Skólablaðið - 01.02.1975, Qupperneq 23

Gestur: Mestallan sjöunda áratuginn er Skólablaðið fyrst og
fremst vettvangur fyrir menningrelítuna innan skólans. Um
það leyti, sem ég kem inn í rítnefndina er menningarelítan
og sá mórall sem henni fylgdi, hins vegar að deyja. T.d.
fækkar skólaskáldunum, og má raunar kalla þá Hrafn Gunnlaugs-
son og Þórarin Eldjárn síðustu skólaskáldin, en þeir voru þ
þá í ó.bekk. Því er eðlilegt að menn reyni að breyta Skóla-
blaðinu, og það er mjög í stíl við það sem þá var að gerast,
að menn noti Skólablaðið til að pólitísera og koma af stað
félagslegri umræðu í skólalífinu. Á sama tíma kemur fram i
flestum menntaskólunum, en mest þó í Hamrahlíð, gagnrýni
á lokað embættismannakerfi félagslífsins. Við sem vorum með
Skólablaðið ákváðum því að freista þess að virkja fleiri í
félagslífinu, með því að nopnan ritnefnd Skólablaðsins og
gera það þannig að vettvangi fyrir fjöldastarfsemi, gras-
rótarstarf, sem var ekki fyrir hendi neins staðar í skólan-
um. Upphaflega er hugmjmdin su, að þarna komi hver sem vill
og geri það sem honum dettur í hug. Síðan fer þetta inn á
aðrar brautir, því að rejmdin varð sú að þeir sem áhugann
höfðu á opinni ritnefnd, var "kommaklíkan", sem var þá að
myndast í skólanum - við vorum um sama leyti að stofna Bylt-
ingu sálugu, félag róttækra í M.R. Blaðið tekur svo á sig
pólitískari blæ með hverju tölublaði, og leiðir það til
sprenginga og árekstra við félagslífsbáknið og "almennings—
álitið" í skólanum.
Páll: Það er alveg rétt að áður en þetta var, þá réðu blaó-
inu bara menningarlegar klíkur, pabbabörn sem voru óafskipt
í þjóðfélaginu og gerðu ekki annað en að vera merkileg á
svipinn. Nu eru þessar klíkur skriðnar út í þjóðfélagið og
farnar að....
Gestur: Utdeila listamannalunum...
Páll: Já, og fá listamannalaun og skipta sér niður á básana.
Gestur: Maður hefur það á tilfinningunni að Skólablaðið
hafi ekki þjónað neinum öðrum tilgangi en að skapa þessa
menningarelítu, sem var afskaplega fáránleg, þegar menn líta
á hana eftir á.
Páll: Já, þetta var svona æfingavöllur fyrir b lið. Það
lið á nú leikinn.
Inga: En varð Skólablaðið á sama hátt ekki æfingarvöllur
fyrir annan hóp seinna?
Páll: Það veit ég nú ekki alveg. Jú5 að vissu leyti.
Gestur: Ég held að menn hafi nú ekki starfað í skólablaðinu,
a.m.k. þessi tvö síðustu ár, sem ég var í skólanum, til þess
að gera sjálfa sig að einhverjum númerum. Heldur hafi þarna
komið fram einhver pólitísk hreyfing, sem var þá að spretta
fram í öllum menntaskólunum og kom svo seinna fram í há-
skólanum.
Páll: Þessi hreyfingkemur til vegna þess, að það er að
fjölga í öllum skólunum. Það kemur.ofboðsleg fólkspressa
inn í skólana eftir "65* sem verður til þess, að það verður
að fjölga í menntaskólunum. Það kemur t.d. fleira fólk inn
í M.R. en þessir menn, sem við erum núna að segja að séu
skriðnir út í þjóðfélagið voru nokkurs konar síðustu
mohikanar í allt annars konarskóla en Gestur var í og seinna
ég og nú þið.
Gestur: Þegar ég kem í skólann, þá er hann að breytast.
Fyrsta árið semégvar í skólanum, þá voru haldnar skálda-
vökur þar sem voru bara skáldin, sem mættu lásu upp ljóð
fyrir hvern annan.
Páll: Dáðust hver að öðrum.
Gestur: Og voru gáfaðir hver framan í annan, svona a.m.k.
fram eftir kvöldi. Ég man eftir því að þá voru nokkur skóla—
skáld sem neituðu að taka þátt í þessum skripaleik. Það voru
menn sem seinna skipuðu sér í róttækari hópinn. Við verðum
lika að athuga hvaða ár þetta var5 þ.e. "67-68. Þá um vorið
er þessi sprenging i háskólum erlendis, og studentahreyfing
in fæðist. Öldur hennar berast hingað strax, inn i háskól-
ann í nokkrum mæli, en meir í menntaskólana og þá sérstak—
lega M.H. Gömlu skólarnir M.R. og M.A. eru tregastir til
að taka við þessum nýju vióhorfum og helzt þar allt Í hendur,
tradisjónaveldið er mest og félagslífið mesta báknið. Því
verður það fyrst fyrir að reyna að brjóta niður þetta lokaða
bákn sem félagslífið er orðið, reyna að opna það.
Páll: Aðallega þetta bákn, sem félagslifið er orðið i aug-
um allra nemenda. Kerfið virkar þannig að það leggst fyrst
og fremst á hugi manna. Það er þar sem þarf að brjóta á.
T.d. i kringum þetta þá er farið að stofna hálfgerðar eftir-
líkingar af ameriskum fyrirbærum eins og Hagsmunasamtök
skólafólks, sem koma þarna rétt á eftir og eiga i rauninni
að vera þjóðfélagslega kryfjandi. Alla vega dreymdi þá, sem
að gengu með þau samtök í maganum um að þau ættu að verða það.
Gestur: Það var mikil pólitík á þessum árum að vera með
einhverja starfsemi án þess að hún væri í rígskorðuðum
formum, með embættismenn og toppa, sem drápu allt niður.
Markmiðið var að skapa hreyfingar. Hagsmunasamtök skóla-
fólks voru einmitt tilraun til þess, en þessi sjónarmið voru
mjög rikjandi meðal róttæklinga í menntaskólunum á árunum
"68-70.
Páll: Það verður að viðurkenna það að þessi hreyfing tókst
miklu betur í Hamrahlíð heldur en í M.R. Hún var miklu
meira happening þar. Þar voru virkilega hlutir sem gerðust.
Gestur: Þeir tóku IÍka við alveg...byggðu upp að nýju...
Inga: Það var lika miklu minni skóli...
Gestur: Það fólk5 sem kemur inn fyrsta árið er eini árang-
urinn. Þetta fólk mótar félagslífið og það heldur áfram í
gegn um 4 ár að vera elzti árgangurinn í skólanum. Það
myndast viss samheldni, áhugi til þess að skapa eitthvað
nýtt..., eitthvað sem að fólk hefur gaman af að taka þátt í.
Meðan við niður frá erum að dragnast með kerfi sem byggist
á traditionum, kerfi sem byggist á því að það er verið að
ala upp embættismenn og menningarvita þjóðfélagsins. Og
það má þannig tala um 2 hópa, annars vegar í kringum Skóla-
blaðið og Listafélagið, þ.e. menningarelítana og svo hins
vegar í Framtíðinni og Skólafélaginu, þar sem voru mennirnir,
sem gengu með harðlífissvipinn og eru núna stud. jurar og
cand. jurar. Það var samt engin almenn hreyfing gegn þessu
kerfi meðal nemenda, vegna þess að meirihlutinn var tiltölu-
lega áhugalítill og skipti sér lítið af þessu. Spilaði
bridge og drakk brennivín eins og við töluðum gjarnan um þá.
Þegar reynt var að breyta þessu, fór fólkið í varnaraðstöðu
vegna þess að mönnum þótti alltaf innst inni dálítið fínt að
vera í þessari "elztu og virðulegustu menntastofnun landsinsV
Menn litu aftur til þeirra tíma, þegar þetta var fámennur
elítuskóli. Þegar félagsstarfsemi skólans myndast, þá er
hann svoleiðis skóli og þessar traditionir haldast svo og
síðan skapast elítan innan skólans.
Sú róttæka hreyfing, sem varð í skólanum þegar ég var
þar, er að vissu leyti afsprenig þessarar menningarmafíu.
Það er engin tilviljun í Gunnari og Kjartani að Kjartan
snýst frá því að vera menningarsnobb í að vera róttækur.
Það er kannski engin tilviljun vegna þess að við megum
ekki gleyma hinum faktornum, þessum mönnum, sem voru með
harðlífissvip og eins og þeir væru með hrífuskaft á bakinu.
Þessar týpur voru mjög áberandi þegar ég kom inn í skólann
og lögðu undir sig embættin. Það voru sérstakar týpur,
embættismannatýpa. Það var talað um að það væri ekki hægt
að kjósa þennan, hann væri ekki embættismannatýpa. Eins
og öll list er að vissu leyti andóf, þá held ég að lista-
snobbið hafi að vissu leyti fætt af sér róttæknina, enda
kemur hún í beinu framhaldi af því og það er engin tilviljun
að hún byrjar í Listafélaginu og Skólablaðinu.
Inga: Nú varir þessi róttækni stutt.
Gestur: Menn vilja oft ýkja það sem er liðið, og ég efast
um að menntaskólanemar séu síður róttækir en þeir voru á þe
þeim árum þegar ég var í menntaskóla. Og athugum bara hvern-
ig ástandið var í M.R. áður en Bylting hóf starfsemi sína
og ritnefnd var opnuð og allt gerðist. Skólinn var ger-
samlega andpólitískur. T.d. var algert tabú, þegar inspect-
orar voru kosnir, að taka pólitíska afstöðu, heldur'áttu
menn að taka afstöðu til persónunnar. Menn voru litnir hor
hornauga ef þeir voru þólitískir, enda þekktist það varla
nema ef Heimdellingar áttu I hlut, og þeir voru varla álitnir
pólitískirl Svo rotta sig saman nokkrir menn með róttæk
sjónarmið, og það fyrsta sem mætir okkur er að berjast gegn
þessu ríkjandi "and-pólitíska" viðhorfi, sem þýðir í raun
og veru ekki annað en að maður játast undir óbreytt ástand.
Þrátt fyrir þessar erfiðu aðstæður kemur það í ljós á
einum vetri, að fjöldinn allur af menntaskólanemendum er
róttækur, að vísu minnihluti, en ekki lítill minnihluti.
Þannig má segja að það hafi verið fyrir hendi í skólanum
töluverð "latent" róttækni, og þessum róttæka minnihluta
tókst að gerbreyta andrúmslofti skólans á einum vetri og
gera sig gildandi.
Páll: Hann ógnaði algjörlega tilvist allra annarra í
sínum skoðanalausa geðlurðuhætti. Fólk var hreinlega hrætt
við þessa menn. Allir voru bæði sárir og reiðir yfir því
að það skyldi einhver vera að ibba sig. Ég man eftir manni,
sem nú var í framboði fyrir Vöku sem fór næstum að gráta í
samtali við mig vegna þess að á baksíðu Skólablaðsins
birtist frosinn Vie l'anarchie. Lifi Stjórnleysið. "Svona
segir maður ekki", sagði hann.
Gestur: Já, menn vildu halda áfram að lifa í gaudeamus
igitur drauminum. Stúdentsárin æskuglöð. Þegar við fórum
að tala um það að skólakerfið væri ekki lengur að framleiða
einhverja yfirstétt, heldur menn í millistéttir og jafnvel
í víðara skilningi verkalýðsstétt, þá var þetta árás á
þá heimsmynd, sem menn gerðu sér. Það tekur menn dálítinn
tíma að átta sig á breyttum tíma og aðstæðum. Það, sem ger-
ist hjá okkur er að margir, sem snerust gegn þessari rót-
tækni í menntaskóla eru, þegar í háskóla, ég tala nú ekki um
ef þeir fara út, róttækastir allra. Sérstaklega á þessum
árum þegar pólitík var í hugum flestra eitthvað dirty, þá
voru menn á móti pólitík, sama hvaða pólitík það var. Átt-
uðu sig ekki á því að þeir voru um leið að taka pólitíska
afstöðu.
Páll: Vildu ekki blanda pólitík í hlutina. Halda henni ut-
an við þessi mál. Þetta er ofur eðlilegt þegar við lítum
t.d. á það hvernig kennslan fer fram. Og hvernig hún er
enn. Vegna þess að þar var þessu alveg haldið við af fullum
krafti. Svo þegar þetta fleytist upp, þá verður ákveðinn
reaktionel tendense.
Gestur: Já, t.d. þegar myndast þarna andstaðan gegn Davíð
Oddssyni inspector, þá myndast svona í kringum hann varnar-
bandalag hins þögla meirihluta, sem verndaði þennan einvald,
sem hann var að reyna að gera sig að þarna í félagslífinu...
Páll: Með sína hirð.
Gestur: Já, það lifðu anzi margir í furðulegri timaskekkju
á þeim árum. Gleggsta dæmið um hana er þetta grátbroslega
fiðluball sem Davíð og hjörð hans gekkst fyrir.
Athugum t.d. hvernig háskólastúdentar hérna bregðast
við atburðunum úti "68. Það er alveg hlægilegt. Þeir fara
að ræða um það hvort það sé rétt að berjast fyrir hagsmuna-
málum með friðsömum leiðum eða með látum. Þeir skilja bara
ekki hvað er að ske. Það tekur þá mörg ár að skilja hvað
var að ske þarna úti. Islenzkt þjóðfélag og íslenzkt mennta-
kerfi var svo langt á eftir og þróunin hér almennt, að
þegar komu menn með svipaðar hugmyndir og flutu ofan á í
þessum straumum, sem voru að myndast víða erlendis, hugmyndir
um opna félagsstarfsemi og slíkt, þá var þetta einhver ægi-
legur anarkismi og ég veit ekki hvað.