Hinsegin dagar í Reykjavík - ágú. 2019, Blaðsíða 21

21
fólk fái sjálft valdið til að ákveða hvort þau
vilja einhver inngrip í sín kyneinkenni síðar
meir. Hlutinn er varðar líkamlega friðhelgi
var settur inn sem bráðabirgðaákvæði
um að nefnd myndi skoða þetta mál og
vinna það áfram en hópurinn okkar var
búinn að vinna að þessu í fjögur ár með
sérfræðingum og fullvinna þetta.
Við getum ímyndað okkur af hverju þessi
kafli var tekinn út en vitum það ekki fyrir
víst. Líklegasta ástæðan er að þarna hafi
verið einhverjar lagaflækjur, að blátt
bann við ónauðsynlegum aðgerðum
á intersex börnum gæti gengið gegn
einhverjum öðrum lögum. Önnur ástæða
sem heyrist oft nefnd er að þetta myndi
innihalda bann við umskurði á börnum
og gæti flækst inn í deilur um það mál.
Margir læknar settu sig upp á móti þeim
hluta frumvarpsins sem sneri að intersex
börnum en það kaldhæðnislega er að
þeir læknar sem andmæltu mest þessu
frumvarpi eru þeir sömu og skrifuðu
undir samnorræna yfirlýsingu um að
banna umskurð á börnum og óþarfa
inngrip hjá ungbörnum.
Hvað þýðingu hafa þessi lög fyrir trans
samfélagið á Íslandi?
Lögin um kynáttunarvanda frá 2012 urðu
strax úrelt daginn sem þau voru sett. Þá
voru þau samt stærsta framfaraskrefið
varðandi aðgang trans fólks að
heilbrigðisþjónustu sem hafði verið
tekið. Þau voru framsækin í samanburði
við önnur lönd en á þessum sjö árum
hefur heimurinn breyst mikið og trans
samfélagið líka. Ísland dróst hratt aftur
úr, ekki síst af því að gömlu lögin voru
bundin úreltum hugmyndum um kyn
með tilheyrandi forræðishyggju.
Fólk þurfti að fara í greiningar, viðtöl og fá
leyfi, einungis til að komast á hormóna. Ef
einstaklingar vildu svo fá nafnabreytingu
þurftu þeir að vera í formlegu ferli í 18
mánuði og lifa í réttu „kynhlutverki“ í
að minnsta kosti 12 mánuði. Fólki var
ráðlagt að vera í eins réttu kynhlutverki
og mögulegt var. Trans mönnum var sagt
að hætta að prjóna og trans konur sendar
í dömuþjálfun. Þetta viðgekkst ekki
einungis inni í heilbrigðiskerfinu heldur
var trans samfélagið sjálft orðið gegnsýrt
af ótta við að fá ekki þá þjónustu sem
það þurfti. Sem dæmi má nefna að
þegar ég fór á fyrsta fundinn minn hjá
samtökum trans fólks 19 ára gömul var
mér sagt að ég þyrfti að læra að labba
upp á nýtt. Ég hugsaði að það væri alveg
rökrétt, það gæti orðið erfitt að labba
eftir aðgerðina. En nei, þá var mér sagt
að ég ætti að labba eins og kona. Konur
eiga víst að hafa öðruvísi göngulag. Þetta
var sturlað ástand, það var greinilega
eitthvað alvarlegt að. Ég skildi samt alveg
hvaðan þetta kom, heilbrigðiskerfið var
búið að ala upp í eldri trans konunum að
þær gætu ekki verið alvöru konur nema
ganga inn í úreltar kynjahugmyndir.
Þó að lögin hafi ekki breyst fyrr en nú
hefur þjónustan samt breyst til batnaðar,
hún er ekki jafn kynjuð og áður og
teymið hefur reynt sitt allra besta. En
nýju lögin taka fyrir þetta og sjá til
þess að fólk hafi sjálfsákvörðunarrétt
um hvaða meðferð það vill sækja.
Heilbrigðisþjónustan hefur ekki vald
til að banna þér að fara í meðferðir og
þarf engar sannanir með kyntjáningu.
Heilbrigðisþjónustan ber núna ábyrgð
á að framkvæma grunnmat og hjálpa
fólki að sækja þá þjónustu sem það þarf
í næstu skrefum hjá innkirtlasérfræðingi,
sálfræðingi eða hverjum þeim sem þörf
er á.
Annar stór sigur var þessi kynhlutlausa
skráning sem verður táknuð með X á
skilríkjum til þess að koma til móts við
kynsegin fólk sem hefur ekki fengið
neitt vægi í umræðunni hingað til.
Þetta er líka tiltölulega ný hugmynd
fyrir mörgum þó að kynsegin fólk hafi
alltaf verið til. Það hefur verið fjallað um
flóknari kynvitund um allan heim, t.d. á
Indlandi, í Afríku og Suður-Ameríku, og
hún hefur verið nefnd ýmsum nöfnum.
Það var ekki fyrr en Bretar fóru af stað
með sína nýlendustefnu sem hugmyndir
um flóknari kynvitund en tvíhyggjuna
eyddust út og hurfu. Á Íslandi hefur þessi
hópur svo fengið aukna umfjöllun á
seinustu árum.
Annað sem hefur ekki fengið eins
mikla umræðu er að flóttafólk og
hælisleitendur geta fengið skilríki í
samræmi við kynvitund hér á landi,
burtséð frá því hvað skilríki eða pappírar
úr heimalandi segja. Þetta er gríðarlega
stórt skref fyrir trans fólk sem er á flótta
og er mikilvægt til að tryggja að flóttafólk
og hælisleitendur verði viðurkennd í
lagalegum skilningi þegar þau leita hælis
hérlendis.
Ef þetta frumvarp hefði farið í gegn
eins og við vildum hafa það væri það
framsæknasta frumvarp í heiminum
og ótrúlegt fordæmi fyrir önnur lönd.
Vonandi kemst þessi nefnd sem fyrst að
sömu niðurstöðu og við, að kaflinn okkar
um intersex börn verði samþykktur.
Í lögunum er líka kafli um börn, hvaða
þýðingu hefur það?
Hingað til hefur ekkert verið í lögum
sem tryggir að trans börn hafi aðgang
að heilbrigðisþjónustu. Það hefur verið
starfandi transteymi á BUGL (Barna- og
unglingageðdeild Landspítala) en það
hefur ekki haft neitt lögbundið regluverk.
Núna er búið að tryggja þessum
hópi aðgang að heilbrigðisþjónustu
og að foreldrar geti breytt nafni og
kynskráningu barna sinna. Það er
einnig ákvæði um að börn geti sótt um
undanþágu ef foreldrar þeirra vilja ekki
virða óskir þeirra og það er þá metið
sérstaklega hjá umboðsmanni barna sem
sér um slík mál. Teymið á BUGL setti þó
spurningamerki við þetta og taldi að það
gæti skapað ágreining og erfiðleika milli
barna og foreldra. Það vildi að unnið yrði
frekar með foreldrum barnanna og reynt
að komast að sameiginlegri niðurstöðu
og við í frumvarpshópnum vorum
fullkomlega sammála því. Þetta er í raun
neyðarúrræði ef allt annað þrýtur.