Morgunblaðið - 01.05.2021, Blaðsíða 6

6 FRÉTTIRInnlent
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 1. MAÍ 2021
Ómar Friðriksson
omfr@mbl.is
Tímakaup launafólks hér á landi
hefur hækkað meira í flestum hóp-
um á vinnumarkaðnum en kostn-
aðarmat gerði ráð fyrir við gerð
kjarasamninganna í samningalot-
unni sem hófst fyrir rúmum tveimur
árum. Þetta sýna mælingar Hag-
stofunnar og liggja skýringar m.a. í
áhrifum af styttingu vinnuvikunnar
á mælda hækkun tímakaups og
launaþróunartryggingu, sem áður
hafði verið samið um á opinberum
markaði.
Þetta kemur fram í vorskýrslu
kjaratölfræðinefndar, sem er sam-
starfsvettvangur heildarsamtaka á
vinnumarkaði, ríkis og sveitarfélaga.
Skýrslan var kynnt í gær en í henni
er fjallað um samningalotuna sem
hófst árið 2019 og um þróun efna-
hagsmála og launa á þessu tímabili.
Fram kemur að mánaðarlaun
karla eru í flestum tilvikum hærri en
kvenna, nema innan Kennara-
sambandsins þar sem laun kvenna
eru að meðaltali hærri. Laun kvenna
hafa þó að jafnaði hækkað meira en
karla og þannig hefur dregið úr
launamun kynjanna á tímabilinu.
Lægri laun hækkað mest
Á þessu tímabili hafa laun hækk-
að almennt um 15,3% og kaup-
máttur yfir allan vinnumarkaðinn
jókst um 10%. Flókið er að bera
saman tölur um launaþróun og benti
Edda Rós Karlsdóttir, formaður
nefndarinnar, á það á kynning-
arfundi í gær að meðaltölin lýstu
óvenjulitlu um þessar mundir því á
bak við stæði svo breiður hópur sem
býr við mjög ólíkar aðstæður ekki
síst vegna stóraukins atvinnuleysis á
tímum veirufaraldursins og margir
hafa einnig misst yfirvinnuna.
Áhersla á að lægri laun hækki
hlutfallslega meira en hærri laun
var eitt af meginmarkmiðum lífs-
kjarasamninganna og var samið um
sömu krónutöluhækkanir fyrir alla,
auk sérstakra hækkana launataxta.
Launaþróunin fram í janúar sl. sýnir
að þetta hefur gengið eftir því pró-
sentuhækkanir lægri launa hafa
hækkað hlutfallslega meira en hærri
launin.
14 til 29 prósenta hækkanir
Fram kemur að grunntímakaup
hækkaði mest meðal félagsmanna
aðildarfélaga ASÍ og BSRB á op-
inberum markaði. „Innan ASÍ og
BSRB er þróunin sú sama; pró-
sentuhækkunin er að jafnaði minnst
á almenna markaðnum og mest hjá
Reykjavíkurborg og er það í sam-
ræmi við launastig viðkomandi hópa.
Innan allra heildarsamtaka er
hækkunin minnst á almenna mark-
aðnum. Hækkunin er mest hjá
Reykjavíkurborg nema hjá BHM og
KÍ þar sem hækkunin er mest hjá
sveitarfélögunum,“ segir þar.
Birtur er samanburður á meðal-
tölum mánaðarlauna eftir heildar-
samtökum og mörkuðum og mældar
prósentubreytingar á tímakaupi.
„Það sem er athyglisvert að sjá er
að hækkanirnar voru á bilinu 14% til
tæp 29% á þessu 22 mánaða tímabili
og það er greinilegt og kemur skýrt
fram að krónutölubreytingin olli því
að þeir sem voru með hæstu launin
innan hverra samtaka eru að fá
lægstu hækkanirnar í prósentum
talið og þeir sem eru með lægstu
launin eru þá að fá mest. Þetta er
mest áberandi hjá sveitarfélögum og
Reykjavíkurborg,“ sagði Edda Rós.
Stytting vinnutímans hefur í
mörgum tilvikum áhrif á launa-
vísitöluna sem ígildi launahækkunar
og vegna hækkunar á grunntíma-
kaupi þar sem færri vinnustundir
eru þá að baki mánaðarlaunum. Út-
færslan er mjög ólík eftir mörkuðum
og félögum. Þar sem vinnutíminn
hefur verið styttur umfram niður-
fellingu neysluhléa fækkar greidd-
um stundum sem standa að baki
óbreyttum mánaðarlaunum. Mæld
laun á hverja greidda stund hækka
því í samanburðinum.
Fram kom í máli Margrétar K.
Indriðadóttur hjá Hagstofu Íslands
um áhrif styttingarinnar á laun að
frá mars 2019 til janúar 2021 hækk-
aði launavísitalan um 15,3% en met-
in hækkun áhrifa styttingar vinnu-
tímans er 14,1% þannig að
launavísitalan er 1,2 prósentustigum
hærri en ella vegna styttingar
vinnutímans. Almenni vinnumark-
aðurinn hefur hækkað um 14% og er
rúmu einu prósentustigi hærri
vegna styttingar vinnutímans, hjá
ríkisstarfsmönnum var hækkunin
um 14,8% og er hún 1,3 prósentu-
stigum hærri en ella vegna stytt-
ingar vinnuvikunnar. Hækkunin
meðal starfsmanna sveitarfélaga er
1,6 prósentustigum hærri en ella
væri vegna styttingar vinnutímans
og alls 21,8%.
Í dag er talið að stytting vinnuvik-
unnar hafi náð til tæplega helmings
ríkisstarfsmanna og rúmlega helm-
ings starfsmanna sveitarfélaga.
Innflytjendur með lægri laun
Sjónum er sérstaklega beint að
launum innflytjenda í skýrslunni og
kemur fram að grunnlaun innflytj-
enda voru að meðaltali lægri í öllum
hópum við upphaf samnings-
tímabilsins í mars 2019 en hækkuðu
meira í öllum hópum nema hjá BHM
og fór launamunur þannig almennt
minnkandi.
Innflytjendur voru um 16% fólks
á vinnumarkaðinum í október sl.
Auk þess sem grunnlaun innflytj-
enda eru lægri en annarra í öllum
hópum eru regluleg laun þeirra,
þ.e.a.s. greidd mánaðarlaun fyrir
umsaminn vinnutíma í dagvinnu eða
vaktavinnu, það einnig.
320 samningar í höfn, 20 ólokið
Frá upphafi samningalotunnar í
mars 2019 og fram í miðjan apríl á
þessu ári höfðu 320 kjarasamningar
verið endurnýjaðir í yfirstandandi
kjaralotu og 20 var ólokið, þannig að
áætlaður fjöldi samninga í lotunni
allri er 340.
Í rammagrein í skýrslunni er
fjallað um aðkomu ríkissáttasemjara
að kjaradeilum í samningalotunni
sem staðið hefur yfir í rúm tvö ár.
Þar kemur fram að á tímabilinu hef-
ur 90 kjaradeilum verið vísað til
sáttameðferðar, þar af hafa náðst
samningar í 78 málum, vegna 166
kjarasamninga, en 12 mál voru enn í
sáttameðferð hjá embættinu í gær.
Að baki liggja um 460 formlegir
sáttafundir með aðkomu ríkis-
sáttasemjara og að auki hafa um 120
samningafundir verið haldnir í hús-
næði embættisins í kjaradeilum,
þótt þeim hafi ekki verið vísað til
sáttameðferðar.
Í heildina var kjaradeilum vísað
til sáttasemjara í rúmlega helmingi
tilvika í yfirstandandi samningalotu.
Til samanburðar eru gerðir um 400
samningar í Noregi og 125 þeirra
vísað til norska ríkissáttasemjarans.
Fjöldi samninga og sáttamála er því
áþekkur á Íslandi og í Noregi þótt
norski vinnumarkaðurinn sé fimm-
tán sinnum fjölmennari en á Íslandi.
Í Svíþjóð er vinnumarkaðurinn 30
sinnum stærri en á Íslandi en þar
var 35 kjaradeilum vísað til sátta-
meðferðar í síðustu samningalotu.
Meiri hækkanir en áætlað var
- Mánaðarlaun karla í flestum tilvikum hærri en kvenna skv. nýrri úttekt kjaratölfræðinefndar
- Fjöldi kjaradeilna í sáttameðferð svipaður og á fimmtán sinnum stærri vinnumarkaði í Noregi
Morgunblaðið/Kristinn Magnússon
Við störf Í skýrslunni segir að þótt kaupmáttur tímakaups mælist hár hafi
kaupmáttur þeirra sem misst hafa vinnuna minnkað um tugi prósenta.
464
513 537
707
543
688 672
775
489
589 605
659
Kjarasamningar og launaþróun
Hækkun grunntímakaups frá mars 2019 til janúar 2021, fyrir hluta- og fullt starf
Regluleg laun fyrir fullt starf í janúar 2021, þúsundir kr. Fjöldi kjarasamninga frá hlið stéttarfélaga
30%
20%
10%
0%
800
600
400
200
0
ASÍ-SGS ASÍ-LÍV ASÍ-iðn BHM BSRB KÍ
Heimild: Kjaratölfræðinefnd,
vorskýrsla 2021
Almenni Ríki Sveitarf. Reykjavík
ASÍ
Almenni Ríki Sveitarf. Reykjavík
BHM
Almenni Ríki Sveitarf. Reykjavík
BSRB
Ríki Sveitarf. Reykjavík
KÍ
15,5%
19,0%
25,2%
28,6%
15,1%
20,7%
18,7% 18,7% 19,1%
23,6% 24,9%
9,2%
16,1% 15,5%
Fjöldi samninga
ASÍ, 146
BSRB, 53
BHM, 62
KÍ, 14
Utan heildar-
samtaka,45
46%
17%
4%
19%
14%
Alls
320
samningar
13,7%
Launavísitala, 15,5%
„Nákvæm greinargerð um síðustu
kjarasamningalotu er að mínu mati
einna merkilegasta framlag þess-
arar skýrslu. Þessi og aðrar kjara-
lotur sem reglulega ganga yfir land-
ið eru afar umfangsmiklar og fyrir-
ferðarmiklar í opinberri umræðu,“
segir Hannes G. Sigurðsson, ráðgjafi
stjórnar og framkvæmdastjórnar SA
og einn skýrsluhöfunda.
Hann tekur sem dæmi að í yfir-
standandi samningalotu hafi fyrstu
stefnumarkandi samningarnir verið
undirritaðir í apríl 2019. Viðræður
höfðu þá staðið yfir í sex mánuði.
Þessi kjaralota stendur raunar enn
því ólokið er endurnýjun nokkurra
kjarasamninga.
„Kjaralotur á Íslandi eru mjög
langar og flóknar í samanburði við
önnur lönd. Í skýrslunni er dregin
upp skýrari mynd en áður hefur
birst af helstu vinnumörkuðum og
aðilum þeirra og þeim mikla fjölda
kjarasamninga
sem þar eru gerð-
ir,“ segir Hannes.
Í fyrsta sinn sé
framkvæmd taln-
ing á fjölda und-
irritaðra samn-
inga og til hve
margra launa-
manna þeir nái
og þessar upplýs-
ingar flokkaðar
eftir vinnumörkuðum, samtökum
launafólks og viðsemjendum.
„Helsta niðurstaðan er sú að und-
irritaðir og samþykktir kjarasamn-
ingar voru 320 á þessu tímabili sem
spannar tvö ár, frá apríl 2019 til
mars 2021,“ segir Hannes.
„Fjöldi samningsaðila og samn-
inga gerir samningakerfið mjög
flókið og skortur á samstöðu veldur
því að ferlið tekur langan tíma og
ekki eru neinar ýkjur að segja að
stöðugar umræður um kjaramál
tröllríði íslenska samfélaginu, ólíkt
því sem gerist í öðrum löndum.
Samningarnir og hóparnir eru svo
margir, hagsmunir þeirra ólíkir og
ósamrýmanlegir, þannig að tog-
streita um launastefnu og launa-
hlutföll milli stétta verður viðvar-
andi, tekur aldrei enda.
Samningakerfið er einnig svo sér-
kennilegt að gerðir eru kjarasamn-
ingar fyrir mjög smáa hópa, allt
niður í einn til tvo starfsmenn, og
væntanlega lítið rætt um þjóðhags-
leg markmið við endurnýjun
þeirra. Óumdeilt er að Ísland eigi
óskorað heimsmet í fjölda kjara-
samninga og stéttarfélaga miðað
við höfðatölu. Því fer ekki fjarri að
fjöldi kjarasamninga sé svipaður á
Íslandi og annars staðar á Norður-
löndum þar sem íbúar eru 15 til 30
sinnum fleiri,“ segir Hannes.
karitas@mbl.is
Kortlagningin mikilvægt skref
Hannes G.
Sigurðsson
Rafstilling ehf
Dugguvogi 23, 104 Reykjavík, sími 581 4991, rafstilling@rafstilling.is
Opið mán.-fim. kl. 8-17, fös. kl. 8-14
Hröð og góð þjónusta um allt land
Áratug
a
reynsl
a
Startar bíllinn ekki?
Við hjá Rafstillingu leysum málið