Skólablaðið - 01.02.1975, Blaðsíða 21

Viðtal við Sverri Hólmarsson, menntaskólakennara og
ritstjóra-37.árgangs Skólablaðsins.
Spyrjandi:
Nú gerðir þú ítrekaðar tilraunir til að verða ritstjóri.
Telurðu þig hafa haft erindi sem erfiði í það starf?
Sverrir:
Ég vil taka það fram, að óg bauð mig ekki nema tvisvar fram
til ritstjóraembættisins. Það átti sór ákveðnar orsakir, ég
fóll í fyrra skiftið fyrir mjög verðurgum andstæðingi,
Einari Má Jónssyni. I seinna skiftið fannst enginn 5»bekk-
ingur til að taka að sór þetta embætti, en það hafði um
langan aldur verið eins konar hefðbundin eign þess bekkjar.
Eitthvert ungmenni úr 3. bekk tranaði sór í framboð og
okkur þótti sjálfsagt að koma í veg fyrir að sá maður yrði
ritstjóri Skólablaðsins, þannig að óg fór fram aftnr. Hvað
erindi sem erfiði snertir, þá var óg náttúrulega mjög ló-
legur ritstjóri. Eins og menn geta sannfærst um með því að
lesa prýðilega skrifaða árásargrein, sem Vósteinn Lúðvíks-
son skrifaði um mig í Skólablaðið á sínum tíma.
Spyrjandi:
Nemendur Menntaskólans í dag heyra löngum sögur um gömlu
góðu dagana þegar fólagsmálaáhugi var almennur. Ný fólög
spruttu upp eins og gorkúlur á haug osfrv. Þetta eru ein-
mitt þínir tímar, hvað er hæft í þessu?
Sverrir:
Já, eins og flestar þjóðsögur af þessu tagi þá á þetta ekki
við nokkur rök að styðjast. Mór er það ákaflega minnistætt
hvað við, sem stóðum í fólagslífinu, vorum gífurlega
óhressir yfir þáttökuleysi hins almenna nmenanda í því, sem
við vorum að brasa við að koma upp. Víð hóldum listkynning-
ar sí og æ og oft komu kannski 10-15 manns. Við fjargviðr-
uðumst mikið yfir almennum menningarskorti nemenda. Hitt er
annað mál að það var mikill kraftur í þeim, sem á annað
borð fengust við fólagslífið. Þetta var tiltölulega þröngur
hópur, en ákaflega starfsamur, eyddi nánast allri sinni
orku í fólagslífið. Hins vegar bar óneitanlega töluvert á
því á mínum skólaárum að það yrði algjör klofningur í nem-
enda hópnum milli þeirra,sem töldu sig menningarlega sinn-
aða og þar af leiðandi hafna yfir fjöldann og svo hins al-
menna nemenda, sem leit á okkur, sem hrokafulla gikki, sem
var auðvitað alveg hárótt mat.
Spyrjandi:
Nú endurspeglar Skólablaðið einmitt þetta t.d. viðtöl, sem
ivóru tekin við framámenn nemenda á þessum tíma.Meðal annars
við þig.
Sverrir:
Já, við vorum ákaflega hrokafullir ungir menn, en í fram-
haldi af þessu má kannski minnast á það að andrúmsloftið og
hugarfarið meðal helstu hugsandi manna í skólanum á þessum
árura var ákaflega ólíkt því, sem nú er. Við vorum haldnir
ákaflega ríkum elítusjónarmiðum í menningarmálum. Við
töldum okkur hafna yfir alla pólítík. Pólitík var bara
fyrir fáráðlinga, Heimdallarsauði og Fylkingarveslinga, en
við lifðum í ósnortnum fílabeinsturni hinna andlegu mennta.
Spyrjandi:
Heldurðu að skólinn hafi á þeim tíma endurspeglað andrúme—
loftið í þjóðfólaginu í heild.
Sverrir:
Skaflega mikiðo Við skulum ekki gleyma því að þetta hugar-
ástand er dæmigert fyrir hin seinni eftirstríðsár. Það er
að segja ó.áratuginn, en óg held að þetta ástand hafi verið
ríkjandi í skólum á öllum Vesturlöndum. Það er fráhvarf frá
þjóðmálum og flótti yfir í hina svokölluðu menningu, sem
var meðhöndluð eins og óspjölluð mær.
Spyrjandi:
Þú segi að það hafi verið mikið um persónulegar deilur og
klíkur blandaðist pólitík ekkert inn í það?
Sverrir:
Stundum og stundum ekki0 Það var töluvert um deilur, sem
voru einungis sprottnar af persónulegum ástæðum, menn
skipuðu sór í flokka eftir hugðarefnum og öðru slíku, en þó
kom það fyrir og einkum undir lok minnar menntaskólaveru að
pólitík kom inn í spilið og þá einkum í sambandi við deilur
um Kanasjónvarpið. Þetta gerðist haustið 1961, þá var ný-
lega búið að stækka sendi herstöðvasjónvarpsins á Kefla-
víkurvelli og sjónvarpsloftnetin spruttu upp eins og gor-
kúlur á haug um alla Reykjavík. Við þeas. sú menntaklíka,
sem óg tilheyrði höfðum þungar áhyggjur af þessu máli og
vildum láta það til okkar taka. Þess vegna boðuðum við til
skólafundar, þar sem við ætluðum að leggja fram ályktun í
mótmælaskyni, sem átti auðvitað að birtast opinberlega.
Þáverandi inspector Tómas Zöega beitti sór fyrir því, að
lögð var fram frávísunartillaga í því skyni að koma í veg
fyrir að þessi álykun yrði afgreidd á fundinum. Og með
aðstoð hægri sinnaðra afla var þessi frávísunartillaga
samþykkt. Nú, við lótum ekki hugfallast við þetta, og því
var boðað til fólagsfundar Framtíðarinnar af þáverandi for-
seta ölafi Ragnari Grijnssyni og þar var sajnþykkt mjög harð-
orð álgrktun gegn stækkun sendisins á Keflavíkurflugvelli.
Ég má segja aá þetta hafi verið fyrsta ályktun gegn Kana-
sjónvarpinu sem birtist opinberlega. I kringum þetta urðu
geysilega harðvítugar persónulegar deilur og má geta þess
að í næsta skólablaði eftir þennan atburð birtist forsíðu-
mynd, þar sem Tómas er sýndur í gervi Haðar blinda og við
hlið hans stendur Loki, sem er Gunnar Gunnarsson helsti
Heimdellingur í skólanum á þeim tíma. Tómas er að varpa
mistilteininum að Baldri, sem auðvitað er tákngervingur
íslenskrar menningar. Að öðru leyti er symbolfkin augljós.
(Sjá forsíðu.)
Spyrjandi:
Ekki verður annað sagt en að þessi intellektúalklíka hafi
afrekað ýmislegt t.d. eftirminnilegri sýningu á tftilegu-
mönnunum í upprunalegri mynd og stofnun Listafólagsins.
Sverrir:
Listafólagið var stofnað árið 1959* Fyrir þaan tíma höfðu
verið starfandi f skólanum fólög um bókmenntir og myndlist
og plötusafn mun hafa verið til. Starfsemi þessara fólaga
var orðin mjög lítil og lóleg þannig að áhugamönnum um þessá
efni fannst tímabært að endurreisa slíka starfsemi. Það
varð úr að stofnað var Listafólag. Þetta var töluvert mikið
framtak á sínum tíma og má vissulega segja að þetta hafi
reist fólagslífið úr ákveðnum doða á þessum sviðum. Lista-
fólagið starfaði mjög öflugt þessi fyrstu ár. Það voru
haldnar ótölulegar kynningar á alls konar list og þó að
áhugi nemenda væri ekki alltaf, sem skyldi, þá var margt
af þessu mjög vel sótt. En hvað tftilegumennina varðar þá
fzeddist hugmyndin að þeirri sýningu einhvem tíma vetur-
inn 60-61. Okkur var það fullljóst að útilegumennirnir áttu
100 ára afmæli 1962 og okkur þótti það verðugt verkefni
fyrir menntaskólanema að færa leikritið að nýju upp í vir
virðingarskyni. Fyrst í stað reyndum við að afla þessari
hugmynd hljómgrunn í Herranótt#>en þeir sem þá róðu þar
ríkjum, voru ekki móttækilegir. Þvf varð það úr að við
ákváðum að Framtíðin og Listafólagið stæðu sameiginlega að
sýningu á tftilegumönnunum. Þessi sýning var að ýmsu leyti
merkileg og ég held eilíflega minnistæð þeájn, sem sáu hana
og þeim, sem tóku þátt
Samband þessara aðila er núna finnst mór ámægjulega opið,
menn umgangast á manne skjulegmp grundvelli nokkurn veginn
sem jafningjar með gagnkvæmri virðingu. Þetta er afskap-
lega afslappað og þægilegt. hér áður fyrr var ákaflega
djúpt bil staðfest milli kennnara og nemenda. Kennararnir
lifðu í sínum eigin heimi og stóðu uppi á stalli, sem var
ákaflega erfitt að nálgast. Satt að segja fannst okkur
mörgum í þá daga að kennaramir væru bæði f jandsamlegir
og heimskir. Okkar viðhorf, sem af þessu spratt, var það
að við tókum algerlega fjandsamlega afstöðu gagnvart kenn-
urmanum, kennslunni og skólanum £ heild. Ekki þar fyrir að
við sátum í hverjum t£ma. Það þekktist ekki að skrópa £ þá
daga. En við tókum ákaflega l£tið tíiark £ þv£, sem lærifeður
okkar sögðu. Ég er ekki frá þv£ að þetta hafi verið heppi-
legt og þroskandi, þv£ að þetta hvatti okkur til að lesa
app á eigin spýtur. Sjálfmenntast, finna okkur aima.n vett>-
vang fyrir okkar starfsþörf, þv£ að við gátum ekga útrás
fengið £ kennslustundum fyrir okkar hugmyndir og hugsanir
Spjrrjandi:
Heldurðu ekki að sú mynd, sem þú dregur upp af ástandinu
£ dag eindkorðist við hvíldarhælið við Tjömina?
Sverrir:
Um það er óg engan veginn dómbær. Það er eitt af sórkennum
fslenska mermtaskólakerfisájis að hægri höndin veit ekki
hvað sú vinstri gerir- samband milli skólanna stefnir sumsó
á hinn abbsolútta núllpunkt.
Spyrjandi:
Heldurðu að þessi brejrtti mórall komi til með að auka meixa
sjálfstæða skoðanamyndun nemenda eða þroska?
Sverrir:
íg hef engar kenningar um skólamál, þv£
lengur, sem ég kenni því færri kenningar hef ég. Eg er
miklu lengra frá því að vita núna hvernig á að hafa skóla,
en ég var fyrir 10 árum síðan. Ég er viss um það að einmitt
þetta andrúmsloft, sem égvar að lýsa í M.R. hafði ákaflega
góð áhrif á skoðanamyndun, a.m.k. ákveðins hóps nemenda.
£ lienni.Við tókum þá stefnu frá upp- Hitt er svo annað mál, að það má vera að einmitt þessi
hafi að nálgast sem mest upprunalega gerð leikritsins.
Reyna að endurheimta eitthvað af þeim frumstæða ferskleika,
sem við þóttumst skynja £ fyrstu sýningu þessa leikrits á
Langalofti 1862. Við fengum Baldvin Halldórsson til að
stjórna sýningunni, en hann skildi mjög vel okkar hugmyndir
og samvinnan var með sórstökum ágætum. Það voru allir ein-
huga um það mark, sem að skyldi stefnt. Enda held óg að það
hafi tekist að ná á þessa sýningu alveg sórstökum blæ. Þettí
tvennt stofnun Listafólagsins og sýning tftilegumannanna er
held óg það, sem við getum helst talið okkur til ágætis eða
tekna þessi intellektúalkl£ka, sem var £ skólanum þessi ár.
frjálslegi andi og þessi opnari stemmning gefi fleiri nem-
endum tækifæri til að verða að einhverju leyti virkir í
einhvers konar hugsunarstarfi. Hins vegar má vel vera að
einmitt andstaðan við skólann sé heppileg fyrir a.'m.k. suma.
Ungir menn verða að hafa eitthvað til að berjast við. Þeir
verða að hafa það á tilfinnungunn að heimurinn, eldri kyn-
slóðin sé á móti þeim, annars verða þeir bara dauðyfli.
Þetta er sú hætta sem ég sé í þessu huggulega andrúmslofti.
Spyrjandi:
Telurðu samfara þessu að standardinn hafi lækkað?
Spyrjandi:
Nú hefur þú dvalið sýnu lengur á menntaskólaistiginu en
ýmsir aðrir. Fyrst, sem nemandi £ Menntaskólanum s£ðan
kennari £ Menntaskólanum og s£ðast sem kennari við
Menntaskólann við Tjömina. Finnst þór andrúmsloftið hafa
breytst mikið £ skólanum á þessum áratugum?
Sverrir:
Það hefur gerbreytst £ öllu tilliti. Eins og þú segir þá
hef óg haft betra tækifæri til þess að fylgjast með þessu
en margir aðrir, þv£ að s£ðan 1958 eru vist ekki nema 3.
vetur, sem óg hef dvalist utan veggja menntaskóla. Vissu-
lega hefur maður sóð gagngerar breytingar. Ef við v£kjum
fyrst að fólagsl£fi þá er óg að visu ekki kunnugur fólags-
l£fi £ Menntaskólanum £ Reykjav£k eins og það er núna, en
óg horfi daglega upp á þá hryggðarmynd, sem kallast fólags-
l£f £ Menntaskólanum við TjÓrnina. Það er s£st til að
gleðja augað eða hugann^ Það, sem mór finnst einkenna
þetta fólagslif er hvað það er ómarkvisst, illa skipulagt
og illa unnið af þeim, sem að eru þar £ forsvari. Það er
r£kjandi eitthvað hálfkák á öllum hlutum það vantar alla
stefnu og ákveðin vinnubrögð. Hvað, sem má ljótt segja um
það fólagsl£f, sem við stóðum fyrir, og það hafði vissu-
lega s£na annmarka, þá hafði það þann kost að það var
ævinlega vel unnið. Ég held að það hafi mjög sjaldan farið
nokkuð það fram, sem ekki var vel skipulagt og undirbúið
af samviskusemi og dugnaði. Nú finnst mór þetta mjög hafa
breyst. Auk þess sem mór finnst miklu minna um það núna
að nemendur leggji verulega skapandi vinnu af mörkum. Ég
held við höfum gert miklu meira af þv£ áður fyrr. Þarna
finnst mór sem sagt hafa orðið breyting til hins verra.
En á mörgum öðrum sviðum hefur fins vegar orðið mikii
breyting til batnaðar. Og þá fyrst og fremst £ öllu
skólastarfinu. ðg miða enn við Menntaskólann við Tjöfn—
ina. Það er varla hægt að l£kja saman þv£ andrúmslofti
milli kennara og nemenda sem r£kir svona yfirleitt og þv£
sambandi, sem óg átti að venjast £ M.R. £ gamla daga.
Sverrir:
Þegar menn tala um að standardinn hafi ladckað er það fyrir
mig álíka skiljanlegt og þegar Bjarni Guðnason sagði að það
þyrfti að auka gildismatið. Spumingin er: Hvað er stand-
ard? Þeir menn, sem tala um ladckandi standard, eru ævin-
lega að tala um einkunnir. Eigum við þá ekki að gera okkur
einhverja hugmynd um það hvað einkunn mælir. Einkunn mælir
getu nemenda til að skila aftur því sem í hann var troðið.
Ég er ekki viss um að þetta sé hámark alls hins góða í
menntakerfi þjóðarinnar. Ég hygg að aðrir þættir hafi að
minnsta kosti jafn mikið, ef ekki meira að segja, t.d. atr-
iði eins og hvernig líður nemandanum, er hann í andlegu
jafnvægi, er hann hress, er hann að hugsa, er hann lifandi,
er hann að gera eitthvað, er hann skapandi. Að mínu viti
hafa þessir þættir allir miklu meira að segja um ágæti
skóla. Einkunn er ákaflega fáránlegur mælikvarði. Það er
í sjálfu sér ekkert undarlegt þó að meðaleinkunn í mennta^
skóla hafi lækkað eitthvað frá því fyrir 10 árum síðan.
Þá var hér í Reykjavík eitthvað um \o% árgangsins, sem fór
í menntaskóla. Nú er hlutfallið farið að nálgast 2®?°» Það'
segir sig sjálft að það er miklu meira af heldur linu
námsfólki, sem kemur inn í skólann núna. Hitt er annað mál, að
Þetta fólk þarf ekkert að vera verra fyrir það að það geti
ekki tekið eins há próf. Það getur verið miklu betra fólk .
Ég hef þekkt marga duxa, sem voru ekkert öfundsverðir af
s£nu hlufcskifti £ l£finu. Ég held að góðúr menntaskóli og
þá á óg við menntaskóla, þar sem nemendum l£ður seemilega
vel og þeir fá tækifæri til að sinns s£num hugðarefnum £
góðum fólagsskap á frjóustu þroskaárum ævi sinnar. Ég held
að hann só góður fgrrir hávaðann af fólki, jafnvel þó að
það taki ekki háar einkunnir, jafnvet þá að það taki
ekki doktorspróf• Við höfum eiriblliit alltof mikið £ skóla-
kerfinu á svokallaða námsgetu og einkunnir og látið eink^
unnir verða algildan mælikvafcða á fólk. Það æfcti hver maður
að geta sóð að einkunnir eru hlálegur mælikvarði á fólk
vegna Þess að einkunnir mæla ekki nema svo sem 1/10 af
mannsskepnunni. Spyrjandi; Inga Lára Baldvinsdóttir.
21