland er samt sagt losa meira með 60 tonn á km2
– Miðað við höfðatölu er hver Íslendingur sagður losa 73% meira af gróðurhúsalofttegundum en meðal-Þjóðverji
Nýjasta kolaorkuver Þjóðverja, Datteln 4, var formlega gangsett 30. maí 2020. Verið, sem framleiðir 1.052 megawött, er
í eigu Uniper og er staðsett í Wetphalia í Norður-Rínarhéraði. Það var búið að vera lengi í byggingu en framkvæmdir
við það hófust 2007. Þó þýsk yfirvöld hafi gefið það út fyrr á árinu að hætt yrði að brenna kolum í landinu 2038, þá
hefur svona kolaorkuver minnst 46 ára líftíma.
Braunkohlekraftwerk Schkopau brennir, eins og nafnið bendir til, brúnkolum
sem er mun verra eldsneyti en venjuleg kol. Þetta 900 megawatta orkuver (210
MW stærra en Kárahnjúkavirkjun) er í sameiginlegri eigu Uniper í Þýskalandi
og Saale Energie GmbH, sem aftur er í eigu tékknesku orkusamstæðunnar
EPH. Orkuverið brennir allt að 6 milljónum tonna af þýskum brúnkolum á ári
og framleiðir með því gufu og raforku, samkvæmt gögnum Uniper.