Málfríður - 15.11.1993, Blaðsíða 10

prófið eða einhverjir hlutar þess
væri nægjanlega breið mæling á
enskukunnáttu. Þetta sama fólk
gæti rökstutt mál sitt þannig að
enskupróf ætti að vera á ensku
en ekki íslensku. Kæmu fram
slíkar athugasemdir við ensku-
próf þyrfti að athuga þær vel. I
stuttu máli, sé sýndarréttmæti
ekki til staðar er hætt við því að
einhverjir verði óánægðir með
einkunn sína ef prófið sem
einkunnin byggir á virðist ekki
mæla færni í greininni. Sömu-
leiðis er hætt við því að nemen-
dur verði áhugalausir og leggi sig
ekki alla fram við töku prófsins ef
það virðist ekki meta þá færni
sem því er ætlað að mæla.
Önnur mikilvæg tegund rétt-
mætis kunnáttuprófs er svokallað
innihaldsréttmœti. Það vísar til
þess hversu vel prófspurningar
eða verkefni á prófi mæla þá
námsþætti sem þeim er ætlað að
mæla. Þessi tegund réttmætis
vísar einnig til þess að innihald
prófsins meti tiltekin kennslu-
markmið eða áherslur í kennslu í
þeim skólum þar sem prófið er
lagt fyrir. Með öðrum orðum,
innihaldsréttmæti vísar meðal
annars til samfellu á milli inni-
halds prófs og áherslna í kennslu.
Innihaldsréttmæti samræmds
prófs í íslensku þar sem helming-
ur verkefna væri mat á kunnáttu í
setningafræði væri dregið í efa af
flestum sem til þekkja.
Ein Ieið til að afla vitneskju um
innihaldsréttmæti kunnáttuprófs
er að fá reynda kennara (aðra en
þá sem semja prófið) í tiltekinni
námsgrein til að meta hvort ein-
stakar prófspurningar meti ein-
hver kunnáttuatriði. Samkvæmni
í mati þeirra væri vísbending um
innihaldsrétmæti prófsins.
Þriðja tegund réttmætis er
svokallað viðmiðunarréttmœti.
Það felst í því að athuga tengsl á
milli tveggja mælitækja sem
ætlað er að meta sömu þætti. A
samræmdu prófi í íslensku vorið
1993 var prófað í lesskilningi.
Upplýsinga um viðmiðunarrétt-
mæti þessa prófþáttar var aflað
með því að leggja hann fyrir
nemendahóp ásamt öðru prófi
sem þróað hefur verið hérlendis
til að meta lesskilning. Síðara
prófið var því notað sem eins
konar mælikvarði á það hvernig
hafði tekist til við samningu
lesskilningshluta prófsins í ís-
lensku og hvaða breytingar væri
skynsamlegt að gera á þessum
hluta prófsins.
Fjórða tegund réttmætis er
svokallað hugtaksréttmæti. Það
vísar til þess hvort próf mælir
tiltekið hugtak, þátt, hæfileika,
eða færni sem því er ætlað að
mæla. Hugtaksréttmæti er því
augljóslega mjög mikilvæg teg-
und réttmætis. Prófi sem ætlað
er að mæla færni í stærðfræði
ætti að hafa tiltölulega háa fylgni
við skólapróf í reikningi en lága
fylgni við próf sem mælir alls
óskylda þætti til dæmis per-
sónuleikaþætti. Það ætti að hafa
hóflega fylgni við próf í öðrum
námsgreinum eða próf sem eiga
að meta til dæmis almennt
greindarfar. Það myndi rýra hug-
taksréttmæti stærðfræðiprófs ef
það hefði lægri fylgni við önnur
próf í stærðfræði en það hefði til
dæmis við greindarpróf.
Sú aðferð sem notuð er meðal
annars til að athuga hugtaks-
réttmæti byggir á því að greina
fylgni á milli prófspurninga inn-
an prófs, þátta innan prófs eða
þá fylgni á milli nokkurra prófa
sem eiga að mæla ólíka kunn-
áttuþætti. Þessi aðferð er nefnd
þáttagreining.
I stuttu máli getum við sagt
að án upplýsinga um réttmæti
prófs vitum við ekki nákvæm-
lega hvað það mælir. Yfirlýs-
ingar þess eða þeirra sem semja
próf er aldrei nægjanleg vitn-
eskja til að hægt sé að treysta
því að próf mæli það sem því
var ætlað að mæla. Án upplýs-
inga um réttmæti prófs verður
túlkun niðurstaðna úr því vafa-
söm og ályktanir sem dregnar
eru af niðurstöðu prófsins gætu
verið villandi. Án upplýsinga um
réttmæti prófs sem aflað er eftir
viðurkenndum leiðum er óhætt
að vara við bókstaflegri túlkun á
niðurstöðu þess.
Niðurlag
Hér að framan hafa verið
rakin nokkur atriði sem skipta
máli við samningu samræmdra
prófa. Jafnframt hefur verið bent
á mun sem er á samræmdum
prófum og aðferðum við náms-
mat í einni bekkjardeild. Til að
tryggt sé að einkunnir nemenda
séu sanngjarn, nákvæmur og
réttmætur mælikvarði á kunn-
áttu þeirra þarf að hyggja að
mörgum atriðum við samningu
samræmdra prófa. Um bekkj-
arpróf eða annars konar náms-
mat þurfa ekki nauðsynlega
sömu viðmið að gilda. Þetta staf-
ar fyrst og fremst af því að kenn-
ari sem metur námsárangur
nemenda sinna í einni bekkjar-
deild hefur allt aðrar forsendur
við matið en þegar sama prófið
er lagt fyrir nemendur í heilum
árgangi. Afleiðingar matsins fyrir
nemendur eru einnig mismunan-
di á samræmdum prófum og
bekkjarprófum. Bekkjarkennari
hefur möguleika á því að bæta
upp ýmsa vankanta sem gætu
verið á aðferð hans við náms-
matið. Þetta er hins vegar ekki
hægt við mat úrlausna á sam-
ræmdum prófum.
Að lokum er rétt að minnast
þess að samræmd próf eru
endapunktur á skólagöngu nem-
enda í grunnskóla. Þau eru jafn-
framt ávísun á frekari skóla-
göngu þeirra. Þess vegna verða
samræmd próf að vera það vel
gerð að þau beri uppi þær
ákvarðanir sem teknar eru á
grundvelli þeirra.
Heimildir
Aðalnámskrá grunnskóla (1989).
Reykjavík: Menntamálaráðuneyti.
Arni Böðvarsson (ritstjóri) (1963).
íslensk Orðabók. Reykjavík: Bókaútgáfa
Menningarsjóðs.
Einar Guðmundsson (1991). Áreið-
anleiki og túlkun niðurstaðna á sálfræði-
legum prófum. Sálfrœðiritið - Tímarit
Sálfrœðingafélags íslands, 2, 113-114.
Einar Guðmundsson (1992). Sam-
ræmt námsmat. Ný Menntamál, 11 (1),
30-35.
Einar Guðmundsson og Guðmundur
B. Arnkelsson (1992). Kunnáttupróf í
stærðfræði. Ný Menntamál, 10(4), 11-16.
Gerður Oskarsdóttir (1992). Hvað
mæla grunnskólaprófin? Sálfræðiritið -
Tímarit Sálfrœðingafélags íslands, 3, 9-14.
Jón Torfi Jónasson og Guðbjörg
Andrea Jónsdóttir (1992). Námsferill í
framhaldsskóla. Reykjavík: Félagsvís-
indastofnun.
Reglugerð um námsmat í grunnskóla
nr. 65/1985.
Sigurður J. Grétarsson (1992). Að
vita vissu sína: Kennarastarfið og hlut-
lægt mat. Uppeldi og Menntun - Tímarit
Kennaraháskóla íslands, 1 (1), 274-283.
10