Morgunblaðið - 01.10.2020, Qupperneq 34

34 UMRÆÐAN
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 1. OKTÓBER 2020
Sjálfsvíg er ósegj-
anlegur harmleikur
sem hefur langtíma-
áhrif á fjölskyldu og
ástvini þess sem svipt-
ir sig lífi. Eftir sitja
aðstandendur harmi
slegnir með brennandi
spurningar sem oftast
fást engin svör við.
Lífið hefur umturnast
og langur tími líður
þar til fótfestu er náð,
sem ekki er sjálfgefið að öllum tak-
ist.
Sjálfsvíg er meðal algengustu
dánarorsaka í aldurshópnum 15-19
ára í heiminum og á það einnig við
hér á landi. Orsakir þess að ein-
hver tekur svo afdrifaríka ákvörðun
að svipta sig lífi eru flóknar og
margslungnar. Segja má þó fyrir
víst að eitthvað í lífi þess sem
fremur sjálfsvíg hafi orðið honum
verulega andsnúið og ofviða. Tengsl
sjálfsvígs við kvíða og þunglyndi
hafa verið staðfest. Fjölmargir aðr-
ir þættir spila oft hlutverk s.s.
óhófleg áfengis- og vímuefnaneysla.
Aðstoð strax
Verkefni stjórnvalda er að
tryggja gott aðgengi að sálfræði-
og geðþjónustu fyrir alla. Sjálfsvíg
geta átt sér stað í öllum fjöl-
skyldum og þjóðfélagsstigum en
áhætta er meiri meðal þeirra sem
búa við verri félags- og efnahags-
stöðu en hjá öðrum hópum í sam-
félaginu. Flokkur fólksins á Alþingi
og í borgarstjórn hefur barist fyrir
bættri stöðu fátæks fólks, þ.m.t.
bættu aðgengi að fagþjónustu. Í
borgarstjórn hefur Flokkur fólks-
ins ítrekað rætt mikilvægi stytt-
ingu biðlista skólabarna til sálfræð-
inga og lagt í því sambandi fram
tillögur til úrbóta. Margir fátækir
foreldrar hafa ekki tök á að kaupa
sértæka fagþjónustu fyrir börn sín
frá einkaaðilum, jafnvel þótt niður-
greiðslur komi til. Bið eftir þjón-
ustu sálfræðinga á heilsugæslu er
einnig talsverð.
Mikið hefur áunnist í forvarna-
málum undanfarin ár í þessum við-
kvæma málaflokki en betur má ef
duga skal. Umræða um sjálfsvíg
hefur opnast síðustu
árin en áður var hún
tabú. Nú hefur í það
minnsta skapast vett-
vangur til að fræða og
ræða m.a. um áhættu-
þætti og viðvörunar-
bjöllur. Fræðsla í ein-
hverri mynd er líklega
þekktasta form for-
varna og skilar hún
bestum árangri ef
beitt snemma og
markvisst.
Þegar aðdragandi
sjálfsvígs og sjálfsvígs-
tilrauna er krufinn kemur í mörg-
um tilvikum í ljós að viðkomandi
hafði um nokkurn tíma sýnt með
hegðun sinni og viðmóti ýmis merki
alvarlegrar vanlíðunar. Engu að
síður kemur sjálfsvíg aðstand-
endum oftast í opna skjöldu, eins
og flóðbylgja sem engu eirir. Þetta
á við um bæði börn og fullorðna.
Stundum hafði sá sem fallinn er
fyrir eigin hendi sýnt lengi mikla
vanlíðan en hefur, rétt fyrir sjálfs-
vígið, sýnst líða ögn betur. Hin já-
kvæða breyting hefur þá jafnvel
slegið ryki í augu ástvina sem hafa
kannski talið að nú færi að birta til.
Þetta sýnir hvað þessi mál geta
verið flókin og erfið viðureignar. Í
öllu falli skiptir máli að vera vak-
andi fyrir viðvörunarbjöllum. Ef
hegðun barns hefur breyst til
muna, bæði á heimili og í skóla, og
foreldrar skynja samhliða hegð-
unarbreytingunni djúpstæða dep-
urð og leiða, þá getur skipt sköpum
að fá aðstoð fagaðila strax svo
hægt sé að leggja mat á alvöru
málsins.
Nú hafa stjórnvöld ákveðið að
niðurgreiða skuli sálfræðiþjónustu.
Niðurgreiðslan er ekki hafin og
óvíst hvenær það verður. Sál-
fræðiþjónusta er hluti af grunnheil-
brigðisþjónustu. Líklegt er að með
tilkomu niðurgreiðslna á sálfræði-
þjónustu dragi úr geðlyfjakostnaði.
Þegar niðurgreiðslukerfið er komið
á verður hægt að skoða sálfræði-
þjónustu sem raunhæfa forvörn
gegn sjálfsvígum og sjálfsvígs-
tilraunum. Eftir sem áður er að-
gengi nú að geðdeildum Landspít-
ala þyrnum stráð.
Í tengslum við tvær nýlegar
skýrslur: Aðgerðaáætlun til að
fækka sjálfsvígum á Íslandi og Inn-
leiðing geðræktarstarfs, forvarna
og stuðnings við börn og ungmenni
í skólum á Íslandi, lagði Flokkur
fólksins í Reykjavík fram fyrir-
spurnir um stöðu nokkurra aðgerða
sem nefndar eru í skýrslunum.
Spurt var um innleiðingu þrepa-
skipts stuðnings í skólastarfi sem
hluta af menntastefnu um skóla án
aðgreiningar. Spurt var einnig um
stöðu nýrrar Þekkingar- og þróun-
armiðstöðvar áfalla-, ofbeldis- og
sjálfsvígsforvarna sem nefnd er í
skýrslunum og hvar úttekt á fram-
kvæmd stefnu um menntun án að-
greiningar stæði. Einnig hvort haf-
in sé innleiðing á þróun aðgerða til
að draga úr brotthvarfi úr námi.
Fyrirspurnunum var vísað til
meðferðar skóla- og frístundaráðs.
Ekki er ósennilegt að ráðið telji sig
ekki geta svarað þessum spurn-
ingum og segi ábyrgðina vera rík-
isins. Í skýrslunum eru sveitar-
félögin þó nefnd sem samábyrgðar-
aðilar. Skóla- og frístundaráð getur
því bæði þrýst á og beitt sér fyrir
að tillögurnar verði settar í fram-
kvæmd.
Sjálfsvíg á sér stað í breiðum
aldurshópi. Aðstandendur eru að
sama skapi breiður aldurshópur.
Börn í hópi aðstandenda þeirra
sem fallið hafa fyrir eigin hendi
hafa ekki fengið næga athygli og
umræðu. Líðan þeirra hlýtur oftast
að vera átakanlega erfið. Aðstand-
endur þeirra sem framið hafa
sjálfsvíg búa yfir mikilvægri
reynslu og innsýn í málaflokkinn.
Þátttaka þeirra í stefnumótun á
þjónustu er mikilvæg. Við megum
aldrei sofna á verðinum. Sjálfsvíg
varða okkur öll, hver sem við erum
og hvar sem við erum stödd í lífinu.
Umræða um sjálfsvíg
Eftir Kolbrúnu
Baldursdóttur » Börn í hópi aðstand-
enda þeirra sem fall-
ið hafa fyrir eigin hendi
hafa ekki fengið næga
athygli og umræðu. Líð-
an þeirra hlýtur oftast
að vera átakanleg.
Kolbrún
Baldursdóttur
Höfundur er sálfræðingur og
borgarfulltrúi Flokks fólksins.
Mér hefur oft
fundist lítið ganga í
mörgu sem við erum
að fást við í borgar-
stjórn, eða fagráðum
innan hennar. Að það
sé meiri áhersla lögð
á að tala, eiga sam-
tal, skipa vinnuhópa
og stýrihópa, en
minni áhersla á að
láta hlutina gerast.
Mér finnst oft lítill árangur nást
með störfum okkar í borgar-
stjórn.
Það finnst mér sérstaklega
furðulegt af því að meirihlutinn
hefur völd til að láta hlutina ger-
ast. Það þekki ég eftir að hafa
sjálfur starfað í meirihluta í sveit-
arfélagi. En hér í borginni finnst
mér meira snúast um að tala um
vandamálin, heldur en að leysa
þau.
Lítill árangur, mikið mas
Síðast þegar ég gagnrýndi
þetta verkleysi í fagráði fékk ég
þau svör að það þyrfti alltaf að
byrja á því að ræða hlutina. Já,
en það er ekki búið að gera neitt
annað en að tala þessi sex ár sem
ég hef verið viðloðandi stjórnun
borgarinnar. Man til dæmis ein-
hver eftir þeim árangri sem hin
svokölluðu „pírataráð“ hafa náð í
borginni? Hverju vinnan í þeim
ráðum hefur skilað? En ég ætlaði
ekki að ræða það núna, heldur
annað mál þessu tengt.
Þegar ég gagnrýndi að þetta
endalausa samtal skilaði litlu, þá
fékk ég svarið: „Komdu þá með
tillögu.“ Ég var augnablik orð-
laus, en svo rifjaðist það upp fyrir
mér að daginn áður hafði tillaga
frá okkur í minnihlutanum fengið
meðhöndlun í öðru fagráði. Til-
laga sem allir gátu tekið undir.
Engu að síður var tillagan felld.
Meirihlutinn lagði fram aðra til-
lögu hálfu ári síðar. Hún var sam-
þykkt.
Tillögurnar tvær:
Tillaga okkar í minnihlutanum,
lögð fram í skóla- og frístundaráði
25. febrúar síðastliðinn:
„Víða er aðstaða í frístundamið-
stöðvum og frístundaheimilum
slæm sem kemur niður á faglegu
starfi þannig að erfitt getur
reynst að starfa í samræmi við
stefnu í frístundamálum sem ger-
ir auknar kröfur um aukið hlut-
verk þessara starfsstaða. Að auki
er viðhaldi víða ábótavant. Lagt
er til að gerð verði sérstök úttekt
á aðstöðu frístunda-
miðstöðva og frí-
stundaheimila og við-
haldsþörf þessara
starfsstaða. Í fram-
haldinu er lagt til að
gerð verði áætlun um
úrbætur.“
Breytingartillaga
skóla- og frístunda-
ráðsfulltrúa Samfylk-
ingarinnar, Við-
reisnar, Pírata og
Vinstri grænna lögð
fram 22. september síðastliðinn:
„Lagt er til að gerð verði heild-
arúttekt á húsnæði og aðstöðu frí-
stundamiðstöðva, félagsmiðstöðva
og frístundaheimila þar sem mat
verði lagt á viðhaldsþörf um-
ræddra starfsstaða. Niðurstöður
úttektarinnar verði nýttar til að
vinna áætlun með forgangsröðun
um úrbætur.“
Það hefði verið gott að sam-
þykkja tillögu okkar í minnihlut-
anum strax í febrúar í stað þess
að fresta afgreiðslu hennar um
hálft ár, þá hefði verið hægt að
fara strax í verkið og ráðast í úr-
bætur í kjölfarið.
Flestar tillögur sem við í minni-
hlutanum flytjum í ráðum og
nefndum snúast ekkert um póli-
tík, heldur eru yfirleitt ábend-
ingar um hvað við teljum að betur
megi fara. Örlög okkar tillagna
eru yfirleitt á þessa sömu leið og
hér að ofan. Afgreiðslu þeirra
frestað og að nokkrum tíma liðn-
um kemur meirihlutinn með sína
útgáfu og okkar tillögu. Þetta er
ekkert annað en skrípaleikur. Það
geta allir séð sem skoða tillög-
urnar tvær.
Við í minnihlutanum höfum oft
gagnrýnt meirihlutann fyrir að í
verkum þeirra fari ekki saman
hljóð og mynd. Það að kalla eftir
fleiri tillögum frá okkur í minni-
hlutanum á sama tíma og þær eru
meðhöndlaðar með þessum hætti
sem hér sést er skrípaleikur. Þar
fer ekki saman hljóð og mynd.
Þessi vinnubrögð eru engum til
sóma.
Skrípaleikur
með tillögur
Eftir Örn
Þórðarson
Örn Þórðarson
» Það að kalla eftir
fleiri tillögum frá
okkur í minnihlutanum
á sama tíma og þær
eru meðhöndlaðar
með þessum hætti
er skrípaleikur.
Höfundur er borgarfulltrúi
Sjálfstæðisflokksins.
Flatahrauni 7 | 220 Hafnarfirði | Sími 565 1090 | www.bjb.is
Fékk bíllinn
ekki skoðun?
Aktu áhyggjulaus í burt á nýskoðuðum bíl
Sameinuð gæði
BJB-Mótorstilling þjónustar
flesta þætti endurskoðunar
anngjörnu verði og að
ki förum við með bílinn
n í endurskoðun, þér
kostnaðarlausu.
á s
au
þin
aðAKRÝLSTEINN
Fanntófell hefur sérhæft sig í framleiðslu á borðplötum og sólbekkjum síðan 1987.
Fanntófell ehf. | Gylfaflöt 6-8 | 112 Reykjavík | Sími 587 6688 | fanntofell.is
• Viðhaldsfrítt efni með mikla endingu
og endalausa möguleika í hönnun
• Sérsmíðum eftir máli
• Margir litir í boði