Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 2015, Blaðsíða 114

113GOÐFINNA OG GUÐFINNA: UM TVÖ STRÝTUHEITI Í AKRAFJALLI
hvergi þjóðarheitum nema ef til vill í nöfnunum Auðgautr og Hergautr sem
fáar og að sumu leyti vafasamar heimildir eru um.44 Hér má loks huga að
samsettum mannanöfnum sem hafa Finn- að fyrri lið eins og Finnbjǫrn,
-bogi, -garðr, -geirr, -gerðr, -kell, -leikr, -ólfr, -varðr og -viðr. Enginn þessara
viðliða virðist hafa annað þjóðar- eða þjóðf lokkaheiti að fyrri lið í
samsettum mannanöfnum.
V. Finnar og steinar í fornnorrænum mannanöfnum
Skiljanlegt er að Norðmenn hafi í gegnum tíðina nefnt marga staði í
landinu eftir því samíska fólki sem bjó svo víða í nábýli við norræna
menn. Á það auðvitað helst við í norðanverðum Noregi en einnig í
innhéruðum Suður-Noregs. Raunar er oft örðugt eða ómögulegt að
skera úr um hvort örnefnin sem hér um ræðir feli í sér samheitin finnr
( fiðr), finni og finna í merkingunni ‘Sami (Lappi)’ eða mannanöfn með
þessum nafnliðum, mannanöfnin Finnr (Fiðr), Finni og Finna eða nöfn
með Finn- að fyrri lið, en mannanöfn af þessum toga hafa að því er virðist
verið algeng á meðal Norðmanna þegar á víkingaöld. Þjóðarheitið kann
að eiga vel við í nafninu Finnbogi þar sem bogmennska Sama (Finna) er
kunn úr elstu heimildum. Svipuðu máli gegnir um nafnið Dýrfinna –
sbr. dýr í merkingunni ‘hreindýr’ – og vera má að forliðurinn í nafninu
Kolfinna vísi upphaf lega til dökks hárlitar samískra kvenna, en Kolfinna
er algengasta kvennafnið með -finna sem viðlið í rituðum heimildum
fornum.
Athyglisvert er að Finnr, Arnfinnr og Þorfinnr koma fyrir sem nöfn á
ýmsum jörlum og höfðingjum í Noregi og á Orkneyjum á víkingaöld, en
samskiptum norrænna manna og Finna (Sama) til forna var þó naumast
þannig háttað eftir sögulegum heimildum að dæma að ástæður fyrir
vinsældum slíkra persónunafna liggi í augum uppi. Hlutverk Finna í
fornbókmenntum gefur víða til kynna að norrænum mönnum hafi löngum
þótt stafa ógn af þessum kynþætti, viðhorfin litast af almennri fyrirlitningu
og hatri, og má í því sambandi einkum nefna alræmt samband Finna við
hvers kyns trölldóm, fordæðuskap og forneskju.45 Helst er að sjá, með
hliðsjón af þessum atriðum, að vinsældir umræddra mannanafna gefi til
kynna að önnur merking geti hér á stundum átt hlut að máli, enda virðist
vafasamt að þjóðarheitið hljóti ávallt að liggja til grundvallar þegar hugað
44 Lind 1905-1915, bls. 97 og 518.
45 Um þessi efni hefur fjölmargt verið ritað en hér verður látið nægja að vísa til Mundal 1996, bls. 97-116.