Morgunblaðið - 08.06.2020, Blaðsíða 18

Margir ergja sig yfir
útlenskuslettum. Oftast
er nú svo, að þær koma
og fara, og sumar gerast
raunar ágætir íslenskir
málþegnar. Verra þegar
menn fara (og aðallega
börn skilst mér) að
hugsa á öðru máli en
móðurmálinu; þar býst
ég við að skólar og
heimili þurfi að standa
ábyrgan vörð; kannski
er skjágláp of mikið.
Góð kunnátta í sínu eigin máli var að
minnsta kosti einu sinni talin góð
kennisetning og besta veganesti fyrir
allt annað.
Tungumál breytast og það er ugg-
laust eðli þeirra. Stundum er maður
þó svolítið hvumsa og þurfa fræð-
ingar að skoða orsakir. Þetta snýr að
hljóðfalli tungunnar. Unglingar og
jafnvel nokkuð fullorðið fólk talar
orðið í gusum, ekki heilum setn-
ingum, slítur í sundur setningarnar
og tekur sér málhlé við annað hvert
orð. Yfirleitt rjátlast þetta af með
aldri og þroska. Annað hefur vakið
eftirtekt mína (og leikhúsfólks al-
mennt, af því að við erum alltaf að
vinna með tungumálið). Einkum
virðast ungar konur eiga erfitt með
að segja e. Þær beina hljóðinu upp í
nefið og segja akki stað ekki og þatta
í staðinn fyrir þetta. Ég vona að mér
verði ekki lagt það til lasts að ég
nefni að þetta séu einkum ungar kon-
ur, til mótvægis má benda á hvað
ýmsir ungir karlmenn eiga ótrúlega
erfitt með að beygja samsett orð.
En við erum að taka okkur á. Á því
er enginn vafi, að við viljum vanda
okkur. Veiran hefur minnt okkur á
okkar andlegu dýrmæti. Við áttum
einu sinni geirfugl. Hann er ekki lif-
andi lengur en tungan er lifandi, fal-
leg og frjó. Við verðum bara að muna
það og gleyma því aldrei. Einn geir-
fugl er nóg.
»Menn eru hættir að
auglýsa fyrir lönd-
um sínum visit Akureyri
eða visit Egilsstaðir og
segjum nú bara einfald-
lega velkomin!
Okkur er að fara
fram. Aldrei fór það
svo, að hinn válegi
gestur, veiran, hefði
ekki eitthvað gott í för
með sér. Við eru farin
að vanda mál okkar.
Menn eru hættir að
auglýsa fyrir löndum
sínum visit Akureyri
eða visit Egilsstaðir og
segjum nú bara ein-
faldlega velkomin! Það er miklu
hjartanlegra. Æ oftar sér maður
skemmtileg íslensk heiti á fyrir-
tækjum, ýmist í auglýsingabálkum
fjölmiðlanna eða á sendibílum um
borg og bæ, tvö nýleg af mörgum
sem ég hef rekist á eru Góðkaup og
Dvergarnir, í báðum tilvikum gam-
ansamur næmleiki fyrir skemmti-
legum möguleikum tungunnar. Veit-
ingastaðir eru farnir að þýða
matseðla sína á það ylhýra. Og ég er
ekki frá því að meira að segja leiknar
auglýsingar í útvarpi og sjónvarpi
séu núna skár leiknar. Annars var til-
gerðarleysi fiskbúðanna sérlega
kærkomin tilbreyting og því tókum
við eftir auglýsingunni.
Að vísu læðast stundum inn með
blöðunum auglýsingapésar sem heita
Kids eða Go back to School eða
Speedo og þar sem annað hvert orð
eða heiti er á ensku. En það hlýtur
líka að standa til bóta og pésar næsta
árs heita auðvitað Allir krakkar, allir
krakkar eða Hlaup og kaup eða Eins
og fiskur í vatni …
Já, fólk hefur gefið sér tíma til að
velta fyrir sér ríkidæmi og sérkenn-
um þessarar tungu okkar eins og hún
birtist til dæmis í orðtökum sem við
notum svo til daglega án þess
kannski að hugsa svo mjög út í upp-
runalega merkingu. Af því má hafa
mikla skemmtun. Hver er til dæmis
þessi Eyjólfur sem er alltaf að hress-
ast eða hún Strympa sem vænkast
stundum? Er einhver Hildur blönduð
saman við það þegar við erum erum
tvíráða og segjumst vera með bögg-
um hildar? Og hver var þessi Björn
sem kötturinn laumaðist upp í ból til?
Og fyrst talið barst að köttum. Af
hverju er gráum köttum tamara en
bröndóttum að gera sig heimakomna
í næsta húsi? Hvernig er grunurinn á
litinn? Eða bjáninn? Það er margt
skemmtilegt í málvenjum.
Okkur er
að fara fram
Eftir Svein
Einarsson
Sveinn Einarsson
Höfundur er leikstjóri.
18 UMRÆÐAN
MORGUNBLAÐIÐ MÁNUDAGUR 8. JÚNÍ 2020
HAGI ehf Stórhöfða 37 • 110 Reykjavík • S. 414-3700 • hagi@hagi.is • Hagi ehf HILTI
Hágæða
vinnuföt
í miklu úrvali
Sérmerkjum fyrir fyrirtæki
Verkfæri og festingar
Mikið úrval af öryggisvörum
Nú fástS s vinnuföt í
Götur í Bandaríkj-
unum eru að verða
kirkjugarðar fyrir
svarta þar í landi; sér-
staklega svarta karl-
menn, einkum þá
yngri. Hvítir lög-
reglumenn leika sér og
æfa sig með að drepa
þá vísvitandi og vilj-
andi. Það er aldrei slys
þegar þetta gerist. En
þetta er ekkert nýtt,
nema hvað nú er ekki hægt að fela
það lengur. Það þarf bara snjallsíma
til að alheimurinn geti orðið vitni að
morðum og ofbeldi af þessu tagi.
Óeirðirnar í Ferguson og alls
staðar í BNA hófust eftir að hvítur
lögreglumaður skaut óvopnaðan
svartan unglingspilt, Michael
Brown, til bana á götu úti. Hann var
skotinn sex skotum, þar af tveimur í
höfuðið. Lengi hefur mikil spenna
ríkt í Ferguson á milli svartra íbúa,
sem eru yfir 76 prósent íbúa þar, og
lögreglunnar, þar sem 96 prósent
lögreglumanna eru hvít. Það er ekki
leyndarmál að engar raunverulegar
framfarir hafa átt sér stað í sam-
skiptum hvítra og svartra í landinu í
mörg ár. Frá 2013 til
maí 2015 hafa 465
svartir menn verið
drepnir í Bandaríkj-
unum af hvítum lög-
reglumönnum. Og það
er vitað mál að oft er
ekki einu sinni sagt frá
því, sem þýðir að við
getum aldrei vitað ná-
kvæmlega hversu
margir eru drepnir í
raun. Það er líka vitað
mál að lögreglumenn
sem ákærðir eru fyrir
morð af þessu tagi eru
oft látnir lausir þar sem dómararnir
eru oft líka hvítir. Þetta kemur þeim
ekki á óvart sem þekkja til dóms-
kerfisins þar í landi.
Margir muna eftir Rodney King-
málinu á sínum tíma, þegar lög-
reglumenn börðu hann næstum til
dauða en voru svo allir sýknaðir af
ofbeldinu. Fjölmargir blökkumenn í
fangelsum landsins hafa líka verið
ranglega dæmdir. Það er alveg ljóst
að þarna er eitthvað óhugnanlegt að
gerast, sem í raun hefur verið til
staðar frá því að þrælahald var
bannað.
Það vita allir að svart fólk var þol-
endur mannréttindabrota í Banda-
ríkjunum síðan það var flutt þangað
sem þrælar í kringum 1792, allt þar
til Bandaríkin samþykktu mannrétt-
indalöggjöfina, Civil Rights Act, árið
1964 eftir að Martin Luther King
flutti ræðu sína um kynþátta-
mismunun frammi fyrir 250 þúsund
manns í Washington, D.C. Árin
1861-1865 var borgarastyrjöld milli
norðurríkja og suðurríkja Banda-
ríkjanna sem oft hefur verið nefnd
„þrælastríðið“. Ku Klux Klan voru
ofsasamtök í suðurríkjunum sem
kúguðu blökkumenn og drápu 200
þeirra árlega á síðasta hluta 19. ald-
ar án dóms og laga. Árið 1955 hófst
svo mannréttindabarátta blökku-
manna af krafti. Það sem þetta
snýst um og hefur verið við lýði í
Bandaríkjunum í mörg ár er ekkert
annað en rasismi af versta tagi sem
til er og er engu líkt. Þetta er svo
sannarlega rótgróið og fast eins og
plága í mönnum, þannig að lög-
reglumennirnir eru bara hluti af
stærra og mjög flóknu máli.
Kynþáttafordómar í Bandaríkj-
unum eru alls staðar í samfélaginu
og fela í sér alls konar mannrétt-
indabrot, mismunun, misrétti, ójafn-
ræði, óréttlæti o.s.frv. Enginn er
hér að halda með hættulegum
glæpamönnum sem lögunum hefur
verið beitt réttilega gegn. Bara svo
það sé alveg 200% á hreinu. Við er-
um að tala um að þarna í Bandaríkj-
unum alast sumir upp við það að
þeim er sagt að forðast og jafnvel
hata ákveðið fólk og það sé allt í
góðu lagi að taka upp vopn og drepa
þetta fólk. Menn læra að vera með
mikla og hættulega kynþátta-
fordóma innra með sér að segja má
strax við fæðingu.
Það er sum sé hættulegt að vera
svartur í Bandaríkjunum, sama
hvernig maður kýs að horfa á þetta.
Nema maður sé Michael Jordan eða
Denzel Washington. Það er stund-
um jafnvel hættulegt að komast inn
í eigin hús í hverfum þar sem hvítir
eru í meirihluta. Þrátt fyrir þetta
stóra þjóðfélagsvandamál eru
Bandaríkin frekar upptekin af því
að djöflast í og skipta sér af alls
staðar annars staðar í heiminum.
Þau eru með puttana í öllum málum
alls staðar sem koma þeim ekkert
við. Þau eru sjálfkrýndir talsmenn
heimsins og vilja sýna okkur öllum
hvernig best sé að lífa lífinu en geta
ekki einu sinni kennt sjálfum sér að
taka algerlega úr umferð vopnalög-
gjöf sem hefur orðið mörgum að
bana í mörg ár. Ef þetta er ekki
hræsni þá er hræsni ekki til. Utan-
ríkisráðherra þeirra ferðast um all-
an heim sem predikari um heims-
frið, en á maður ekki að byrja heima
hjá sér og laga það sem laga þarf?
Þau bjuggu til orðtakið „The Am-
erican Dream“ eða „Ameríski
draumurinn“, sem enginn í Banda-
ríkjunum sjálfum veit nákvæmlega
hvað þýðir.
Það má segja að kynþáttahatrið
hafi náð að teygja anga sína alls
staðar um bandarískt samfélag. Það
er líka einfaldlega staðreynd að
Bandaríkjamenn eru í afneitun á
raunveruleikanum. Þar af leiðandi
hefur ekkert breyst í þessum kyn-
þáttahatursmálum frá upphafi og
mun aldrei breytast. Þjóðarsálin fer
aldrei í sjálfsrannsókn hvað þetta
mál og önnur varðar og menn loka
augum og eyrum og halda áfram
með lífið eins og ekkert sé. Kynþátt-
ur hefur alltaf skipt máli í Banda-
ríkjunum en menn vilja bara ekki
viðurkenna það. Ofbeldið gagnvart
svörtu fólki mun því halda áfram.
„I can’t breathe“, ég get ekki andað
Eftir Akeem
Cujo Oppong »Kynþáttur hefur allt-af skipt máli í
Bandaríkjunum en
menn vilja bara ekki
viðurkenna það.
Akeem Cujo
Oppong
Höfundur er framkvæmdastjóri Ís-
land Panorama Centre.
VG hafnaði framkvæmd-
um á Suðurnesjum og þar
með hundruðum starfa
sem hefðu fylgt þeim.
Ekki hefði veitt af þessu
störfum í því mikla at-
vinnuleysi sem nú er á
Suðurnesjum. Forseti Al-
þingis hafnaði sem sam-
gönguráðherra á níunda
áratug síðustu aldar að
NATO byggði alþjóða-
flugvöll á Norðurlandi.
Skammsýni vinstrimanna
eru lítil takmörk sett.
Sigurður Guðjón Haraldsson.
Velvakandi Svarað í síma 569-1100 frá kl. 10-12.
Skamm-
sýni
Vinstri græn lögðust gegn því að ráðist yrði í stórfelldar framkvæmdir á vegum Atl-
antshafsbandalagsins á Suðurnesjum.
Morgunblaðið/Ómar