Málfríður - 15.11.1993, Blaðsíða 6

Vert er að minna á að verk-
efni á samræmdum prófum geta
verið misjafnlega erfið í mati.
Þannig er erfiðara að meta efni
ritgerðar hlutlægt en til dæmis
fjölvalsspurningu. Af þessari
staðreynd ber þó ekki að draga
þá ályktun að nauðsynlegt sé að
útrýma öllum ritgerðarspurning-
um eða opnum spurningum úr
samræmdum prófum til þess að
hægt sé að gera þau hlutlæg.
Form spurningar eða verkefnis
eitt og sér tryggir ekki hlutlægni.
Þannig getur mat með fjöl-
valsspurningu verið óhlutlægt ef
ekki er rétt staðið að verki. Á
sama hátt getur mat á ritgerð
verið mjög hlutlægt þegar fyrir-
gjafarreglur eru vel gerðar. Það
er því misskilningur að forsenda
fyrir hlutlægu kunnáttuprófi sé
einhver ein tegund eða gerð
prófspurninga. Einn af styrkleik-
um samræmdra prófa hérlendis
er einmitt fjölbreytni í tegundum
verkefna eða prófspurninga. Það
er æskilegt að halda því áfram.
Hins vegar verður að gæta þess
vandlega við samningu slíkra
verkefna að fyrirgjafarreglur séu
hlutlægar.
Tegundir prófa sem hægt er
að nota í samræmdu
námsmati
Samræmd próf geta í grófum
dráttum verið af þremur gerðum:
(a) staðalbundin próf, (b) mark-
bundin próf og (c) hæfileikapróf.
Hægt væri að byggja inntöku
nemenda inn í framhaldsskóla á
öllum þessum próftegundum.
Víðast hvar í Evrópu og Norður-
Ameríku hefur notkun staðal-
bundinna prófa verið algengust í
þessu tilliti. Á síðustu árum hefur
áhugi manna erlendis aukist á
notkun markbundinna prófa í
samræmdu mati. Slík próf eru þó
enn ekki útbreidd sem inntöku-
próf í framhaldsskóla eða há-
skóla. Aftur á móti hafa hæfileika-
próf verið notuð við lok fram-
haldsskóla í Svíþjóð og Norður-
Ameríku til inntöku í háskóla.
Eins og nafnið gefur til kynna eru
hæfileikapróf ekki eiginleg kunn-
áttupróf. I þessum prófum eru
metnir vitsmunaþættir sem
tengjast námsárangri sterkt. Slík
próf eru ekki bundin við eina
námsgrein heldur reynir á notk-
un þekkingar úr mörgum náms-
greinum við úrlausnir verkefna í
þeim. I sumum tilvikum er ekki
mikill munur á innihaldi þessara
prófa og hefðbundinna greindar-
prófa.
Hérlendis hafa samræmd próf
verið tengd ákveðnum náms-
greinum og því hugsuð sem
kunnáttupróf. Almennt hafa þau
sömuleiðis verið að inntaki
meira í ætt við staðalbundin
próf en markbundin. Þó svo að
niðurstöður rannsókna hafi bent
til þess að samræmd próf hér-
lendis meti fyrst og fremst
almennan hæfnisþátt í stað af-
markaðra kunnáttuþátta (Gerð-
ur Óskarsdóttir, 1992; Jón Torfi
Jónasson og Guðbjörg Andrea
Jónsdóttir, 1992) er líklegt að
flestum þyki eftirsóknarverðara
að prófin meti kunnáttuþætti
beint í tilteknum námsgreinum.
Ég mun því ekki fjalla nánar um
hæfileikapróf hér en fer nokkr-
um orðum um hinar próftegund-
irnar tvær.
Markbundin próf
Með markbundnum prófum
er metið hversu vel nemendur
hafa náð tilteknum námsmark-
miðum. Slík próf henta vel við
mat inni í bekkjardeild. Þegar
vel er staðið að verki geta þau
verið leiðbeinandi um kennslu
einstakra nemenda eða við end-
urskoðun á námsmarkmiðum
sem sett eru. Mörg vandamál
sem koma upp við markbundið
samræmt mat eru ekki til staðar
þegar kennari notar markbundið
próf til þess að meta árangur
nemenda sinna í einni bekkj-
ardeild. Kennarinn veit best
sjálfur á hvað hann hefur lagt
áherslu og hvað hann vill að
nemendur sínir kunni að lokinni
yfirferð. Hann setur sér tiltekin
markmið yfir lengra eða
skemmra tímabil. Síðan getur
hann prófað hversu vel nemend-
ur hafa náð tökum á tilteknum
námsmarkmiðum. Að fenginni
niðurstöðu getur hann síðan
metið hvort tímabært sé að
hefja kennslu nýrra markmiða
eða staldra lengur við eldri
markmið.
Af ýmsum ástæðum væri mjög
eftirsóknarvert að semja mark-
bundin samræmd lokapróf hér-
lendis. Samning slíkra prófa
myndi miðast við vel skilgreind
sameiginleg námsmarkmið. Kenn-
urum væri ljóst hver þessi náms-
markmið væru og gætu miðað
kennsluna við þau. Hægt væri að
tryggja gott samband á milli inni-
halds prófs og sameiginlegra ná-
msmarkmiða. Innihaldsgreining
námsbóka við samningu slíkra
prófa væri ekki nauðsynleg þar
sem hægt væri að miða samningu
prófsins við þokkalega nákvæm
námsmarkmið. Á ýmsan hátt
væri skýrt hvað stæði að baki
árangri nemenda á slíku prófi.
Með markbundnum sam-
ræmdum prófum væri horfið frá
hefðbundinni framsetningu á
frammistöðu nemenda á próf-
um. Ein leið til þess að birta
niðurstöður úr slíkum prófum
væri hlutfall markmiða sem
nemandi hefur tileinkað sér af
heildarfjölda markmiða. Þegar
nota á niðurstöðuna til að velja
nemendur inn í framhaldsskóla
þarf að ákveða hvað teljist lág-
marksskilyrði fyrir inntöku. Það
getur verið vandasamt og krefst
ákveðinnar samræmingar á milli
markmiða grunnskólans og
námskrafna í framhaldsskólum.
Þrátt fyrir ýmsa eftirsóknar-
verða kosti þess að gera sam-
ræmd lokapróf að markbundn-
um prófum hérlendis eru nokkur
vandamál óleyst sem tefja senni-
lega fyrir því. Ekki eru til sam-
eiginleg og nákvæm námsmark-
mið í einstökum námsgreinum til
að hægt sé að leggja til próf af
þessu tagi nú. Hins vegar ætti
tvímælalaust að vinna að því.
Markmið í Aðalnámskrá grunn-
skóla frá 1989 eru allt of almenn
til að þau geti nýst í þessu tilliti.
Best er ástandið sennilega í
stærðfræði enda hafa samræmd
próf í stærðfræði á síðustu árum
6