Rauði borðinn : fréttabréf alnæmissamtakanna á Íslandi - 01.12.2012, Blaðsíða 28

MANNRÉTTINDI
OG HIV
LAGALEG MANNRÉTTINDI:
réttindi fólks skilgreind
í réttindaskrám og
alþjóðasamþykktum,
til dæmis í
Mannréttindayfirlýsingu
Sameinuðu þjóðanna.
Mannréttindi eiga að vernda
fólk frá hvort sem er lagalegu,
pólitísku eða siðferðislegu ofbeldi.
Stundum er á hreinu hvað
telst til mannréttinda (það er
skilgreint í lögum) og stundum
eru mannréttindi á gráu svæði
(ef eitthvað telst til réttinda fólks
en er þó ekki skilgreint í lögum)
– þess vegna getur verið flókið í
sumum tilfellum að leggja dóm á
hvað teljist til mannréttinda.
Sumir hópar innan samfélagsins
eru í meiri hættu en aðrir á því að
mannréttindi þeirra séu brotin
og þeir sem mæta fordómum
eru í meiri áhættu en aðrir hvað
það varðar. Nærtækt dæmi um
áhrif fordóma á mannréttindi
er að samkynhneigðir mega
ekki giftast í mörgum löndum.
Í sumum löndum telst það til
mannréttinda, til dæmis á Íslandi,
en á mörgum stöðum í heiminum
er það ekki svo. Það er góð
tilfinning að vita til þess að íslensk
yfirvöld eru framarlega varðandi
mannréttindi.
Mannréttindi hiv-jákvæðra
eru mismundandi eftir
löndum
Þegar hiv-jákvæður einstaklingur
smitar aðra manneskju af hiv-
veirunni er misjafnt eftir löndum
hvort um lögbrot telst vera að
ræða. Í sumum löndum eiga
hiv-jákvæðir á hættu að sæta
refsingu fyrir það eitt að eiga
kynmök við ósmitaða manneskju,
jafnvel þótt smit hafi ekki átt sér
stað. Í nokkrum löndum er auk
þess hægt að dæma hiv-jákvæða
manneskju til fangelsisvisar fyrir
að leyna smitinu fyrir rekkjunaut
sínum, jafnvel þótt um örugg
kynmök (kynmök þar sem
smokkur er notaður) hafi verið að
ræða.
Samkvæmt svissneskri rannsókn
sem birt var árið 2008, eru hiv-
jákvæðir ekki smitberar, svo
lengi sem þeir taka lyfin sín á
ábyrgan hátt og eru ekki með aðra
kynsjúkdóma. Ein af ástæðum
þess að sérfræðingarnir í Sviss
birtu þessar niðurstöður var
að verja lagaleg mannréttindi
hiv-jákvæðra. Til dæmis var hiv-
jákvæður maður sem átti að dæma
til fangelsisvistar í Sviss sýknaður
eftir að einn af höfundum
svissnesku skýrslunnar, Bernard
Hirschel, bar vitni í réttarsal. Það,
að einstaklingur sé á hiv-lyfjum og
sé með ógreinanlegt veirumagn
í blóði ætti því að hafa áhrif á
hvernig tekið er á málum sem
þessum innan réttarkerfa.
Hegningarlög og hiv
Í dag er hegningarlögum beitt
á fólk með hiv-veiruna sem
smitar aðra, eða stofnar öðrum
í smithættu. Það hefur þó ekki
enn verið sannað hvort það leiði
til refsiréttarlegs réttlætis eða
komi í veg fyrir frekari smit.
Margir sérfræðingar óttast að
á meðan hiv-smitun er talin
refsiverð, muni það grafa undan
lýðheilsu og að þá fari færri í hiv-
próf, sem getur síðan torveldað
forvarnarstarf, meðferð og
umönnun. Öfgakenndar fréttir um
hiv-jákvæða sem eru dæmdir fyrir
að smita aðra einstaklinga af hiv-
veirunni getur aukið á útskúfun,
misrétti og sett forvarnaraðgerðir
í hættu. Einnig er talað um að
refsimál geti stofnað í hættu
borgaralegum réttindum, t.d.
friðhelgi einkalífsins.
Hegningarlög á Íslandi?
Hegningarlögin eru nokkuð
mismunandi eftir löndum. Á
Íslandi eru ekki til nein ákvæði
í lögum sem fjalla sérstaklega
um hiv. Hingað til hefur ekki
reynt á hvort refsilögjöf myndi
verða notuð ef hiv-jákvæður
einstaklingur smitaði aðra
manneskju, né heldur ef hiv-
jákvæður hefði stofnað annarri
manneskju í hættu á að smitast af
hiv-veirunni.
Hegningarlög og hiv á
Norðurlöndunum
Í Danmörku ná hegningarlögin
til þeirra sem setja aðra í hættu
á hiv-smiti án tillits til þess hvort
að smit hafi átt sér stað. Þessi lög
eru til verndar einstaklingnum
en ekki samfélaginu í heild.
Lagagreinin nær bara yfir hiv
en ekki aðra smitsjúkdóma, svo
sem lifrarbólgu. Þetta þykir vera
nokkuð ósanngjarnt gagnvart hiv-
jákvæðum.
Í Finnlandi er það
einnig svo að hegningarlögin
ná til hiv-jákvæðra sem setja
aðra manneskju í þær aðstæður
að geta smitast af veirunni,
jafnvel þótt smit hafi ekki átt
sér stað. Þessi lög eru því líka
sett til verndar einstaklingnum
en ekki samfélaginu í heild. En
þótt að finnsku lögin kveði á um
að tilraun til að smita annann
af smitsjúkdómi sé refsiverð,
eru engin ákvæði sem kveða
sérstaklega á um hiv-veiruna.
PÓLITÍSK MANNRÉTTINDI:
réttindi sem talið er æskilegt
að tryggja fólki, hvort
sem þau eru samþykkt í
alþjóðasamþykktum eður ei.
SIÐFERÐISLEG MANNRÉTTINDI:
réttindi sem allir menn
hafa óháð staðbundnum
kringumstæðum, til dæmis óháð
samfélagsgerð eða efnahag.
Það eru til þrennskonar
tegundir af mannréttindum: