Skólablaðið - 01.02.1975, Blaðsíða 15

-Allt frá því, er þú varst í menntaskóla, hefur þú ver
verið viðloðandi pólitík, og skrifað fjölda pólitískra
greina í dagblöð og tímarit.
Hefur það aldrei hvarflað að þér að steypa þér af alefli
út í stjórnmálabaráttuna?
-Það eru nú flestir hlutir pólitískir, ef grannt er
skoðað. En ég hef aldrei kunnað við þá framagosa, sem hafa
ætlað sér að verða pólitíkusar. Mér finnst að menn eigi að
koma inn í þetta starf meira eða minna ósjálfrátt, af því
að þeir geta ekki annað. I því sambandi er mér minnisstætt
samtalj sem ég átti við mann fyrir u.þ.b. 15 árum, sem
seinna varð mjög áberandi í þjóðlífinu. En einmitt þetta
atriði bar á góma og hann sagði eitthvað á þá leið, að aug-
ljóst væri, að menn eins og Brynjólfur Bjarnason og Einar
Olgeirsson hefðu ætlað sér þetta frá upphafi. En ég vissi
ekki betur en að Einar hefði ætlað að læra fagurfræði og
sögu, en kom frá námi hingað í sumarleyfi, og lenti í
pólitíkinni, með þeim afleiðingum, að hann losnaði ekki úr
þessu sumarleyfi í fjögurtíu ár; og Brynjólfur ætlaði að
verða náttúrufræðingur.
Svipaða sögu er að segja um það, hvernig Magnús Kjart-
ansson varð ritstjóri Þjóðviljans, en Kristinn E. Andrésson,
sem þá var ritstjóri, fékk víst þennan strák, Magnús, til
þess að hjálpa sér um stundarsakir, skrifa leiðara og þess
háttar, en þær stundarsakir urðu 25 ár.
En varðandi sjálfan mig, þá hef ég alltaf haft áhuga á
þessum málum, en er nú einna helzt óforbetranlegur þjóðernis-
sinni, enda eru þjóðernismál Islendinga meira mál en þessi
spurning um hagkerfið, sem hefur brenglastmeira eða minna
frá þessum árum.
-Þegar þú kemur út menntaskóla, fórstu þá beint í þjóð-
háttafræði?
-Nei, alls ekki. Eg vissi fjandakornið ekki hvað ég
átti að taka mér fyrir hendur, en þar sem ég nennti ekki að
verða læknir og hafði skömm á lögfræði og prestskap, þá
endaði ég í íslenzkum fræðum með útilokunaraðferðinni. En
hvernig ég leiddist út í það, sem nú er kallað þjóðhátta-
bókmenntafélag, þá þótti góð íþrótt að spotta þann hinn
sama og ónýta hans áform. Það var að sjálfsögðu á sinn hátt
gaman að þessari geldu niðurrifsiðju, en miklu kýs ég þó
fremur þá þróun, sem orðið hefur.
Aðspurður vildi Arni sem minnst bera saman félagslíf
nemenda þá og nú, en benti þess í stað á grein er hann rit-
aði í 7«tbl. 42.árg. Skólablaðsins bls. 255, þegar Vilmundur
var ritstjóri. En þá var Arni kennari hér við skólann.
I þeirri grein reifar hann margar hliðar félagslífs-
ins og m.a. hve það hefur tilhneigingu til að verða að innan-
tómri sýndarmennsku út á við. En þar sem greinin er tiltölu-
lega staðbundin við þá atburði, sem þá voru að gerast í
þessum skóla, birtum við aðeins smáglefsur úr greininni, og
var hún niðurlag á svari hans um listafélagið hér að framan.
-Er eitthvað annað, sem þér er sérlega minnisstætt frá
skólaárum þínum í M.R.?
-Mér dettur í augnablikinu helzt í hug gangaslagirnir,
en þeir fóru þannig fram að fimmtubekkingar röðuðu sér
fyrir framan bjölluna á fyrstu hæð, en sjöttubekkingar reyndu
undir forystu hringjarans að komast að henni. Þessu
fylgdu oft fjandi hörð slagsmál, handriðið brotnaði og
fleira. Þá er það eitt sinn að Einar Magnússon, sem þá
var yfirkennari, tekur upp á því að skvetta vatni yfir lýðinn,
og um þetta skrifaði ég smágrein í Skólablaðið, sem nefnist
Vatnsslettur. En forsaga hennar er sú, að mikið var deilt
um það, hvort vatnsberi Asmundar Sveinssonar ætti að rísa
þar sem hann átti réttast heima, þ,e. á Bernhöftstorfunni,
og Einar var einn þeirra sem barðist einna hatrammast á
móti því. Einnig var Einar prestlærður, þótt svo að hann
næði aldrei prestkosningu. Þess vegna kallaði ég þetta
vatnsbull tengt komplexum Einars.
Þar sem frásögn Arna gæti verið misskilin, ef menn hafa
ekki hliðsjón af áðurnefndri grein, höfum við ákveðið að
endurprenta hana hér ásamt meðfylgjandi mynd af Einari.
fræði, var þannig, að samkvæmt því kerfi, sem þá var í
íslenzkum fræðum, þurfti að taka fyrrihlutapróf, en í því
voru tvær ritgerðir, önnur í málfræði, en hin í bókmenntum
eða sögu.
Málfræðiritgerðin, sem Halldór Halldórsson útdeildi mér
hét "Aldur, uppruni og saga nokkurra hátíðanafna". Það
voru nöfn eins og jól, kóngsbænadagur, hvíti týsdagur, höf-
uðdagur, skírdagur, hvítasunna, krossmessa og eitthvað slík,
en ég átti að skrifa um þessi nöfn frá málsögulegu sjónar-
miði. Ég fékk hins vegar meiri áhuga á hinni menningarsögu-
legu hlið þessara hátíðarnefna heldur en hinum málfræðilegu
hliðum og spurði Halldór að því, hvort ég ætti ekki að
skrifa eitthvað um það, en hann svaraði því til, að engin
ástæða væri til þess að lengja hana með þess háttar útúr-
dúrum nema markingarbreyting krefðist þess. Hins vegar benti
hann mér á það, hvort ég vildi ekki halda áfram með þetta
efni fyrir lokapróf til þess að fá meira semhengi í námið,
einnig þar sem vantaði menn í menningarsögu. Það varð því
úr, að ég skrifaði lokaritgerð um "sögu jólahalds á Islandi”
sem varð 160 bls. bók. Þannig hefur þetta smátt og smátt
þróast. Fyrst eftir að ég lauk prófi frá H.I. sem 1
kand mag í íslenskum fræðum með menningarsögu sem sérgrein,
fór ég sem sendikennari til Þýzkalands og hjá þýðverzkum
sótti ég tíma í þjóðháttafræði með kennslunni.
Það var ekki fyrr en 1963, þegar þessi deild innan
Þjóðminjasafnsins var stofnuð, að starf fyrir þjóðhátta-
fræðing myndaðist. Sá sem kom hingað á undan mér var Þór
Magnússon, en ástæðan fyrir því að ég lenti hér var sú, að
Kristján Eldjárn var kosinn forseti, og Þór tók við starfi
Kristjáns, þannig að ég er í fyrstu tröppunni á leið til
Bessastaða.
-En eftir dvölina hjá þýðverzkum fórstu aftur í mennta-
skóla. Var þetta gamli menntaskólinn, sem þú fórst í?
-Það er rétt, hins vegar hafði fjöldi nemenda tvö-
faldast á þessum tólf árum, en margt var þó svipað s.s.
nokkuð af gömlum kennurum eins og Einar Magnússon, ölafur
Hansson, Gunnar Norland, Olafur ölafsson - sem þið kallið
ÖMÖ, og fleiri.
Astæðan fyrir því, að ég lenti þarna var sú að mig
vantaði eitthvað að gera og byrjaði á því að kenna þýzku,
en eftir það íslenzku. En orsök þess að ég hætti að kenna
var síður en svo að mér leiddist þetta starf, heldur hafði
ég enn meiri áhuga á þessu starfi hér, einnig þar sem ég
þóttist frekar hafa menntun til þess.
-Fannst þér mikill munur á getu nemenda og áhuga þegar
þú komst aftur og búið var að hleypa mikið fleiri inn í skó
skólann?
-Vegna fjöldans eru að sjálfsögðu fleiri, sem eru
undir því meðallagi, sem miðað er við og kannski lætur
maður þá ergja sig meira en hina. En ég er ekki frá því að
prófkröfurnar við landspróf hafi orðið minni, einnig má segja
að kennarar á gagnfræðaskólastigi séu á rúmum tuttugu árum
búnir að læra á prófin, þ.e. hvernig á að koma mönnum í
gegn. En ef við miðum við þriðja bekk, þá er alltaf einna
mest los á honum, og sjálfur sló ég slakast við þar í mínu
námi.
-Finnst þér mikill munur á því að kenna fólki á mennta-
skólastigi, sem komið er yfir tvítugt? Þ.e. öldungadeildinni?
-Það sem skiptir höfuðmáli í þessu sambandi, er að
þetta eru ákaflega þakklátir nemendur, sem hin
-Finnst þér mikill munur á því að kenna fólki á mennta-
skólastigi, sem komið er yfir tvítugt, þ.e. öldungadeild-
inni?
-Það, sem skiptir höfuðmáli í þessu sambandi er, að
þetta eru ákaflega þakklátir nemendur, sem hinir eru ekki
alltaf. Einnig þar sem agaspursmál eru ekki fyrir hendi.
Það dettur hvorki af því né drýpur, og það ætlar sér að hafa
eins mikið úr kennslunni og það getur. Og það er gaman að
finna það, að reynt sé að taka eftir því, sem maður segir.
Annars hefur standardinn aðeins lækkað í öldungadeildinni á
síðasta ári, sem stafar af því að þeir sem komu allra fyrst,
höfðu virkilega mikinn námsáhuga og aðrir höfðu hætt í miðju
menntaskólanámi. T.d. konur sem höfðu átt barn, en á þeim
árum var ekki alltaf haldið áfram, ef slíkt kom fyrir.
Síðan gerist það, að nokkrir nemendur taka þetta próf á
mjög skömmum tíma, sumpart fólk, sem var komið langt áður,
og aðrir með afburða námsgáfur eins og ákveðin kona, sem
aldrei hafði setið nema í farskóla áður, Þetta hafði það í
för með sér, að margir töldu þetta mjög létt, og inn í deild-
ina streymir fólk, sem heldur að þetta hljóti að vera auð-
velt. Af þessum sökum hefur miðlungsstandardinn lækkað.
-En svo við snúum okkur aftur að "elztu og virtustu
menntastofnun landsins". Margar af þeim greinum, sem þú
skrifaðir í Skólablaðið voru hvassyrtar í garð þeirra, sem
tóku ekki þátt í félagslífinu. Telur þú að þessi félags-
lega deyfð hafi alltaf verið?
-Satt bezt að segja, þá hygg ég, að menn hafi alltaf
kvartað yfir henni. Fólk er svo latt að taka til hendinni
og gera eitthvað. Þess vegna er það ævinlega fámennur
hópur, sem allt gerir, en maður reifst og skammaðist yfir
þessu og reyndi að vera nógu illskeyttur til þess að nemend-
ur færu af stað. Annars man ég ekki eftir því að menn
tækju mikið við sér þrátt fyrir þetta brölt, nema eitt sinn
er ég skammaði stelpurnar fyrir eymingjaskap. En ég þykist
vita að það hafi eytthvað breytzt.
-En varðandi aðrar hliðar félagslífsins. Var mikill
áhugi á listum á þessum árum?
-Við höfðum tónlistarnefnd, sem starfaði oft vel með
plötukynningum. Einnig voru góðir hljóðfæraleikarar oft
fengnir til að sýna fingraleikni sína á sal. Um tíma
starfaði einnig myndlistardeild, en það var á mínum árum sem
Jón Samsonarson stofnaði bókmenntafélagið Braga, og úr þess-
um smánefndum stofnaði Hannes Hávarðarson listafélagið 1959>
sem starfar enn, ekki satt?
I sambandi við þessa gleðilegu þróun, vildi ég geta
eins atriðis, sem mér þykir varða grundvallarmismun á af-
stöðu manna hér fyrr og nú. Mér virðist sem þeir, sem hæfi-
leika og getu hafa, beiti þeim meir til jákvæðra athafna nú
en áður, og kynoki sér ekki vitund við það. A mínum tíma
voru intelligentarnir gjaman yfir það hafnir að taka þátt
í þvílíku stússi. Það var mikil tízka að fyrirlíta allt
svonalagað brölt. Um að gera. að eyða tímanum í ekki neitt
nema helzt intellektúelt kjaftæði, og kannski dunda eitt-
hvað fyrir sjálfan sig. Og ef einhver eins og t.d. Jón
Samsonarson vildi hrinda einhverju af stað, svo sem að stofna
VATNSSLETTUR
Fyrir fáum dögum bar það til, að orrusta mikil tðkst
innan veggja Mcnntaskólans. Voru tildrög hennar þau, að
allmargir röskir 4* °g 5. bekkingar flykktust að skóla-
bjöllunni. Létu þeir allófriðlega og bitu í neglur sér.
En sem kveðja skyldi námsfólk til fjórðu kennslustundar,
kom inspector platearum að, rak nef sitt inn í þröngina og
vildi inna af hendi starf sitt. Hrundu hinir óckelu honum
þá frá og vörnuðu honum jafnan atgöngu. Hófst nú liðsafnaður
í 6. bekk og greiddu þeir brátt atlögu en máttu eigi við
margnum. Var barizt heiftarlega langa hrlð og voru mestir
kappar 6. bekkinga þeir Erlingur slappi og Jökull júðasál.
En er hildarleikurinn stóð sem hæst, heyrðist lúðraþytur
mikill, sem yfirgnæfði orrustugnýinn. Var þar kominn Einar
Magnússon og þeytti flautu eina smáa af bræði mikilli.
Jókst stríðsmönnum þor vic herlúður þennan og börðust nú sem
óðast. En litlu síðar brast á þá skúr úr heiðskíru lofti
og svo önnur og hin þriðja. Var þar Einar Magnússon enn
kominn og vopnaður vöskufati sótugu, úr hverju hann jós yfir
bardagamenn, sem skeyttu því engu, höfðu enda áður séð
Einar skvetta vatni.
Eigi vitum vér, hvort þessi tlði vatnsburður séra Einars
kemur til af ófullnægðri þrá eftir prestsstörfum og hann
ímyndar sér hann sé að stökkva vigðu vatni á söfnuð sinn eða
fremja skím. Vera má og, að þetta sé einungis nýr þáttur
í baráttu hans gegn vatnsberanum og vilji hann sýna, að
lítil þörf sé á vatnsbera við Bankastræti og Lækjargötu,
meðan hann sjálfur sé á næstu grösum.
Gunnar B. Kvaran.
Trausti Einarsson.
15