Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 2015, Blaðsíða 200

199RITDÓMUR: AF JÖRÐU
hafa orðið með tímanum. Torfhleðsla sem aðferð er skoðuð sem heild,
ekki bara í tengslum við íveruhús fólks þótt þar liggi megináherslan, heldur
er sjónum líka beint að réttum, görðum og tilgátuhúsum. Sýnt er fram á
síbreytileika torfhúsanna, stöðuga endurbyggingu og endurnýjun og þar
með afstæðan aldur torfhúsa.
Afar vel hefur tekist til með myndefni bókarinnar og má segja að það
hafi sjálfstætt gildi. Fallegar og vel teknar nýjar myndir af torfhúsum,
loftmyndir og eldra myndefni ásamt skýringarteikningum á allt sinn þátt
í að gera bókina aðgengilega og áhugaverða. Loftmyndir sýna torfgarða
og rústir í skýru ljósi og gefa innsýn í útlit bæja og umhverfi, gerð þeirra
og umbúnað. Eitt af meginstefjum bókarinnar, landslagið og lífræn tengsl
torfbæjarins við umhverfi sitt, kemur vel fram í myndefninu.
Hefðbundin sýn er dregin upp af þróunarsögu torfbæjarins. Farið er
yfir 1000 ára sögu torfhúsa allt aftur til landnáms á Íslandi. Höfundur
styður þá túlkun sem fram kom við athuganir Guðmundar Hannessonar á
fyrri hluta 20. aldar um þróun bæjarins frá skála til gangabæjar, og lýsir því
hvernig rannsóknir Harðar Ágústssonar á síðari hluta 20. aldar hafi rennt
enn frekari stoðum undir hana. Segir hann lítinn vafa leika á því í sínum
huga að helstu drættir þeirrar túlkunar séu réttir, og víkur að því víða í
ritinu (bls. 40, 54 og víðar). Þar eru veðurfars- og umhverfisþættir taldir
hafa skipt miklu máli varðandi þær breytingar sem urðu á torfbænum
frá fyrstu öldum Íslands byggðar fram á seinni aldir. Hún hafi falist í að
skálar minnkuðu og húsum fjölgaði, sem að endingu hafi leitt til þess að
göng hafi orðið til með rýmum til beggja handa og baðstofan hafi farið
að færast innst í bæinn. Dæmi um þessa þróun eru rakin eftir niðurtöðum
fornleifarannsókna sem birst hafa á prenti, f lestum frá því fyrir 1990.
Nokkur dæmi eru rakin um yngri fornleifarannsóknir, en þær eru ekki
taldar breyta megin þáttum þessarar túlkunar (sjá m.a. bls. 42, 55, og almennt
56-73). Yngri fornleifarannsóknir frá því eftir 1990 eru lítið nýttar, en þess
þó getið að þótt rannsóknum hafi fjölgað á undanförnum árum sé „óhætt
... að fullyrða að í engu hefur megindráttum þessarar þróunarsögu verið
raskað. Hún hefur þvert á mót styrkst og orðið heillegri“ (bls. 54). Þennan
þátt hefði mátt greina betur í bókinni og ræða nánar.
Í umfjölluninni um þróun torfbæjarins er fyrst og fremst dregin
saman þekking úr útgefnum ritum, og skýrist líklega af framsetningu
bókarinnar sem yfirlitsrits. Gallinn við þá nálgun er að ekki er tekist á við
rannsóknarsöguna af eins mikilli dýpt og kostur hefði verið.
Nokkuð vantar af rannsóknum í rannsóknaryfirlit torfbæjarins, sem