Fréttablaðið - 30.01.2021, Blaðsíða 73

Að sögn Unnars og Jóhanns eru flestar ár á Vestfjörðum svokallaðar dragár með mis­
sterkum lindáreinkennum. Þannig
er bæði hitastig og rennsli í ánum
sveiflukennt, en vegna lindárein­
kenna sýna þær þó sumar fram á
ákveðinn stöðugleika í rennsli sem
gerir þær að fýsilegri virkjanakost­
um. „Hvatinn að gerð skýrslunnar
var þá að finna og skilgreina hag­
kvæma kosti fyrir smávirkjanir á
Vestfjörðum,“ segir Jóhann.
Afhendingaröryggi ábótavant
Um 60 prósent af raforkuþörf
Vestfjarða koma af svæðinu sjálfu.
„Hin 40 prósentin koma um flutn­
ingskerfið frá öðrum virkjunum
á landinu. Afhendingaröryggi á
raforku á Vestfjörðum hefur ekki
verið fullnægjandi um árabil. Með
tilkomu 10,8 MW dísilvaraafl s­
stöðvar Landsnets í Bolungarvík,
sem var formlega tekin í notkun
árið 2015 og er eingöngu keyrð við
sérstakar aðstæður, hefur afhend­
ingaröryggi á rafmagni aukist tölu­
vert á norðanverðum Vestfjörðum.
Það getur þó ekki talist algert,“
segir Jóhann og Unnar bætir við að
svo megi alveg búast við aukinni
eftirspurn eftir orku á Vestfjörðum
vegna aukinna umsvifa, svo sem
kalkþörungavinnslu, fiskeldis og
ferðaþjónustu.
Aukin eftirspurn
krefst meiri orku
Í skýrslunni mátu Jóhann og
Unnar 68 mögulega smávirkjana­
kosti á Vestfjörðum. Úttektin er
langt í frá tæmandi, en þeir kostir
sem voru skoðaðir voru fundnir
með kerfisbundinni yfirferð
loftmynda, korta og landlíkana.
„Útkoman er sú að 18 þessara
kosta teljist vera hagkvæmir. Eftir
að hafa staðsett þá kosti sem við
vildum skoða útfærðum við þá
nánar. Við ákvörðuðum hentuga
tilhögun, fundum stíf lustæði,
skoðuðum mögulega legu vatns­
vega og hentugt stöðvarhúss­
stæði. Þá mátum við uppsett afl
og orkuframleiðslu kostanna út
frá orkulíkani og svo var kostn­
aður við hverja virkjun fyrir sig
metinn með kostnaðarlíkani.
Þannig fékkst mat á hagkvæmni
kostanna. Þar sem um samræmda
aðferðafræði var að ræða voru þeir
vel samanburðarhæfir. Ef farið
væri í allar þessar 18 smávirkjanir,
sem við gerum ekki endilega ráð
fyrir að verði gert, myndi upp­
sett afl þeirra til samans vera um
43 MW,“ segir Unnar. Þá bendir
Jóhann á að til samanburðar
muni kalkþörungaverksmiðja
sem áformað er að rísi í Súðavík
krefjast um 10 MW, sem er fjórð­
ungur af orku úr öllum þessum
kostum. „Fleiri virkjanir og aukin
raforkuframleiðsla myndu bæta
ástandið á svæðinu, en í tilfelli
iðnaðar á svæðinu getur verið
sérlega óheppilegt að verða fyrir
rafmagnsleysi,“ segir Jóhann.
„Það má bæta við að einn af
þeim kostum sem við mátum í
skýrslunni sem mögulega hag­
kvæman virðist mega flokka sem
hagkvæman. Um var að ræða
Hólsárvirkjun í Tálknafirði, en
nýjar mælingar á rennsli árinnar á
vegum Tálknafjarðarhrepps sýndu
að rennslislangæi var talsvert
hagstæðara til virkjanareksturs
en okkar forsendur höfðu gert ráð
fyrir. Því voru hæg heimatökin að
uppfæra okkar forsendur þegar
rennslismælingar frá hreppnum
lágu fyrir. Frá því við gáfum út
skýrsluna hafa um fimm kostir
verið skoðaðir nánar, nokkrir
kostir hafa reynst hagkvæmari
en við mátum, á meðan aðrir hafa
reynst óhagkvæmari. Við hvetjum
því landeigendur og aðra áhuga­
sama til að kynna sér efni skýrsl­
unnar og hafa samband ef þeir
hafa uppi hugmyndir um álitlega
virkjanakosti sem þeir vilja láta
kanna nánar,“ segir Unnar.
Heimarafstöðvar
Löng hefð er fyrir heimaraf­
stöðvum á Íslandi og þar eru
Vestfirðir engin undantekning. „Á
fyrri hluta síðustu aldar voru víða
byggðar litlar heimarafstöðvar,
með virkjun vatnsafls, f lestar um
eða undir 30 kW. Þó svo að raf­
búnaður til búrekstrar og heimilis
þróaðist hratt var ekki búið að
rafvæða landið. Því var eina leiðin
fyrir bændur að komast í rafmagn
sú að framleiða það sjálfir. Víða á
Vestfjörðum eru aflagðar smá­
virkjanir sem gæti verið áhugavert
fyrir landeigendur að láta skoða og
hvetjum við bændur eindregið til
að hafa samband við Verkís, eða
Vestfjarðastofu ef þeir hafa hug­
myndir um slíka möguleika. Því
það kann að vera hagkvæmt fyrir
bændur að endurbyggja þessar
virkjanir eða reisa nýjar með nýrri
tækni. Raforkuna má þá nýta
heima og/eða selja inn á kerfið,“
segir Unnar.
Þrír flokkar vatnsaflsvirkjana
Þegar kemur að vatnsaflsvirkjun­
um skiptast þær upp í þrjá f lokka,
út frá uppsettu afli. „Oft er rætt um
smávirkjanir sem þær virkjanir
sem hafa uppsett afl undir 10 MW.
Þær sem eru stærri og hafa 10 MW
uppsett afl og meira fara sjálfkrafa
í rammaáætlun og eru háðar mati
á umhverfisáhrifum. En þeim
minni má skipta upp í tvo flokka,
ekki síst þegar kemur að leyfis­
málum. Þá eru smávirkjanir sem
framleiða frá 200 kW upp í 10 MW,
en það eru þær sem fjallað er um
í skýrslunni. Þær virkjanir falla
undir B­flokk og eru tilkynningar­
skyldar til Skipulagsstofnunar
og kunna að vera háðar mati á
umhverfisáhrifum. Svo eru það
minni virkjanir, með uppsett afl
undir 200 kW, þær falla í C­flokk
og eru tilkynningarskyldar til
sveitarfélags og kunna að vera
tilkynningarskyldar til Skipulags­
stofnunar ef þeim fylgja til dæmis
framkvæmdir á verndarsvæðum.
Þó er óalgengt að leyfum fyrir þess
lags virkjanakostum sé hafnað,
nema um verndarsvæði sé að ræða
eða annað slíkt,“ segir Jóhann.
Umfangsmikið ferli
Að sögn Unnars eiga landeigendur
í f lestum tilvikum vatnsréttindi
á sínum landsvæðum. Þá segir
hann að ýmis vinna þurfi að fara í
gang samhliða skoðun á hverjum
smávirkjanakosti fyrir sig. „Þetta
byrjar allt á hugmynd. Landeig­
endur, bændur og staðkunnugir
hafa oft góða þekkingu á staðhátt­
um og fá góðar hugmyndir að nýt­
ingu auðlinda á landi sínu. Það er
þó að mörgu að hyggja. Frumút­
tekt á virkjanakostum er einungis
fyrsta skrefið. Í framhaldinu þarf
að vinna forathugun sem leiðir til
nákvæmara hagkvæmnimats. Þá
er tilhögun virkjunarinnar útfærð
nánar og allar forsendur metnar
líkt og tiltæk gögn gefa kost á.
Ef kosturinn sýnist hagkvæmur
tekur við leyfis­ og skipulagsferli
samhliða frekari öf lun gagna, svo
sem rennslismælingum sem gott
er að standi í sem lengstan tíma.
Það þarf að sækja um ýmis leyfi,
ganga frá samningum og huga að
umhverfis­ og skipulagsmálum.
Því getur ferlið frá hugmynd að
veruleika tekið mörg ár.“
Nauðsynleg skref í þróun smá­
virkjanakosta:
n Forathugun sem leiðir til hag-
kvæmnimats
n Samningar um vatnsréttindi
n Undirbúningsrannsóknir
(mælingar á rennsli, könnun
jarðlaga og jarðefna, greining
vatnasviða)
n Hönnun virkjunar og innkaup
búnaðar
n Tenging við dreifiveitur,
samningamál
n Framkvæmd og gangsetning
Einnig þarf að huga að leyfis­
málum en þau eru fjölmörg:
n Aðalskipulag
n Tilkynning til skipulagsstofnunar
n Deiliskipulag
n Rannsóknaleyfi
n Virkjanaleyfi
n Framkvæmda- og byggingarleyfi
Verkís veitir ráðgjöf og þjón-
ustu á öllum stigum ferlisins
Verkís hefur tekið þátt í hönnun
flestra virkjana á Íslandi og hefur
einnig komið að verkefnum á
sviði endurnýjanlegrar orku víða
um heim. Verkefnin spanna bilið
allt frá 1 MW Tungudalsvirkjun í
Skutulsfirði að 100 MW Búrfells­
virkjun II svo dæmi séu tekin. „Við
hjá Verkís gerum út á að geta sinnt
verkkaupum frá upphafi til enda
í hvívetna. Þá erum við með sér­
fræðinga á okkar snærum á öllum
sviðum, og meðal annars þegar
kemur að frekari skoðun á hag­
kvæmni virkjunarkosta, hönnun
mannvirkja, kaupum á búnaði og
umhverfis­ og skipulagsmálum. Þá
erum við til aðstoðar við allt ferlið,
allt frá hugmynd, til reksturs og
viðhalds,“ segir Jóhann.
„Við byrjuðum að vinna skýrsl­
una í febrúar 2020 og hún kom út
í apríl tveimur mánuðum síðar.
Við gerum ráð fyrir að Vestfjarða­
stofa muni nú í framhaldinu kynna
skýrsluna enn betur fyrir íbúum og
landeigendum á Vestfjörðum. En
þar sem skýrslan kom út í byrjun
faraldursins hefur ekki enn gefist
gott tækifæri til að halda fund um
útkomuna,“ segir Jóhann að lokum.
Fleiri virkjanir og
aukin raforku-
framleiðsla myndu bæta
ástandið á svæðinu.
Fjölmargir gífurlega spennandi
smávirkjanakostir á Vestfjörðum
Verkfræðistofan Verkís vann yfirgripsmikla skýrslu síðastliðið vor, um frumúttekt á smávirkjana-
kostum á Vestfjörðum. Þeir Jóhann Birkir Helgason og Unnar Númi Almarsson hjá Verkís unnu
skýrsluna fyrir Vestfjarðastofu og hafa bent á 18 hagkvæma og spennandi smávirkjanakosti.
Unnar Númi
Almarsson hjá
Verkís
Hagkvæmt 18 43 202
Mögulega hagkvæmt 15 17 82
Líklega óhagkvæmt 15 12 57
Óhagkvæmt 20 7 38
Samtals 68 79 378
Hagkvæmniflokkun Orkuframleiðsla
samtals
(GWh/a)
Uppsett afl
samtals
(MW)
Fjöldi kosta
n
n
n
n
Hagkvæmniflokkun, fjöldi kosta, samanlagt afl og orkuframleiðsla.
Hér má sjá 1 MW smávirkjunina í Tungudal í Skutulsfirði sem Verkís tók þátt í að hanna. MYND/AÐSEND
Jóhann Birkir
Helgason hjá
Verkís
KYNNINGARBLAÐ 11 L AU G A R DAG U R 3 0 . JA N ÚA R 2 0 2 1 ORKA ÍSLANDS