Málfríður - 15.11.1993, Blaðsíða 4

Einar Guðmundsson
SAMRÆMD PROF OG
NÁMSMAT í SKÓLUM
Prófa- og matsdeild RUM
Þegar meta á námsárangur
nemenda eða námsframvindu er
hægt að styðjast við fjölbreyttar
aðferðir. Það fer hins vegar eftir
tilgangi hverju sinni hvaða að-
ferð eða tegund námsmats hent-
ar best. Fjölbreytni í aðferðum
við námsmat er eftirsóknarverð
og æskileg en það fer þó eftir
samhengi hverju sinni hversu
viðeigandi einstakar aðferðir
eru. Þannig myndu fæstir álíta
réttlætanlegt eða skynsamlegt
að láta nemendurna sjálfa meta
kunnáttu sína í samræmdum
námsgreinum og nota þá niður-
stöðu til að ákvarða hverjir
héldu áfram í framhaldsskóia.
Hins vegar gæti slíkt mat verið
áhugavert til viðbótar einkunn á
bekkjarprófi sem kennari semur
og leggur fyrir.
Ólíkt því sem gerist í flestum
löndum Evrópu og Norður-
Ameríku fer nánast allt námsmat
hérlendis fram í skólum þar sem
kennarar semja sjálfir próf fyrir
nemendur sína og leggja þau
fyrir. Undantekningin frá þessari
meginreglu eru samræmd próf
við lok grunnskólans þar sem
heill árgangur tekur sömu próf-
in. Eðli málsins samkvæmt hlýt-
ur vinna við samningu slíkra
prófa að vera svolítið önnur en
við gerð prófa sem kennari sem-
ur og leggur fyrir sína bekkjar-
deild. Hér á eftir verður fjallað
lítillega um þau vinnubrögð sem
nauðsynlegt er að beita við
samningu samræmdra prófa og
ástæðurnar fyrir því verða
tíundaðar. En fyrst verður bent
á nokkur atriði sem skilja á milli
námsmats í skólum og sam-
ræmdra prófa.
Munur á samræmdum próf-
um og námsmati í skólum
Oft veldur það misskilningi
þegar ekki er greint á milli sam-
ræmdra prófa annars vegar og
námsmats sem fram fer í skólum
hins vegar. Af margvíslegum
ástæðum er nauðsynlegt að gera
þennan greinarmun. I fyrsta lagi
er formlegur munur á þessu
tvennu og í öðru lagi er munur á
þeim leiðum sem eru færar við
samningu samræmdra prófa og
aðferða við námsmat í skólum.
Markmið með fyrirlögn sam-
ræmdra prófa eru ákveðin fyrir-
fram (Reglugerð um námsmat í
grunnskóla nr. 65/1985). Mikil-
vægar ákvarðanir í skólakerfinu
eru byggðar á niðurstöðum próf-
anna sem hafa mikla þýðingu
fyrir þá nemendur sem taka
þessi próf. Jafnframt er ætlast til
þess að prófin veiti almennar
upplýsingar um það hver kunn-
átta nemenda er í samræmdum
námsgreinum í fræðsluumdæm-
um landsins við lok grunnskóla.
Þess vegna verður að gera
nokkuð strangar kröfur til eigin-
leika prófanna þannig að hægt
sé að treysta niðurstöðunni.
Námsmat í einstökum bekkj-
ardeildum skóla hefur annan
formlegan tilgang en samræmd
próf. Niðurstaða námsmatsins
hefur sömuleiðis annars konar
vægi fyrir nemandann. Slök
frammistaða á einu til fjórum
bekkjarprófum leiðir til dæmis
ekki til þess að nemandi verði
að endurtaka bekk. Kæmi sú
staða upp er eins víst að aðrar
upplýsingar um nemandann
myndu vega þungt í slíkri
ákvarðanatöku. Algengast er að
slök útkoma á bekkjarprófum
eða úr annars konar námsmati í
skólum sé notuð til þess að vera
leiðbeinandi um úrræði sem
grípa þarf til eða til að hnitmiða
kennslu í ljósi útkomunnar (sjá
nánari umfjöllun um þetta í
Einar Guðmundsson og Guð-
mundur B. Arnkelsson, 1992).
Einkunn á samræmdu prófi er
aðgöngumiði að framhaldsskóla.
Þetta þýðir að gera verður
strangar kröfur til gæða eða eig-
inleika þessara prófa þannig að
þau séu sanngjarn eða réttlátur
mælikvarði á kunnáttu nemenda
í samræmdum námsgreinum.
Einnig verður að stuðla að því
að þessi próf meti fyrst og
fremst afmarkaða kunnáttuþætti
en ekki almennt greindarfar eða
almenna hæfileika eins og rann-
sóknir hafa sýnt að geti verið
raunin (Jón Torfi Jónasson og
Guðbjörg Andrea Jónsdóttir,
1992). Þó að við vitum auðvitað
að námsárangur nemenda fer
eftir greindarfari þeirra (og
námsástundun) er mikill munur
á því að meta beint greind eða
þá kunnáttu sem þeir búa yfir.
Ég hygg að flestir séu þessu
sammála. Þess vegna er mjög
mikilvægt að tryggt sé að sam-
ræmd próf mæli fyrst og fremst
kunnáttu í samræmdum náms-
greinum.
Gæta verður þess að nemend-
um sé ekki mismunað með ein-
hverjum hætti við töku sam-
ræmdra prófa. Kennari sem legg-
ur próf fyrir í sínum bekk þekkir
nemendurna sem þar eru. Hann
veit líka manna best hvað hann
hefur lagt áherslu á og úr hverju
er eðlilegt að prófa. Hann þarf
litlar áhyggjur að hafa vegna
ósamræmis á milli þess sem
kennt er og innihalds í prófinu. í
samræmdu námsmati er vanda-
samt að tryggja þessa samfellu.
Samt sem áður er mjög mikil-
vægt að það sé gert ef samræmd
próf eiga að vera sanngjörn
gagnvart öllum nemendum. Það
sjá það líklega flestir að frammi-
staða nemenda á þessum próf-
4