Málfríður - 15.11.1993, Blaðsíða 9

eða í sameiningu átt þátt í því að
próf verður óáreiðanlegt: (a)
fáar spurningar á prófi, (b) ýms-
ir umhverfisþættir eins og há-
vaði eða truflun við töku prófs-
ins, (c) ágiskanir við úrlausn
verkefna, (d) huglægar aðferðir
við mat á úrlausnum, (e) ýmsir
þættir sem tengjast þeim sem
taka prófið eins og t.d. veikindi
eða mikill prófkvíði og (f) illa
samin verkefni eða prófspurn-
ingar þar sem fyrirmæli eru flók-
in eða erfitt að skilja þau.
Þegar við leggjum samræmt
próf fyrir einu sinni fáum við út
eina einkunn. Hvernig vitum við
að kunnátta nemanda er ná-
kvæmlega þessi einkunn en ekki
einhver önnur? Svar við þessari
spurningu getur haft mikla þýð-
ingu fyrir nemanda sem fær til
dæmis 4,4 á samræmdu prófi. Ef
við myndum leggja fyrir annað
kunnáttupróf viku síðar, sem
væri að öllu leyti sambærilegt
við það fyrra en þó ekki sama
prófið, er líklegast að einkunn
nemandans yrði önnur en fyrir
viku. Með öðrum orðum, mæling
á kunnáttu nemenda á prófi eða
eftir öðrum leiðum er ekki
óskeikul eða hin eina sanna tala
yfir kunnáttu hans. Þess vegna
er mikilvægt að vita hversu
miklu skeikar eða hversu ná-
kvæm mælingin er. Hver er
áreiðanleiki mælingarinnar?
Á grundvelli einkunna á sam-
ræmdum prófum eru nemendur
flokkaðir eftir kunnáttu og tekin
ákvörðun um hvort þeir fá að
halda áfram námi í framhalds-
skóla eða ekki. Það gefur því auga
leið að við viljum geta treyst
þessari einkunn. Fái nemandi
einkunnina 5 skiptir auðvitað
máli að nákvæmnin í mælingunni
á kunnáttu nemandans sé á bilinu
4,6 til 5,4 en ekki til dæmis á bil-
inu 3,5 til 6,5 sem gæti verið
raunin í mjög óáreiðanlegu prófi.
Við getum því sagt að forsend-
an fyrir því að hægt sé að flokka
nemendur eftir kunnáttu þeirra á
grundvelli einkunna á samræm-
du prófi er að einkunnirnar séu
nákvæmar eða áreiðanlegar. Séu
þær ekki nákvæmar þýðir það
einfaldlega að röðun nemenda
gæti orðið allt önnur ef annað en
að öllu leyti sambærilegt sam-
ræmt próf væri lagt fyrir einni
eða tveimur vikum síðar. Og af
þessu leiðir að sumir þeirra
nemenda sem féllu í fyrra skiptið
myndu ná í því síðara og öfugt. Á
nákvæmu eða áreiðanlegu prófi
yrði raunin hins vegar ekki þessi.
Það gæfi svipaða niðurstöðu í
bæði skiptin. Af þessari ástæðu
er nauðsynlegt að miða samn-
ingu samræmdra prófa við það
að áreiðanleiki einkunna verði
sem mestur.
Eftir þessa stuttu umfjöllun
gætum við spurt: Hvers vegna
skiptir vitneskja máli um ná-
kvæmni eða áreiðanleika eink-
unna á samræmdum prófum? í
stuttu máli, til þess að prófin
geti þjónað tilgangi sínum, sem
minnst hefur verið á hér að
framan, þurfa þessar upplýsing-
ar að liggja fyrir. Út frá sann-
girnissjónarmiðum gagnvart
nemendum er sömuleiðis mikil-
vægt að hægt sé að treysta eink-
unn á samræmdum prófum.
Komi til dæmis í ljós að heild-
areinkunnir séu mjög ónákvæm-
ar er lítið á þeim að byggja. Það
myndi væntanlega þýða að taka
þyrfti afstöðu til þess hvort rétt-
lætanlegt væri að byggja ákvörð-
un um framhaldsnám nemenda
á svo ótraustum grunni. Ef þetta
ætti til dæmis við um einkunnir
úr einu prófi af fjórum kæmi til
álita að fella út eina einkunn en
láta þrjár gilda við ákvörðun um
inntöku í framhaldsskóla. Sömu-
leiðis kæmi til álita að notfæra
sér áreiðanleika einkunna til að
ákveða hverjir falla á prófi og
hverjir ekki í stað þess að miða
við að hækka nemanda með 4,5
upp í 5,0 en lækka nemanda
niður í 4,0 með einkunnina 4,4.
Af þessu ætti því að vera ljóst að
upplýsingar um áreiðanleika
geta verið afar mikilvægar og
haft hagnýtt gildi þegar fjallað er
um einkunnir úr samræmdum
prófum. Jafnframt er nákvæmni
einkunna forsenda fyrir því að
við getum verið viss um að
prófið mæli það sem því er
ætlað að mæla. Samræmt próf
sem er óáreiðanlegt er því
gagnslítið til þeirra verka sem
við ætlum að nota það til.
Víkjum næst að spurningunni
um það hvers vegna það skiptir
máli að það liggi fyrir upplýsing-
ar um hvað samræmd próf mæla
eða meta. Hvers vegna skiptir
vitneskja máli um réttmæti
kunnáttuprófs?
Réttmæti
Með réttmæti kunnáttuprófs
er átt við að prófið mæli það
sem því er ætlað að mæla eða að
prófið sé réttur mælikvarði fyrir
þá námsþætti sem því er ætlað
að mæla. Réttmæti prófs er sá
grunnur sem við stöndum á
þegar kemur að því að túlka nið-
urstöðu prófsins. Réttmæti
prófs vísar því til notagildis þess
við að álykta um þá þætti sem
það á að mæla. Það sem við
getum ályktað eða sagt út frá
niðurstöðu prófsins er því alveg
undir réttmæti þess komið. I
alvarlegri prófagerð er í engu
tilviki nægjanlegt að sá eða þeir
sem semja próf séu einir sam-
mála um að próf mæli það sem
þeir ætla því að mæla. Upplýs-
ingar um þetta verða að koma
annars staðar frá. Hins vegar er
ein af forsendunum fyrir því að
próf geti verið réttmætt auð-
vitað sú að þeir sem semja próf
hafi skýra hugmynd um það sem
þeir ætla að mæla með prófinu.
Vitneskja um að próf mæli
það sem því er ætlað að mæla
getur komið úr ýmsum áttum og
mismunandi leiðir farnar til að
afla slíkrar vitneskju. Ein tegund
réttmætis er svokallað sýndar-
réttmœti. Með því er átt við að
þeir sem þekkja til innihalds
prófsins og þeir sem þreyta það
finnist að prófið mæli tiltekna
námsþætti. Væru til dæmis nem-
endur og kennarar spurðir hvað
þeim finnist einstakir prófhlutar
í ensku eða dönsku mæli væru
svör þeirra hluti af því sem væri
nefnt sýndarréttmæti - það sem
prófið virðist mæla í hugum
þeirra sem þekkja til eða þreyta
prófið. Próf í stærðfræði þarf að
líta út eins og stærðfræðipróf en
ekki eins og til dæmis lestrar-
próf. Sama á við um próf í
dönsku eða ensku. Segjum að
flestar prófspurningar í ensku-
prófi væru á íslensku og nemend-
ur svöruðu líka á íslensku. í slíku
prófi gætu einhverjir orðið
óánægðir og dregið í efa að
9