Börn og menning - 01.04.2012, Blaðsíða 6

6
Börn og menning
mér finwst . . .
í skemmtilegri grein í Börnum og menningu
fyrir fjórum árum velti Sigurður Ólafsson
því upp hvort vinsældir hins víðlesna
barnabókahöfundar Helga Jónssonar bentu
til þess að börn væru ef til vill ekki vandlátir
lesendur.1 Sjálfur held ég að allur gangur sé
á því rétt einsog meðal fullorðinna. Það er
raunar talsvert fullyrt um að börn lesi ekki
eins mikið og áður og fagna þvi sjálfsagt
margir að börn lesi þó a.m.k. órabækur
Helga fremur en ekkert, að þar með sé
tilganginum að minnsta kosti náð.
Á þeim fjórum og tæplega hálfa ári sem
ég starfaði sem bókavörður kom mér því á
óvart hversu mörg börn voru daglegir gestir á
safninu. Smekkur þeirra var vissulega misjafn
einsog liggur f hlutarins eðli, en dag hvern
aðstoðaði ég eitthvað á milli 30 til 60 börn
við að finna bækur sem höfðuðu til þeirra.
Svo sátu þau í barnadeildinni og lásu uns
foreldrarnir hringdu eða komu að sækja þau.
Þarna var týndi hluti demógrafíunnar lifandi
kominn; sum börn lásu hvað sem var en
önnur voru afar kresin (þar má nefna tíu ára
dreng sem hafði lesið allar bækur Auel um
þjóð bjarnarins og Shuler um rödd arnarins
og vantaði meira í sama dúr). Það að illa
skrifaðar bækur séu vinsælar meðal barna
segir þó kannski minna um börn en fólk
almennt og líklega segir það langmest um
þá bókmenningu sem viðhaldið er á Islandi.
í því Ijósi finnst mér áhugavert að velta
fyrir mér íslensku barnabókaverðlaununum.
Árlega er auglýst eftir „handritum upp úr
skúffunni", 50 normalblaðsíður að lengd sem
staðið geti án myndskreytingar. Mögulegum
verðlaunabókum er þannig troðið í sama
mótið og aðeins eitt forlag gefur þær út, sama
forlag og stendur fyrir verðlaununum. Þetta
minnir kannski pínulítið á sprenghlægileg
bókmenntaverðlaun Lafleursem iðulega voru
jafnmörg og bækurnar sem komu út það árið
hjá útgáfunni.
Það vakti því athygli mína þegar ég fékk
bréfsendingu þess efnis að aftur væri auglýst
eftir handritum í verðlaunakeppnina og
fresturinn hefði verið lengdur. Greinilega
bárust ekki nægilega góð handrit svo að hægt
væri að sæma þau verðlaunum sem margir
bestu barnabókahöfundar íslands hafa hlotið.
Er þá með þessu reynt að tryggja að börn lesi
ekki óvandaðar bækur, eða er verðlaununum
með öðrum orðum ætlað að móta lesandann
fremur en uppfylla væntingar hans, og vera
þannig virk I íslenskri menningarpólitík,
sbr. umræðan um „ólestur barna" sem
átt hefur sér stað að undanförnu?2 íslensk
börn lesa ekki nægilega mikið samkvæmt
könnunum PISA, en getur þá verið að það
sé að einhverju leyti vegna þess að þeim sé
ætlaður áhugi á tiltekinni gerð bókmennta -
sem fylla 50 normalsíður og geta staðið án
myndskreytingar? Geta form og frumleiki
haldist hönd í hönd þegar forleggjarinn
hlutast til um það fyrrnefnda, eða er ekki
einmitt líklegra að bækur séu frumlegri því
fjær sem þær falla frá stöðluðum viðmiðum?
Ég veit ekki önnur dæmi þess að forlag
hlutist svo algerlega til um form skáldverka,
hvað þá áður en þau verða til, sem vekur
upp spurninguna um hvaða gildi verðlaunin
hafi fyrst þau ná aðeins til brotabrots úr
heildinni. Verðlaunin vekja upp þá hugmynd
að um ræði úrvalsbók þótt einmitt sé fátt
sem nauðsynlega bendi til þess að svo sé.
Mér finnst það áhugaverð spurning.
Það er fjarri mér að halda því fram að
allar verðlaunabækurnar séu eins þótt að
forminu til eigi þær að vera það, en er
ekki ef til vill eitthvað bogið við það að
1 Sigurður Ólafsson. „Metsöluhöfundur barnanna:
afþreyingarbækur fyrir yngri borgara." Börn og
menning 2008, 23. árg. 2. tölublað.
2 Sjá Jón Kalman Stefánsson. „Um lestur, leti okkar
og hugmyndasnauðar skólabækur." Fréttatiminn
27.01.2012; Pétur Gunnarsson. „Læsi er lífsgæði."
Fréttablaðið 19.01.2012. Þá má nefna að Eiríkur
Örn Norðdahl velti því fyrir sér (á Facebook þvi
miður, svo engin er heimildin) hvort það væru ekki
bara bækurnar sjálfar sem væru lélegar frekar en
lesskilníngur (slenskra barna.