Skessuhorn - 21.04.2021, Blaðsíða 18

MiðVikudAGur 21. ApríL 202118
Skagamaðurinn Jakob Þór Einars-
son var 22 ára gamall prentari þegar
honum bauðst óvænt aðalhlutverk-
ið í kvikmyndinni Óðali feðranna
eftir Hrafn Gunnlaugsson. Tveim-
ur árum síðar sótti hann um í Leik-
listarskólanum og starfaði sem leik-
ari lengstan hluta starfsferils síns.
rætt er við Jakob Þór um feril hans,
uppvöxtinn á Akranesi, kvikmynd-
irnar, leikhúsið og kjaramálin sem
eiga hug hans í dag.
Skátar og barnastúka
„Akranes var nafli alheimsins,“
segir Jakob Þór þegar hann rifj-
ar upp æskuárin en hann er borinn
og barnfæddur Skagamaður. Hann
naut sín vel á Skaganum sem barn
og var virkur í flestu því sem bauðst,
stundaði bæði handbolta og fót-
bolta en hann lagði þó mesta rækt
við skátastarfið. „Það var svaka-
lega mikill kraftur í skátunum á
Akranesi á þessum árum. Við stóð-
um að mörgum skátamótum, m.a.
í Botnsdal og Skorradal. Það var
góður kjarni sem stóð að þessu og
enn í dag eru margir af þeim sem
ég kynntist í skátunum mínir bestu
vinir.“
Jakob telur að rekja megi leik-
listaráhugann til skátanna þar
sem hann kom reglulega fram á
skemmtunum en þó var fleira sem
ýtti undir þann áhuga. „Ég var í
barnastúku, Barnastúkan Stjarnan
nr. 103, þar sem Þorgils Stefánsson
kennari í barnaskólanum hélt utan
um starfið. Hann var mikill áhuga-
leikari og lagði töluverða áherslu á
leiklist í stúkunni og á öllum fund-
um var leikrit spilað af segulbandi.
Þetta voru stuttir leikþættir sem
Þorgils hafði fengið okkur krakk-
ana til að leika, nokkra krakka fyrir
hvern fund. í skólanum setti hann
svo upp leikrit með okkur nemend-
unum fyrir árshátíðina, hann var
merkilegur karl hann Þorgils.“
Stofnfélagi í
Skagaleikflokknum
Árið 1974 tók stór hópur á Akra-
nesi sig saman og stofnaði Skaga-
leikflokkinn til að endurvekja leik-
starf á Akranesi. Stofnfélagar voru
96 og var Jakob Þór einn þeirra.
„Ég og Andrés Helgason, ásamt
skólafélögum okkar, stóðum fyr-
ir því að koma því aftur á að árshá-
tíð gagnfræðaskólans yrði haldin í
Bíóhöllinni með pompi og prakt.
Fljótlega eftir það hittum við Millu
petu [innsk. Emilíu petreu Árna-
dóttur] úti á götu og hún spurði
okkur hvort við vildum ekki koma
að leika þar sem verið væri að fara
að endurvekja leikfélagið á Akra-
nesi. Við hlýddum auðvitað Millu
petu og tókum þátt í uppfærslunni
sem var leikverkið Járnhausinn eft-
ir þá Árnasyni Jónas og Jón Múla.
Við komum inn í þetta undir lok æf-
ingartímabilsins og vorum þarna í
litlum hlutverkum. upp úr þessu er
Skagaleikflokkurinn svo stofnaður
og ég lék með leikflokknum næstu
árin,“ rifjar Jakob upp.
Jakob var þó ekki með hugann
við feril í leiklist á þessum árum.
„Ég var náttúrlega að læra að verða
prentari á Akranesi. Mér leið vel á
Skaganum og hafði ekki nokkurn
áhuga að sækja skóla annað eins og
margir jafnaldrar mínir. Það var í
raun ástæða þess að ég fór að læra
prentiðnina, ég var í leit að iðngrein
á Akranesi til að leggja stund á. Ég
þekkti Braga Þórðarson, prent-
smiðjustjóra í prentverki, úr skát-
unum og kannaði hvort ég gæti
komist á samning hjá honum sem
prentari. Það gekk eftir, blessun-
arlega því þetta var frábært fyrir-
tæki að vinna hjá. Meðfram prent-
smiðjunni rak Bragi líka Hörpuút-
gáfu þar sem hann gaf út fjölda bóka
og þarna kynntist ég miklu af bók-
menntum. Það var mikið rætt um
bækur í vinnunni og ég hlaut gott
menningaruppeldi þarna í prent-
smiðjunni.“
Prentari í
aðalhlutverk kvikmyndar
Jakob kynntist ástinni ungur en á
fermingaraldri fóru þau Jakob og
Valgerður Janusdóttir að draga sig
saman en þau voru bæði í skátunum
á þeim tíma. Jakob var aðeins 19 ára
gamall þegar þau giftu sig og eru
þau hjón enn í dag rúmum 40 árum
síðar. Jakob var tvítugur þegar þau
keyptu sína fyrstu íbúð og fluttu þá
til reykjavíkur og ári síðar urðu þau
foreldrar. „Ég elti Valgerði suður,
hún fór að læra kennarann og ég fór
að vinna sem prentari,“ segir Jak-
ob sem hóf störf hjá prentsmiðjunni
Gutenberg. undir niðri blundaði þó
leiklistardraumur sem Jakob var þó
alls ekki viss um að nokkuð yrði af.
Árið 1976, ári áður en Jakob flutti
suður, hafði hann leikið í leikritinu
Gísl hjá Skagaleikflokknum þar sem
stórleikkonan Herdís Þorvaldsdótt-
ir leikstýrði. „Hún var voða lukku-
leg með mig og hvatti mig til að fara
í Leiklistarskólann. Það var svona í
fyrsta skipti sem hugmyndin um að
verða leikari kviknaði en áður hafði
það verið mjög fjarlægur draumur.
Valgerður fór svo að hvetja mig að
sækja um í Leiklistarskólanum eft-
ir að við fluttum suður og þá fer ég
að huga að þessu. Ég hafði samband
við Herdísi og hún fór að aðstoða
mig við undirbúning fyrir prufurn-
ar í skólann.“
Það varð þó ekkert af umsókn
Jakobs í Leiklistarskólann, lífið tók
óvænta stefnu. Hann gerði sér ferð
á Akranes til að skemmta sér með
gömlum bekkjarfélögum úr gagn-
fræðaskólanum og frétti þá af því að
verið væri að prufa fólk úr Skaga-
leikflokknum fyrir kvikmyndina
Óðal feðranna eftir Hrafn Gunn-
laugsson. „Ég ákvað að skella mér í
þessa prufu, ég var ekki í Skagaleik-
flokknum á þessum tíma en fregnir
af henni bárust mér til eyrna. Það
var í raun tilviljun að ég var stadd-
ur á Akranesi þegar prufurnar fóru
fram. Mér gekk bara vel í þessari
prufu en var svo sem ekkert að velta
því meira fyrir mér fyrr en ég var
boðaður í aðra og svo nokkrar eftir
það þangað til ég landaði hlutverk-
inu. Mér þótti þetta afar spennandi
og var fullur sjálfstrausts fyrir verk-
efninu,“ rifjar Jakob upp.
Kallaður inn á
skrifstofu bankastjórans
Óðal feðranna er nokkuð merki-
leg mynd í íslenskri menningar-
sögu. kvikmyndasjóður var stofn-
aður árið 1978 og fyrstu kvikmynd-
irnar sem fengu styrki úr honum
fóru í framleiðslu árið 1979 en þær
voru Land og synir, Óðal feðranna
og Veiðiferðin. Segja má að þessar
myndir hafi verið upphaf íslenskrar
kvikmyndagerðar sem iðnaðar hér á
landi en fyrir þann tíma hafði lítið
verið framleitt af kvikmyndum og
hefur þetta tímabil verið kallað ís-
lenska kvikmyndavorið. Jakob hafði
því lítið velt fyrir sér kvikmynda-
gerð áður en hann fékk aðalhlut-
verkið í Óðali feðranna. Hann var
þó ekki eini nýliðinn í þessari mynd
því Hrafn Gunnlaugsson hafði að
miklu leyti valið áhugaleikara til að
leika í henni, meðal annars úr Borg-
arfirði og var eitt af eftirminnilegri
hlutverkum myndarinnar t.a.m.
leikið af Borgfirðingnum Sveini M.
Eiðssyni.
„Þetta var mikið ævintýri, ég fékk
frí úr prentinu og dvaldi meira og
minna allt sumarið í Borgarfirði.
Hópurinn í kringum myndina bjó
saman þetta sumar í félagsheim-
ili við fremur frumstæðar aðstæð-
ur,“ segir Jakob en kvikmyndin var
að mestu tekin upp á bænum kols-
stöðum í Hvítársíðu. „Við vorum
mætt í Borgarfjörðinn mánuði fyr-
ir tökur myndarinnar og æfðum
við stíft með Hrafni áður en tökur
hófust. Hann var mjög hjálplegur
og reyndi að setja mann í karakter,
maður þurfti að breyta sér í sveita-
pilt svo við reyndum að ríða alltaf
út á kvöldin, kíktum í heimsókn til
fólks á bæjum í kring og fengum til-
finningu fyrir þeirri sögu sem Hrafn
vildi segja.“
Þegar Óðal feðranna var frumsýnt
árið 1980 voru viðtökur mjög góð-
ar en hún var þó nokkuð umdeild.
„Hún sneri öllu við, margir sem
urðu bara brjálaðir og þá auðvitað
helst þeir sem tengdust Sambandinu
og kaupfélögunum, enda deilt á það
kerfi í myndinni. Ég man alltaf eft-
ir því að ég þurfti að taka bankalán
fljótlega eftir frumsýningu. Ég var
í samskiptum við starfsmann bank-
ans og hann tjáði mér að banka-
stjórinn vildi hitta mig, sá var mik-
ill samvinnumaður og þekkti vel til
kaupfélaga. Bankastjórinn var ekki
par sáttur með mig og sagði að
hann hefði aldrei séð heimili kaup-
félagsstjóra sem liti eins ríkmann-
lega út og heimili kaupfélagsstjór-
ans í myndinni. Hann vildi koma
því á framfæri að þessi mynd sem
þarna væri dregin upp væri í eng-
um tengslum við raunveruleikann.
Hann tók mig alveg á beinið... en
hann lánaði mér nú samt,“ segir
Jakob og skellir upp úr.
Leiklistarskólinn
Jakob var enn sannfærðari en áður
að hann vildi reyna á að komast í
Leiklistarskólann eftir vinnu sína
við Óðal feðranna. Hann hafði
þurft að slá prufunum fyrir Leik-
listarskólann á frest árið 1979 eft-
ir að hafa fengið hlutverk í mynd-
inni og varð því að bíða til ársins
1981 eftir næsta tækifæri og á með-
an hélt hann áfram að vinna sem
prentari. Hann komst inn í fyrstu
tilraun sinni og fannst það ekki
óþægileg tilhugsun að yfirgefa ör-
yggið í vinnu sinni til að setjast á
skólabekk. „Það hvöttu mig allir
til að fara í skólann, fjölskylda og
vinir. Ég man þó að pabba fannst
þetta kannski ekki mjög skynsam-
legt, að yfirgefa góð laun í prent-
inu með húsnæðislán og lítið barn
og fara út í óvissuna. Þetta gekk þó
allt upp og ég var mjög heppinn að
ég fékk vinnu sem sviðsmaður hjá
Leikfélagi reykjavíkur með skól-
anum en þá var sýnt í iðnó. Þetta
gerði ég svolítið í óþökk skóla-
stjórans, péturs Einarssonar vinar
míns, sem vildi að nemendur ein-
beittu sér bara að skólanum sem
var náttúrlega frá átta til fimm og
svo vildi skólinn ekki að nemendur
væru tengdir leikfélögunum. pét-
ur tók mig á teppið varðandi þetta
en ég útskýrði fyrir honum að ég
væri í annarri stöðu en bekkjarfé-
lagar mínir, þyrfti að sjá fyrir fjöl-
skyldu og væri ekki á djamminu
eins og margir skólafélagar mínir.
Við gerðum því samkomulag um
það að ef ég færi að mæta illa upp-
lagður á morgnana í skólann mynd-
um við endurskoða þetta. Þá kom
þetta ekki til tals aftur og ég hélt
vinnunni,“ segir Jakob þegar hann
rifjar upp námsárin.
Meðan Jakob var enn í Leik-
listarskólanum bauðst honum aft-
ur aðalhlutverk í kvikmynd eftir
Hrafn Gunnlaugsson en það var
kvikmyndin Hrafninn flýgur. „Ég
sagði náttúrlega engum í skólan-
um frá því, að ég væri að bæta á
mig vinnu. Þegar ég var ekki í skól-
anum var ég annað hvort í iðnó
eða á fundum með Hrafni varð-
andi myndina. Alla páskana vor-
um við að skoða tökustaði og slíkt.
Að sjálfsögðu fékk pétur Einarsson
„Það var í raun tilviljun að ég var staddur á
Akranesi þegar prufurnar fóru fram“
Jakob Þór Einarsson, leikari, lítur yfir ferilinn
Jakob Þór Einarsson leikari og ráðgjafi í kjaramálum hjá VR. Ljósm. VR
Jakob við tökur á kvikmyndinni Óðali feðranna í Borgarfirði.
Ljósm. Jón Þór Hannesson.
Jakob í leikritinu Þvaðrið eftir Pál J. Árdal á árshátíð Barnaskóla Akraness árið
1970. Frá vinstri: Guðrún Edda Bentsdóttir, Sesselja Björnsdóttir, Gyða Baldurs-
dóttir, Jakob Þór Einarsson og Brynja Halldórsdóttir.
Ljósm. Ljósmyndasafn Akraness.