Hinsegin dagar í Reykjavík - ágú. 2019, Blaðsíða 43

43
Ásta Kristín Benediktsdóttir er íslenskufræðingur, fædd og uppalin í Mývatnssveit þar
sem hún býr nú þótt hún vinni mikið í Reykjavík. Hún vinnur sjálfstætt sem prófarkalesari
og fræðimaður og er með aðstöðu hjá ReykjavíkurAkademíunnni. Sjálfsuppgötvun á
háskólaárunum leiddi hana inn í heim hinsegin bókmennta.

„Það gerðist nú bara þannig að í miðju
MA-náminu í íslenskum bókmenntum
við Háskóla Íslands áttaði ég mig á því að
ég væri lesbía og kom út úr skápnum og
þá fékk ég áhuga á hlutum sem ég hafði
ekki áhuga á áður. Ég endaði sem sagt á
að skrifa doktorsverkefni um íslenskar
hinsegin bókmenntir sem er fyrsta
doktorsverkefnið á því sviði. Ég valdi mér
samt auðvitað ekki doktorsverkefni bara
af því að ég var lesbía. Ég komst að því
að það var mjög lítið búið að rannsaka
þetta svið og þegar ég var að velja mér
verkefni árið 2009 eða 2010 var ekkert að
gerast í þeim efnum. Það var enginn að
skrifa um hinsegin bókmenntir á Íslandi
og fáir að tala um hinsegin bókmenntir,
allavega ekki í bókmenntaheiminum.
Þannig að ég sá að þarna var heilt svið
sem var bara opið og ég gat gert
næstum hvað sem var. Mér fannst mér
þetta því bæði áhugavert og mjög þarft,“
segir Ásta.

Mikið skrifað undir rós hér áður fyrr
Spurð út í hinsegin bókmenntir segir
Ásta að það hafi alltaf verið fjallað um
hinsegin málefni. Sýnileikinn sé aftur á
móti meiri nú en áður.

„Ef við tökum mjög víða skilgreiningu á
því hvað hinsegin er, eitthvað sem er
öðruvísi en normið, þá er ljóst að það
hefur alltaf verið skrifað um það. En það
fer svolítið eftir því hvernig maður horfir
á það. Það er fjallað um hinsegin málefni
í Íslendingasögunum, til dæmis ergi og
alls konar fólk sem brýtur reglur um
hvernig á að haga sér kynferðislega,
konur í buxum og svoleiðis. En ef við
erum að hugsa um hinsegin persónur
sem eru skrifaðar sem hinsegin persónur
í nútímaskilningi þá fer það að gerast
snemma á 20. öld, bækurnar sem ég var
að vinna með í mínu verkefni eru til
dæmis skrifaðar í kringum 1940–1950.
En þá var flest skrifað undir rós og það
var ekki hægt að segja ákveðna hluti
upphátt. Það breytist svo þegar við erum
komin fram á áttunda, níunda og tíunda
áratuginn. Þá fara hinsegin karakterar að
birtast oftar í bókum, stundum í bókum
eftir hinsegin höfunda en líka oft á
fordómafullan og steríótýpískan hátt í
verkum eftir aðra. Síðan hef ég á
tilfinningunni að á 21. öldinni hafi bæði
fjöldinn og sýnileikinn á hinsegin
persónum í íslenskum bókmenntum
aukist mjög mikið. Það er auðvitað
skiljanlegt því að réttindabaráttan hefur
breyst og sýnileikinn í íslensku samfélagi
hefur aukist,“ segir Ásta.

Á síðasta ári var eins og íslenskir
rithöfundar kepptust við að hafa
hinsegin karaktera í bókum sínum og
fjalla um hinsegin málefni, því mýmörg
dæmi um slíkt mátti finna í bókaflóðinu.
Er eitthvað búið að skoða hvernig
þróunin hefur verið undanfarin ár?

„Við getum öll haft tilfinningu fyrir því
hvað hafi gerst en það er enginn búinn
að setjast niður og skoða alvarlega
hvernig hinsegin bókmenntir hafa þróast
á 21. öldinni. En ég fékk styrk til þess að
gera það um daginn frá launasjóði
sjálfstætt starfandi fræðimanna, þannig
að á næsta ári get ég setið í sex mánuði
við að skoða bara þetta og ég er
ógeðslega spennt. Eins og staðan er
núna get ég ekki sagt neitt fyrir víst af
því að ég hef ekki skoðað þetta
skipulega en mér finnst eins og eftir sirka
2010 hafi hinsegin aukapersónur skotið
upp kollinum í mjög mörgum bókum.
Það er eins og hinsegin viðfangsefni sé
ekki eitthvað sem þurfi annaðhvort að
hunsa, fordæma eða vera í forgrunni, til
dæmis aðalpersóna, heldur frekar
eitthvað sem rithöfundi finnst að hann
geti haft með án þess að takast á við á
djúpan hátt. Þannig það eru hinsegin
aukapersónur í fáránlega mörgum
bókum sem við kannski munum ekki
eftir af því að þær eru í bakgrunninum en
þessar bækur sýna þó að fjölbreytileiki
persóna í bókum er að aukast í þessa átt.
Það hefur líka orðið algengara að sjá
bækur þar sem hinseginleikinn er í
forgrunni. Á síðasta ári komu til dæmis út
frekar margar bækur sem fjölluðu
beinlínis um hinsegin málefni og enn
fleiri þar sem hinsegin persónur eru í
aukahlutverki. Sem er mikil breyting því
að ég held að það hafi verið frekar
sjaldgæft hér áður fyrr,“ segir Ásta.

Ásta hefur á tilfinningunni að á næstu
árum aukist sýnileiki hinsegin málefna og
persóna í bókmenntum enn meira.

„Ég held að það verði alveg einhver tími
núna þar sem þetta verður mjög algengt
viðfangsefni. Ég held að samfélagið kalli
svolítið á það. Þetta er greinilega
viðfangsefni sem mörgum finnst að það
þurfi að glíma við, sem er fínt. Þetta sést
líka víða erlendis og í sjónvarpsefni eins
og á Netflix. Þar er nú mikið af glænýju
efni sem fjallar um hinseginleika og
hinsegin persónur – það hefur orðið
algjör umbylting í mörgum löndum.
Auðvitað má ýmislegt setja út á og þetta
á alls ekki við alls staðar en við hljótum að
vilja meiri sýnileika og meiri umfjöllun.
Það er mjög gott að sjá að þetta er ekki
lengur svo umdeilt viðfangsefni að
meirihluta útgefenda finnist hættulegt
eða of áhættusamt að gefa það út. Við
getum ekki gengið að því vísu að þessi
þróun haldi endalaust áfram og það
getur komið bakslag en ég hef á
tilfinningunni að á næstu árum verði
aukning eða allavega talsvert mikill
sýnileiki á hinsegin málefnum og
persónum í bókmenntum hér á landi,“
segir Ásta.

Þess má geta að í haust kennir Ásta
námskeið um hinsegin bókmenntir við
Íslensku- og menningardeild Háskóla
Íslands. Áhugasamir háskólanemar geta
fundið upplýsingar um námskeiðið „Ergi,
usli og duldar ástir: Hinsegin
bókmenntir“ (ÍSL332G) í kennsluskrá eða
sent Ástu póst á astakben@gmail.com.