Bændablaðið - 03.12.2020, Blaðsíða 22

Bændablaðið | Fimmtudagur 3. desember 202022
LÍF&STARF
Íslensk blóm um jólin
Jólin eru á næsta leiti og því
ekki úr vegi að fjalla lítillega um
jólablómin. Jólastjörnur eru lík-
lega þær pottaplöntur sem flestir
tengja við jólin en riddarastjörn-
ur fylgja þar fast á eftir. Fjöldi
annarra tegunda er líka í boði og
um að gera að kaupa blóm sem
ræktuð eru innanlands.
Íslenskir blómaframleiðendur eru
ekki síður iðnir við blómaræktun-
ina fyrir jólin en á öðrum árstím-
um. Meðal blóma sem ræktuð eru
fyrir jólin hér á landi eru jólastjörn-
ur, hýasintur, rauðir ástareldar og
rauðar begóníur, Amarillys eða
riddarastjarna, rauðir túlípanar og
sígræn bergflétta á vírboga.
Jólastjörnur eru kuldaskræfur
Jólastjörnur eru ekki auðveldustu
plönturnar til að halda lifandi en
langt frá því að vera þær erfiðustu.
Jurtin þrífst best við 16 til 21°C
en endist best við neðri mörkin. Í
dag eru allar jólastjörnur á Íslandi
ræktaðar án eiturefna.
Þegar jólastjarna er keypt skal
láta pakka henni inn og það má alls
ekki geyma þær lengi úti í köldum
bíl, þar sem þær fá kuldasjokk og
því ráðlegt að fara með plönturnar
strax í hús.
Best er að undirvökva jólastjörn-
ur lítið en oft og með volgu vatni.
Moldin má aldrei þorna alveg og
það má ekki heldur láta pottinn
standa í vatni. Látið því pottinn
standa í djúpri pottahlíf sem fyllt er
í botninn með vikri eða möl. Þannig
stendur jólastjarnan ekki í vatni en
nýtur góðs af uppgufun og loftraki
leikur um hana. Það má þó alls ekki
standa vatn lengi í pottahlífinni og
gott að hella því af eftir um það bil
tvo klukkutíma.
Jólastjörnur þurfa góða birtu og
þrífast best í björtu herbergi eða í
austur- eða vesturglugga.
Jólastjörnur geta valdið ofnæmi
eða ertingu í húð hjá fólki sem er
viðkvæmt fyrir slíku en plantan
er ekki eitruð eins og stundum er
haldið fram. Rannsóknir sýna að
blöð jólastjörnunnar geta valdið
uppköstum sé þeirra neytt í miklum
mæli. Þess utan er engin ástæða til
að setja hana í jólasalatið þar sem
hún er sögð mjög bragðvond.
Amaryllis í öllu sínu veldi
Riddarastjarna, eða amaryllis, er
stórglæsilega laukplanta og sómir
sér vel um jólin þegar sterklegur
og kjötmikill stöngullinn skartar
stórum rauðum, hvítum, bleikum eða
tvílitum blómum. Plantan er einnig
auðveld í ræktun og blómviljug.
Gott er að vökva plöntuna reglu-
lega og gefa áburð hálfsmánaðarlega
á meðan hún er í blóma. Klippa skal
blómstöngulinn af eftir blómgun og
draga úr vökvun og hvíla plöntuna
í þrjá mánuði á svölum stað eftir
blómgun.
Plantan er upprunnin á vestur-
odda Suður-Afríku og breiddist
þaðan út sem pottaplanta á átjándu
öld vegna þess hversu harðger og
auðveld hún er í ræktun. Amaryllis
er fjölær og getur blómstrað ár
eftir ár og getur blómstrað tvisvar
á ári sé hlúð vel að henni. Vitað er
um riddarastjörnu sem blómstraði
árlega í 75 ár.
Amaryllis-laukar þrífast best í
næringarríkum og vel framræstum
moldarjarðvegi við 15 til 20 °C.
Riddarastjörnu er einnig hægt
að rækta í glervasa til jólanna
Setjið hvern lauk í 15 sentímetra
pott og látið um helming lauks-
ins standa upp úr. Fyllið vel með
pottamold milli rótanna án þess að
þjappa henni of fast. Vökvið lítil-
lega og varlega í fyrstu en aukið
vökvunina eftir að fara að koma
blöð og blómstöngull úr lauknum.
Látið pottinn standa á björtum stað
og gjarnan yfir miðstöðvarofni.
Ridd a ra stjörnur blómstra
yfirleitt við stofuhita á
fjórum til átta vikum eftir
gróðursetningu.
Hýasintur eru sígildar
Hýasintur eru löngu orðnar
sígild jólablóm enda þykir
mörgum ilmurinn af þeim
góður og þær eru fallegar í
skreytingar. Ekki skemmir
heldur fyrir að að þær fást
í fjölda lita, bláar, rauðar,
bleikar og hvítar, allt eftir
smekk.
Auðveldast er að rækta hýasintur
í grunnum glervasa sé ætlunin að
hafa þær í blóma yfir jólin. Fylla
skal vasann með volgu vatni upp að
þrengingunni eða þannig að vatns-
borðið leiki við neðri hluta lauksins
án þess að snerta hann. Einungis
ræturnar eiga að ná niður í vatnið.
Séu laukarnir hafðir í skreytingu
er gott að láta þær standa í rökum
mosa. Eftir að laukurinn er kom-
inn í vasa eða skreytingu skal koma
honum fyrir á björtum stað við
stofuhita og gæta þess að ræturnar
séu alltaf rakar.
Samkvæmt grískum goðsögn-
um lét ungur og fallegur dreng-
ur lífið, Hyasintos, þegar hann
varð fyrir kringlu guðsins Apólon
þegar þeir léku saman kringlukast.
Upp af blóði piltsins uxu þessar
liljur sem síðan eru við hann
kenndar og oft kallaðar hýasintur.
Upprunni hýasinta eða goðalilja er
á Balkanskaga.
Hægt er að fá forræktaðar goða-
liljur fyrir jólin.
Rauð og sígræn blóm
vinsæl yfir jólin
Vinsældir blóma eru árstíðabundnar
og eins víst og að gul blóm séu vin-
sæl um páskana þá eru rauð blóm og
sígrænar plöntur vinsælar um jólin.
Dæmi um plöntur sem íslenskir
garðyrkjubændur
rækta fyrir jólin er rauðblómstrandi
begóníur, ástareldur og túlípanar.
Begóníur eða skáblað eru með
elstu pottaplöntum í ræktun og
er plantan góðkunningi íslenskra
pottaplönturæktenda. Plantan er
harðgerð og fellur best við stofuhita
milli 15 og 22 °C. Yfir jólin er best
að hafa hana á björtum stað en í
hálfskugga yfir sumarið.
Rauður ástareldur getur farið
vel um jólin. Plantan er með falleg
blöð og ekki síst glæsileg blóm
sem eru fáanleg í nokkrum litum.
Plöntur með rauð blóm eru að sjálf-
sögðu viðeigandi um jólin. Annað
heiti plöntunnar er kóraltoppur og
til að fá hana til að blómstra fyrir
jólin þarf að stilla daglengd í tíu
klukkustundir í góðan mánuð á
haustin.
Jólatúlípana þekkja allir enda
falleg afskorin blóm sem standa
lengi og eru íslenskir túlípana-
ræktendur í óða önn að drífa þá og
gera klára fyrir jólaborðið.
Sígrænar plöntur eins og berg-
flétta á vírboga eru einnig að verða
meira áberandi sem pottaplanta
um jólin enda upplagt að hengja
á þær kúlur og skreyta með borð-
um. Bergflétta er skuggþolin og
harðgerð planta sem er til í fjölda
afbrigðum með ólíkri blaðlögun og
blaðstærð og blaðlit og þær vaxa
víða utandyra hér á landi.
Þegar jólastjarna er keypt skal láta pakka henni inn og það má alls ekki
geyma þær lengi úti í köldum bíl.
Riddarastjarna eða
amaryllis er stórglæsilega
laukplanta og sómir sér
vel um jólin.
Hýasintur fást í fjölda lita, bláar, rauðar, bleikar og hvítar, allt eftir smekk.
Jólatúlípana þekkja allir enda falleg afskorin blóm sem standa lengi.
Rauður ástareldur getur farið vel
um jólin.
Jólastjörnur þurfa góða birtu og
þrífast best í björtu herbergi eða í
austur- eða vesturglugga.
Vilmundur Hansen
vilmundur@bondi.is