Morgunblaðið - Sunnudagur - 28.06.2020, Blaðsíða 14

VIÐTAL
14 MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 28.6. 2020
L
íklega eru fáir menn sem hafa stigið
ölduna í fimmtíu ár. Brynjólfur
Oddsson, alþjóðlegur skipstjóri hjá
Samherja, er einn af þeim en hann
hóf ferilinn sem strákpjakkur árið
1970. Hann er nýlega hættur sem fastráðinn
skipstjóri en segist þó ekki hættur á sjó. Hann
sér nú fram á fleiri gæðastundir með fjölskyld-
unni en barnabörnin eru orðin þrjú og verða
fimm innan skamms.
Á kaffihúsi í Kópavogi kynnir Brynjólfur sig
fyrir blaðamanni og segist kallaður því sér-
kennilega gælunafni Billó.
„Systur mínar fundu upp á þessu ónefni þeg-
ar ég var lítill. Ég kann ljómandi vel við það því
ef ég er kallaður Brynjólfur finnst mér eins og
verið sé að skamma mig,“ segir hann og brosir
út í annað.
Billó er með djúpa, hrjúfa rödd og talar hratt.
Úr andliti hans má lesa einurð og festu skip-
stjórans sem unnið hefur hörðum höndum alla
ævi og aldrei kvartað yfir vinnu. Billó hefur lifað
tímanna tvenna og rifjar upp lífið á sjó í hálfa
öld en ótrúlega margt hefur breyst á þeim tíma,
þótt markmiðið sé ávallt hið sama, að koma í
land með nóg af fiski.
Hálfdrættingur og skítkokkur
Billó segist alltaf hafa haft gaman að því að
vinna og þekkir ekkert annað. Hann er fæddur
á Þykkvabæjarklaustri einn desemberdag árið
1955 en bjó lengst af í Kópavogi á uppvaxtarár-
unum.
„Ég var öll sumur hjá afa mínum í sveitinni
og seinna hjá föðurbróður mínum sem tók við
búinu á Þykkvabæjarklaustri. Síðasta sumarið
mitt í sveit var ég þrettán ára og það sýnir vel
tíðarandann að þarna var ekki eitt einasta far-
artæki sem ég hafði ekki keyrt. Ég var farinn að
keyra dráttarvélar átta, níu ára og ég man það
var ákveðið afrek þegar ég fékk að keyra jepp-
ann tíu ára gamall,“ segir Billó.
„Ég er alinn upp sem sveitastrákur og ég hélt
lengi vel að ég yrði bóndi. Móðir minni leist ekki
á launin sem ég fékk í sveitinni og sagði þau
varla duga fyrir buxnasliti þannig að hún ákvað
að senda mig á sjó, en öll móðurættin er sjó-
menn og skipstjórar,“ segir Billó.
„Ég fór þannig fjórtán ára á Snæfell EA 740,
sem var mikið aflaskip, tréskip sem gerði út frá
Akureyri,“ segir Billó.
„Ég stóð þá sex og tólf vaktir. Mér fannst það
ofboðslega létt miðað við vinnuálagið í sveit-
inni,“ segir hann og útskýrir fyrir blaðamanni
sem ekki hefur migið í saltan sjó að þá vinna
menn í tólf tíma og fá sex tíma hvíld.
„Ég var fyrst hálfdrættingur og svo leysti ég
af einn túr sem skítkokkur sumarið á eftir,“ seg-
ir hann og útskýrir að aðalkokkurinn hafi farið í
siglingafrí.
„Kaupið var gott, sérstaklega miðað við kaup-
ið í sveitinni en þar fékk ég aðallega lömb í laun.“
Var þetta ekki erfitt fyrir óharðnaðan ung-
linginn?
„Nei, ég hef örugglega fæðst gamall og svo
man ég ekki eftir mér öðruvísi en vinnandi,“
segir hann og þvertekur fyrir að hafa grátið í
kojunni.
„Mér fannst þetta rosalega gaman. Það ólg-
aði í mér blóðið.“
Varstu ekkert sjóveikur?
„Jú, rosalega. Alveg rosalega. Allt sumarið og
næstu sumur á eftir. Þetta er einhver hræðileg-
asta veiki sem hægt er að upplifa. Það er ekkert
sem linar hana. Maður lærir að lifa með henni
hægt og rólega. Ég var sjóveikur meira og
minna fyrstu árin. Ég man eftir einum jólatúr
þar sem ég ældi galli inni í koju,“ segir Billó sem
segir að þrátt fyrir sjóveiki fyrstu árin hafi hann
ákveðið að gera sjómennskuna að ævistarfi.
Ertu ekki löngu hættur að vera sjóveikur?
„Jú, ég óx upp úr því á þriðja, fjórða ári. Ég
er með sjóhraustustu mönnum.“
Uppdópaðir sjómenn
Sextán ára gamall var Billó orðinn pokamaður á
síðutogaranum Jóni Þorlákssyni og var þá þriðji
æðsti maður á dekki.
„Þetta var mikill starfstitill og ég var með tvo
aðstoðarmenn, fjórtán og fimmtán ára. Þetta
var sérstök vakt því af ellefu manna vakt erum
við fimm sem urðum skipstjórar síðar, en þarna
vorum við svo ungir að ef það kom slæpa fórum
við bara í feluleik og síðasta leik,“ segir hann.
„Á sjónum voru þá bæði svona strákar eins
og ég og svo örlagafyllibyttur og heimilisleys-
ingjar. Það var rosaleg dópneysla um borð. Ég
man þegar ég fór minn fyrsta jólatúr fimmtán
ára, og varð reyndar sextán ára í túrnum, þá tók
viku að láta renna af mannskapnum. Þeir voru
uppdópaðir og drukknir. Það var ekki um auð-
ugan garð að gresja að fá mannskap. Það var
stundum farið í fangelsi, Þórskaffi og Röðul og
hreinsað út til að manna skipin. Á þessum tíma
var amfetamín um borð í skipum bara eins og
sælgæti,“ segir hann.
„Síldarskipin voru á þessum tíma búin að
hirða alla bestu sjómennina, fyrir ’68, en þá var
síldarhrunið.“
Billó segir upphaf túranna hafa verið það
versta, þar sem mannskapurinn var meira og
minna undir áhrifum.
„Kínverjum var stundum hent inn í klefana til
að ræsa mennina á vaktina. Ég lenti í því. Það
var ekki hægt að manna vaktir í heila viku í
byrjun túra. Svo kláruðust birgðirnar af brenni-
víninu og dópinu og þá fór þetta að færast í eðli-
legt horf. Þetta voru svo hörkusjómenn þegar
runnið var af þeim,“ segir Billó og segist þó ekki
myndu vilja sætta sig við svona mannskap í dag.
„Þetta var ekkert svona á öllum skipum á
þessum tíma; síðutogararnir voru svolítið sér-
stakir. Það er þarna að renna upp svanasöngur
síðutogaranna og þegar skuttogararnir koma
gjörbreyttist allt. Þetta var endalok ákveðins
tímabils. Þessir menn máluðu bæina rauða þeg-
ar þeir voru í landi og lifðu mest í leigubílum.
Eyddu bara öllu þar til kom að næsta túr.“
Fann ástina í Lissabon
Billó segist hafa notað sín laun til að borga fyrir
skólagöngu og framfleyta sér, enda bað hann
foreldra sína síðast um aur um þrettán ára ald-
ur. Hann byrjaði á að fara í Vélskólann og tók
svo Stýrimannaskólann með. Eftir að hann
kláraði skólann fékk hann stöðu sem vélstjóri og
svo síðar sem stýrimaður og skipstjóri.
„Ég var tuttugu og fjögurra ára þegar ég
varð fyrst skipstjóri, þá á litlu rækjuskipi yfir
sumartíma. Lestin í því skipi var minni en kart-
öflugeymslan í því stærsta sem ég hef verið á.
En ég var gríðarlega stoltur af titlinum þarna.
Ég byrjaði svo sem fastur skipstjóri 25 ára og
hef verið það síðan,“ segir Billó og segist hafa
verið á flestum tegundum fiskiskipa á ferlinum.
„Ég hef fyrst og fremst verið á togveiðum.
Ég var fyrst fyrir norðan á Blikanum sem móð-
urbróðir minn átti. Þeir höfðu trú á mér og
kannski þess vegna sem ég varð svona ungur
skipstjóri. Svo fór ég til Grænhöfðaeyja á rann-
sóknarskipinu Feng. Í þeirri ferð kynntist ég
konunni minni Söndru Barbosa í Lissabon. Ég
hafði þá ekki tekið frí lengi og stoppaði í Lissa-
bon. Ég átti líka að læra portúgölsku sem gekk
frekar illa,“ segir hann og brosir.
Hann segir ástina hafa kviknað fljótlega eftir
fyrstu kynni.
„Bróðir hennar vann á hótelinu sem ég bjó á
og hún var þar mjög mikið. Ég var þarna í átta
vikur og tók fjögurra vikna námskeið í portu-
gölsku. Hún kom svo á eftir mér til Afríku og við
ákváðum svo að gifta okkur á leiðinni heim til
Íslands,“ segir Billó en hann dvaldi í tvígang á
Grænhöfðaeyjum, alls í rúmt ár.
„Konan mín var með mér þar í bæði skiptin.
Við höfðum þekkst í sex mánuði þegar við gift-
um okkur því ég sá að það gekk ekki að fara
með kaþólska stúlku til Íslands án þess að við
værum gift. Þannig að planið var að gifta okkur
í Lissabon þegar við vorum þar í stoppi á heim-
leið eftir fyrri túrinn til Grænhöfðaeyja,“ segir
Billó og útskýrir að það hafi reyndar verið erfið-
leikum bundið að kvænast stúlkunni því til þess
þurfti hann að vera með sérstaka fæðingarbók
sem rakti ættartréð og væri einnig sakavottorð.
Billó segir að slík „bók“ hafi ekki verið til á Ís-
landi og því hafi þeim verið meinað að ganga í
hjónaband í Portúgal.
„Þetta gekk mjög illa þannig að við snerum
þessu á hvolf og héldum brúðkaupsveisluna í
Portúgal en giftum okkur um leið og við komum
til Íslands.“
Alls ekkert minna en Dalvík
Við heimkomuna fluttu ungu hjónin til Dalvík-
ur. „Mér fannst þetta fínn staður að búa á en
eftir á að hyggja var þetta kannski ekki heppi-
legasti staðurinn fyrir konu sem fædd er í Afr-
íku og alin upp í fjölmenni,“ segir Billó og út-
skýrir að Sandra sé fædd í Mósambík.
Fjölskylda hennar flutti svo til Portúgals þegar
hún var um tólf ára gömul.
„Hún kvartaði ekki mikið en ég gat nú skilið
það að hún væri ekkert rosalega ánægð í snjó-
kistunni Dalvík. En við fluttum svo til Akureyr-
ar,“ segir hann en þar hafa þau búið alla tíð síð-
an og unað hag sínum vel.
„Eina skiptið sem hún hefur sett mér stólinn
fyrir dyrnar var þegar mér var boðið skipstjóra-
starf á Þórshöfn, að taka við Stakfellinu, sem
var stærra skip en ég var þá með. Þar var mér
boðið gull og grænir skógar og frítt húsnæði.
En hún sagði þvert nei. Hún vildi ekki búa á
stað sem væri minni en Dalvík,“ segir Billó.
Þau hjón eiga tvö uppkomin börn, Odd Jó-
hann, sem fetaði í fótspor föður síns og er einnig
skipstjóri hjá Samherja, og Jöru Fatimu, flug-
mann hjá Icelandair.
„Við erum öll að stjórna stórum farar-
tækjum.“
Billó byrjaði að vinna hjá Samherja snemma
á tíunda áratug síðustu aldar.
„Ég byrjaði fyrst hér heima og síðan hef ég
nánast fylgt Samherja í evrópsku útrásinni. Ég
var um skeið hjá bresku fyrirtæki og fór þaðan
til Þýskalands. Það var mjög sérstakt því þar
fór ég á eitt af stærstu fiskiskipum Evrópu. Ég
var búinn að sjá þessi stóru skip sem ungur
maður þegar ég var í siglingatúr til Cuxhaven,
en það voru til átta skip af þessari tegund. Ég
man ég hugsaði þá að það væru meiri líkur á því
að ég yrði forseti á Íslandi en að ég yrði skip-
stjóri á svona skipi. En svo var ég skipstjóri á
svona skipi í tólf ár. Þetta voru langflottustu
skipin á Norður-Atlantshafi þegar þau voru ný í
kringum 1972-74.“
Meira en íslensk bræla
Þrátt fyrir að hafa starfað víða um heim hefur
Billó alltaf búið á Íslandi, en þau hjón eiga einn-
ig heimili í Portúgal þar sem þau verja fríum
sínum.
Billó vandist fljótt að vera í löngum túrum og
þá lengi í burtu frá konu og börnum.
„Í byrjun voru túrarnir oft fjörutíu daga túr-
ar, stundum sextíu.“
Túrarnir hjá Billó áttu enn eftir að lengjast.
„Ég man alltaf eftir því þegar ég var eitt sinn
beðinn um að fara yfir á skipið Kiel og hjálpa
þeim með veiðarfærin en þeir höfðu verið í veru-
legum vandræðum með að veiða fisk árið á und-
an. Skipstjórinn fékk hjartaáfall og var settur í
land og ég var beðinn um að hjálpa til. Ég vissi
alveg að ég væri að fara þarna yfir til að taka við
skipinu, þótt annað væri sagt. Ég var sóttur í
annað skip og fluttur um borð í Kiel. Ég man
það var logn og fullt tungl og ég hugsaði; mikið
ofboðslega er guð góður við mig að leyfa mér að
prófa þetta allt saman. Það var svo fyrsti 120
daga túrinn sem ég tók. Þá fór ég að heiman í
byrjun janúar og kom heim í maí,“ segir hann
en á Kiel réð hann ríkjum frá 2001 til 2014.
Aðspurður hvar hann hafi aðallega verið við
veiðar svarar hann:
„Mest hef ég verið við norsku ströndina og
norður í Barentshafi. Og bæði við Austur- og
Vestur-Grænland og í Flæmska hattinum. Við
veiðum mest þorsk og karfa og allt er fryst um
borð,“ segir Billó.
Hann segir það venjast vel að vera svo mán-
uðum skiptir á sjó.
„Þetta er ákveðin áskorun. Það er ýmislegt
sem kemur upp á í svona túrum; veikindi, slys
og annað, en sem betur fer hefur verið lítið um
stærri slys. Ég hef verið gríðarlega lánsamur
hvað það varðar; það hefur aldrei neinn dáið um
borð hjá mér og mjög lítið um slys.“
„Það bjó í mér
ævintýralöngun“
Í hálfa öld hefur Brynjólfur Oddsson siglt um höfin blá. Fjórtán ára var hann ráðinn sem
hálfdrættingur á tréskip og áratug síðar var hann orðinn skipstjóri, starfi sem hann
hefur gegnt síðan. Billó, eins og hann er kallaður, hefur upplifað margt á löngum ferli;
sjóveiki, öldur á hæð við fjöll og sjóferðir sem vara svo mánuðum skiptir. Hann segir
tímann hverfa á túrum enda kemst ekkert annað að en að drepa fisk.
Ásdís Ásgeirsdóttir asdis@mbl.is