Skólablaðið - 01.02.1975, Blaðsíða 7

Hana skortir þrautseigju og stöðuglyndi (!) Þetta dirfist
T. að segja, enda þótt allar stoðir renni undir það, að
ekki eru til þrautseigari og stöðuglyndari manneskjur undir
sólinni, en konur. Finnst T.E. það bera vitni um skort á
þrautseigju og stöðuglyndi, er konur hafa fórnað sér fyrir
heimilið öldum saman og neitað sér um þá gléði og ánægju
sem fólgin er í iðandi og starfandi lífi umheimsins? Nei
og aftur nei! Ef konur hafa nokkuð til brunns að bera í
sem fyllstum mæli, þá er það þrautseigja og stöðuglyndi.
Þá má því merkilegt heita, að T. skuli bregða konum um skort
á þrautseigju og stöðuglyndi, er oll reynsla bendir á það
gagnstæða. Og enn furðulegra er þó hitt, að hann skuli þó
skipa þeim starfssvið innan heimilisins,rétt eins og það sé
svo lítilmótleg stofnun að um það megi sjá þær , sem séu
hvort tveggja í senn, óþrautseigar og óstöðuglyndar. Er
það ekki í samræmi við allt hans hjal og mikla lof, sem
hann ber á heimilið. Ef konur hefðu þann veikleika til að
bera, sem T. ber þeim á brýn, þá er auðvitað loku fyrir það
skotið, að þær geti sinnt þjóðfélagsstörfum utan heimilis.
En þá eru þær og engu fremur færar um að gegna heimilis-'
störfum, því að það er alkunna, að mjög reynir það á þraut-
seigju og stöðuglyndi kvenna. Þykir mér þá vera í fá skjól
að venda fyrir konur, er þær eru hvorki gjaldgengar innan
heimilis né utan. En hvað vill T.E. þá gera við kvenfólkið?
Því getur hann sjálfur svarað. En ég skal setja höfuð mitt
í veð fyrir það, að skortur á þrautseigju og stöðuglyndi
verði aldrei konum að fjörlesti, er þær vinna saman með
körlum að sömu störfum.
Mjög tekst T.E aumlega, er hann fer að bera saman
karla og konur. Hann talar um það af karlmannlegri hégóm-
agirnd, að konur hljóti að finna til smæðar sinnar, er þær
beri sig saman við karlmenn í þeirra íþróttum, O-jæja!
Skyldu skáldkonur Evrópu þurfa að skammast sín fyrir verk
sín, er þær bera þau saman við sams konar verk karlmanna?
Verður því lítið úr falsspádómum og full}rrðingum T.E. í
þessu efni og kemur hér fram sem oftar, að kenningar hans
dagar uppi, er ljós reynslunnar skín á þær.
Eg þykist þá hafa fært fullar sönnur á það, að konur
skorti ekkert til að verða hlutgengar í þjóðlífsstarfi utan
heimilis. En þó kem ég að öðru atriði í grein T. sem ég
hef hlaupið yfir til þess, en það er frelsi kvenna nú á
tímum, hve mikið það er og hve langt það nær til þess að
veita þeim þau þegnréttindi, er þeim ber að fá.
T.E. segir, að konur hafi fullt frelsi og jafnrétti á
við karlmenn og frjálsan aðgang að öllum þeim störfum, sem
þær séu færar um að inna af hendi. Því þykir honum það
firnum sæta, að ég heimti meira frelsi. Ég skal skýra
honum frá því við hvað ég á, er ég heimta "meira frelsi”.
Eg heimta raunverulegt frelsi konum til handa. Þær hafa
meira en nóg pappírsfrelsi. Þar þarf engu við að bæta. En
frelsið sjálft hafa þær ekki. Lögin, sem eiga að tryggja
þeim frelsið eru nógu áferðarfalleg, en það er sá galli á
gjöf Njarðar, að þau eru ekki í samræmi við þá þjóðfélags-
háttu, er konan á við að búa. Þau eru heldur ekki í sam-
ræmi við þann hugsunarhátt, sem ríkir í þjóðfélaginu. Kon-
an væri nefnilega alfrjáls, ef við hefðum ekki allt of mik-
ið af Traustum, sem marka konunni sérstakan bás í þjóðfél-
aginu, og gefa þeim hugsunarhætti byr undir báða vængi, að
þessi bás sé hinn eini sanni og rétti verustaður hennar.
Þegar þjóðfélagshættirnir eru breyttir orðnir og hugsunar-
hátturinn sömuleiðis, þá eru fyrst lög og réttindi konunn-
ar einhvers nýt. Það þarf alls ekki neina djúpskyggni til
að sjá, að "réttindi" og "frelsi" kvenna eru frábærlega
ómerkileg. Konum gagnar t.d. ekki mikið kosningaréttur,
þegar þær eru svo andlega háðar bændum sínum, að þær hafa
alltaf sömu skoðanir á þjóðmálum, sem þeir. Ekki svo að
skilja, að þær hafi komizt að nokkurri sannfæringu í þeim
efnum, heldur fylgja þær körlum sínum í blindni sem hlýðnar
eiginkonur. Það er þetta andlega ófrelsi kvenna, sem gerir
réttindi þeirra að hégóma einberum. Þá verður og ekki á
móti því mælt, að þjóðfélagið gefur kvenfólki miklu deigari
vopn í hönd til að heyja með lífsbaráttuna, en körlum.
Uppeldi þess er yfirhöfuð miðað við heimilisstörf, svo að
menntun þess er miklu meira einhliða en menntun karla. Það
er ríkjandi skoðun, að konur séu fæddar fyrir heimilið,
endaþótt hræsnarar þori ekki að kveða upp úr með það. En
allar aðgjörðir þjóðfélagsins og framkoma þess gegn konum
bendir ljóslega á, að þeim er ætlað að ganga inn í heimilið.
Þeim er beinlínis ákveðið að verða skítkokkur á þjóðar-
skútunni. Þegar því stúlkan gengur út í lífið, þá hefur
hún um tvennt að velja, annað hvort að verða húsmóðir eða
leita sér lífsuppeldis við önnur störf í þjóðfélaginu. Hún
hefur kannski enga löngun til hins fyrra, en þó er það
fýsilegra fyrir margra hluta sakir. Hún finnur að menntun
sín er takmörkuð og þjóðfélagið saumar svo að konum, að
þær hafa ekki frjáls val. Það er beinlínis loku fyrir það
skotið að þær fái valið um lífsstörf í þjóðfélaginu. Þjóð-
félagið knýr þær inn í hjónaband og heimilislíf, hvort sem
þeim líkar betur eða verr. En er það ekki siðleysi á
hæsta stigi? Ég segi jú. Það er ekki til argvítugra sið-
leysi en það. En við svo búið má ekki lengur standa. Þjóð-
félagið verður að taka fullt tillit til tilfinninga kvenna
og sjá svo um, að engin kona neyðist til að bindast hjú-
skaparböndum eingöngu vegna þess, að þjóðfélagshættirnir
eru henni svo örðugir, að heimilið er orðið þrándur í götu
kvenna. Það fullnægir ekki kröfum hennar né þrám. Og
eins og allar aðrara stofnanir, sem ekki fullnægja til-
gangi sínum, þá er það orðið helsi um háls konum. Það
heftir þroska þeirra svo greinilega, að ekki ætti að þurfa
að deila um það. Heimilið er orðið of þröngt starfssvið
fyrir konur og þess vegna verða þær að leita út fyrir
heimilið. En þau störf má gjarna kalla "opinber störf",
gagnstætt heimilisstörf. T.E. heldur að "opinber störf" sé
sama og stjórnmál, sem er eitt dæmi af mörgum um það, hve
vel hann skilur það efni, sem hann gasprar um. Þegar því
það er sýnt, að heimilið er ekki lengur við hæfi kvenna, þá
verður það auðvitað að hverfa í þeirri mynd, sem það er nú .
Það verða auðvitað alltaf einhverjar leifar af því, en það
mun breytast mjög. T.E. talar með miklum fjálgleik um heim-
ilið og þykir það mikil býsn, ef það á að hverfa úr sögunni.
En við skulum nú athuga heimilið rólega og æsingarlaust.
Heimilið er ævagömul stofnun, sem stendur djúpum rótum í
þjóðfélagi flestra þjóða. En það er eins og annað hér á
jörðu, að það hefur breytzt. Aður fyrri var heimilið lang
veigamesta þjóðfélagsstofnunin. Þá var það bæði framleiðsl-
ustofnun og uppeldisstofnun. Sérhvert heimili framleiddi
það, sem einstaklingar þess þurftu sér til lífsviðurværis.
Konurnar ófu dúka og skáru körlum og krökkum klæði úr þeim,
og eins var með aðrar lífsnauðsynjar, að heimilið fram-
Leiddi þær sjálft. En á þessu hefir orðið mikil breyting.
/íðast hvar þar, sem verkleg menning hefur náð að þróast,
^r þessi þáttur heimilislífsins horfinn úr sögunni. Nú
í tímum er það því aðallega uppeldisstofnun. En einnig
í því sviði eru miklar breytingar að gerast. I öðrum
löndum eru komin á fót barnahæli, sem sjá um uppeldi barna
Þar hafa konur farið út fyrir hið gamla verksvið sitt,
heimilið, og með því hafa þúsundir heimila leystst upp.
Þær geta ekki lengur hugsað að öllu leyti um uppeldi barna
sinna og því verður þjóðfélagið að hlaupa undir bagga með
henni og taka barnauppeldið að miklu leyti í sínar hendur.
Jafnvel hér á landi er kominn vísir til þessa. Við vitum
það allir, að á þeim degi, er menn fagna sumri hér í Rvk.,
þá ganga börn um göturnar og selja merki sín. Dagurinn hef-
ur verið helgaður þeim, og karlar jafnt sem konur gangast
fyrir fjársöfnun börnum til handa. Sá er tilgangurinn að
koma upp barnaheimili, þar sem fátæk börn í Rvk. geti dval-
ið á sumrum. Mæðurnar verða að leita sér vinnu út á við
yfir bjargræðistímann, og börn þeirra hafa ekkert hæli
nema kaldar kjallaraholur og götuna. En á þessu barnaheim-
ili fá þau að leika sér úti í sumarloftinu með félögum s£n-
um. Hvort ætli sé nú börnunum hollara, að komast þannig í
náin kynni hvert við annað og skerpa með því félagslyndi,
heldur en að gera þau eigingjörn og fáskiptin og eintrján-
ingsleg á heimilunum, þar sem félagslyndið nær ekki út
fyrir fjölskylduna? Ég er ekki í nokkrum vafa um, að það
fyrra er betra. Við höfum því séð, að stöðugt hefur molast
úr heimilinu á liðnum tímum og það mun molast meira. Það
má og geta þess, að heimilisfræðsla fer minnkandi, en opin-
berir skólar taka við fræðslustarfinu. Þegar þetta er
athugað, þá ætti mönnunv ekki að verða svo mikið um, þótt
talað sé um Msundrun heimilisinsM. Auðvitað má alltaf
segja, að fjölda margt farist með því, sem menn vilja halda
í, en það er nú einu sinni nauðsynlegt, að þessi þróun
haldi áfram, sem ég hefi nú lýst.
T.E. veitist nokkuð að mér fyrir ummæli mín um heim-
ilið í sambandi við börnin. En það sem ég átti við var
ekkert annað en kúgun elli yfir æsku. Ellin heimtar að
æskan trúi á það sama og hún, hugsi eins og hún og starfi
eins og hún. Ellin leggur oft bönd á sjálfstæðistilfinn-
ingu æskunnar, hún fær ekki skilið að æskan á sér sín rétt-
indi, og þau réttindi eru falin í því, að hún þroskist á
þeim þroskabrautum sem eru við hæfi hennar. En foreldr-
arnir vilja láta börn sín ganga sömu götu og þeir hafa
gengið og sjá ekki, að leiðirnar hljóta að skiljast. T.E.
bendir mér á mikilmenni sögunnar til að afsanna mál mitt.
Ég vil biðja hann að minnast enska skáldsins Shelleys,
hvernig hans æsluheimili var. Það var fyrirmyndarheimili,
á mælikvarða þeirra tíma en fáir munu mæla því bót á vorum
dögum.
Þetta er nú orðið langt mál hjá mér og ætla ég því að
hætta. Eg hefi reynt að svara því, er mér þótti máli
skipta í grein T.E. Eg er miklu sannfærðari um minn mál-
stað eftir en áður. Eg veit að frelsi kvenna er sjálf-
sagt, hvað sem T. segir og hvernig sem hann reynir að fóðra
ófrelsi kvenna og færa það í ljósengilslíki. T.E. er einn
af þeim mörgu mönnum, sem stöðugt rétta fram máttvana hönd
sína til höggs gegn róttækum frelsishreyfingum. En höggið
er slælegt. Kvenfrelsishreyfingin mun bera höfuð sitt
jafn hátt, þótt heimskan fitji upp á trýnið og láti ólm-
lega. Kvenfrelsishreyfingin gæti því sagt við T.E. það
sama er Sturla Sighvatsson sagði í Örlygsstaðabardaga, er
honum þótti smámenni sækja að sér. M0k bíta mig nú smá-
djöflar.M
Þessar þrjár greinar Sverris Ktástjánssonar og Trausta
Einarssonar birtust í 2. árgangi Skólablaðsins.
7