Fréttablaðið - 30.10.2021, Blaðsíða 34

Ísland er grimmt samfélag,
sagði vígslubiskupinn á
Hólum í tímamótaumræðum
á ráðstefnu um bágan hag
minnihlutahópa. Blaðamaður
Fréttablaðsins lýsir sinni upp-
lifun af þeim napra veruleika
sem þar kom fram.
Margvíslegar tilfinn-
ingar kviknuðu á
ráðstefnu um rétt-
læti sem fram fór
á Hólum í Hjalta-
dal um síðustu helgi. Vonarglampi
kviknaði að loknum umræðum um
betri heim og jafnari skiptingu lífs-
gæðanna í samfélaginu. En það var
líka grátið og einmanaleiki kom
fram í persónusögum. Á köf lum
blossaði upp reiði. Jaðarsettir ein-
staklingar; innflytjendur, öryrkjar
og verkafólk nýttu nærveru sína
til að varpa ljósi á knöpp kjör og
órétt sem stundum fylgir því einu
að fæðast pínulítið „öðruvísi“ inn í
þennan heim eða lenda í slysi sem
rústar framtíðinni. Kallað var eftir
atlögu gegn fordómum sem sagðir
voru beinast gegn láglaunafólki,
öryrkjum og útlendingum.
Þjáðir menn í þúsund löndum
Vígslubiskupinn á Hólum, gest-
gjafi ráðstefnunnar, sá eflaust ekki
fyrir að drjúgur hluti fundarmanna
tæki tímabundið völdin með því að
syngja Internationalinn í hófi sem
fram fór á biskupssetrinu að lokn-
um umræðum: Fram, þjáðir menn í
þúsund löndum sem þekkið skorts-
ins glímutök! Guðbrandsstofnun,
Háskóli Íslands og Hólaskóli héldu
ráðstefnuna í samstarfi við ASÍ,
Mannréttindaskrifstofu Íslands og
Öryrkjabandalagið.
Þörf á nýrri hugsun
Henry Alexander Henrysson heim-
spekingur setti ramma að umræð-
unum í inngangsfyrirlestri og ræddi
meðal annars þá stóru spurningu
hvort við gætum myndað okkur
afstöðu um réttlæti án þess að láta
nærtækustu hagsmuni ráða.
Fram kom að nærtækir hags-
munir væru á ferð og flugi frá tíma
til tíma. Sabine Leskopf, sem flutti
til Íslands fyrir allmörgum árum,
nefndi sem dæmi að Ísland snerist
að miklu leyti um ættir og tengsl
innfæddra. Nú væri hins vegar sú
staða uppi að um tæplega 60.000
innf lytjendur búi í landinu. Þeir
hefðu ekki stofnað til tengsla með
einum einasta Íslendingi hér í
grunnskóla og þörf væri á nýrri
hugsun.
Öryrkjar og flóttamenn
Mörg erindi snerust um útskúfun-
ina, að standa utan þeirrar borgara-
legu elítu sem til að mynda hefur að
jafnaði greiðastan aðgang að fjöl-
miðlum og hefur bestu tækifærin
til að hafa áhrif á almenningsálitið,
þar sem víða er gengið út frá því
að allir hafi það býsna gott hér á
landi. Meðal umræðuþema sem
birtust síendurtekið var hvernig
öryrkjum og öldruðum væri iðu-
lega stillt upp gegn flóttamönnum.
Sá frasi væri ráðandi í samfélaginu
þegar opna ætti ríkiskassann fyrir
móttöku flóttamanna. „Eigum við
ekki fyrst að hugsa um öryrkjana?“
Sjálfur vígslubiskupinn á Hólum,
gestgjafinn Solveig Lára, blandaði
sér í umræðuna og sagði tímabært
að henda mýtunni um litla saklausa
Ísland út í hafsauga. „Við erum mjög
grimmt samfélag, mjög grimmt,“
sagði Solveig og átti þar við viðhorf
gagnvart minnihlutahópum.
Flestir öryrkjar bláfátækir
Átta af hverjum 10 öryrkjum eiga
samkvæmt nýlegri könnun erfitt
með að ná endum saman. 90%
öryrkja eiga erfitt með að leita sér
heilbrigðisþjónustu vegna kostn-
Sungu nallann á biskupssetrinu á Hólum
Friðurinn á
Hólum var sum-
part andstæða
þeirrar ólgu
sem einkenndi
málflutning
jaðarsettra á
ráðstefnunni.
Hluti gesta. Umræðan snerist að miklu leyti um órétt-
láta skiptingu lífsgæðanna hér á landi.
Solveig Lára Guðmundsdóttir vígslubiskup sagði Ísland
vera mjög grimmt samfélag.
Elva Dögg Hafberg Gunnarsdóttir grætti viðstadda
meðal annars með orðum um einmanaleika öryrkjans.
Hún kann einnig að láta fólk hlæja, enda uppistandari.
aðar. Sá sem reynir af veikum mætti
að vinna eitthvað gæti lent í miklum
skerðingum lífeyris frá Trygginga-
stofnun eða sviptingu. Eigi að síður
hefur verið margreiknað út að
það er þjóðhagslega hagkvæmt að
útrýma fátækt.
„Eitt af því sem gerir mig brjál-
aða er þegar maður heyrir stjórn-
málamenn segja að það megi ekki
teljast eftirsóknarvert að verða
öryrki,“ sagði hreyfihamlaður ein-
staklingur. „Menn ræða örorku líkt
og um markaðslögmál sé að ræða
en örorka lýtur ekki markaðslög-
málum.“
Sprengja sögð á leiðinni
Að vera fötluð kona hér á landi er
enn erfiðara hlutskipti en að vera
fatlaður karl af því kynjajafnrétti
er ekki náð. Ein kona lýsti óttanum
við að fara í gegnum húsasund að
kvöldi af ótta við árás. Því var spáð
á ráðstefnunni að næsta sprengja
sem muni springa á Íslandi sé þegar
dregnar verði saman í rannsókn
upplýsingar um hve mörgum fötl-
uðum konum hér á landi hafi verið
nauðgað. Kristín Heba Gísladóttir
hjá Vörðu sagði að konur þyrftu í
stórfelldum mæli að eiga von á kyn-
ferðisof beldi. Fatlaðar konur væru
enn hræddari. „Kerfið hefur brugð-
ist, kerfið verndar ekki konur,“ sagði
hún.
Ónýt verkalýðshreyfing
Daníel Örn Arnarson kynnti sig sem
reiðan verkamann sem hefði dottið
inn í pólitík í smástund sem vara-
borgarfulltrúi. Hann lagði áherslu
á að réttlæti yrði aðeins náð með
baráttu stórra hreyfinga. Verkalýðs-
hreyfingin hefði verið handónýt
um langt skeið en væri þó heldur að
braggast. „Stéttarvitund á Íslandi er
alveg glötuð.“
Málefni sem snertu útlendinga
voru einnig ofarlega á baugi. Guð-
rún Margrét Guðmundsdóttir
mannfræðingur ræddi hatur á
útlendingum, ekki síst íslamafó-
bíu. Fóbían gegnumsýri vestræn
samfélög og hafi áhrif á alla hugsun
okkar í garð múslima.
Covid kunnuglegar aðstæður
Ef velja ætti einn senuþjóf á ráð-
stefnunni kemur nafn Elvu Daggar
Hafberg Gunnarsdóttur sterklega til
greina. Hún býr við fötlun en hefur
komið fram sem uppistandari þar
sem kaldhæðni er hennar sterkasta
vopn. Á grátbroslegum nótum
rammaði hún inn veruleika margra
öryrkja, til dæmis með því að Covid
Og ef ykkur sem lifið í
heimi forréttindanna
hefur fundist Covid
vera eitthvað erfitt þá
er mér bara alveg sama.
Við erum
mjög
grimmt
samfélag,
mjög
grimmt.
Solveig
hefði verið „business as usual“ fyrir
sig. Öryrkjar væru þaulvanir sam-
félagslegum takmörkunum og
félagslegri einangrun. Öryrkjar
hefðu líka vanist því að þeim væri
kennt um halla ríkissjóðs auk
flestra annarra meina samfélagsins.
Því hefði verið hressandi að enginn
hefði sakað þá um að bera veiruna
til Íslands – þar sem engir öryrkjar
hefðu efni á skíðaferð í Austurríki.
Elva Dögg sagðist hafa upplifað
bestu aðventu frá upphafi vega
fyrir síðustu jól, þar sem allir sátu
heima. Það hefði verið ákveðinn
léttir að sleppa aldrei þessu vant
við Facebook-myndir hinna betur
stæðu af jólaferðum til London og
Tene. „Og ef ykkur sem lifið í heimi
forréttindanna hefur fundist Covid
vera eitthvað erfitt þá er mér bara
alveg sama.“
Öryrkjar eins og naggrísir
Elva Dögg sagði í lokin sögu af
lögum í Sviss sem banna að naggrís
sem gæludýr geti búið einsamall á
heimilum. Naggrísirnir verða að
vera tveir eða f leiri, því þeir geta
dáið úr einmanaleika. Ef annar af
tveimur deyr á heimili getur hinn
dáið líka. Úr einsemd.
„Ég held að mannfólk sé svona. Ef
okkur er útskúfað, ef við fáum ekki
að vera með þá verður til andlegur
dauði, kvíði, þunglyndi. Ég skil ekki
hvers vegna fólkið sem stjórnar sam-
félaginu segir okkur samt sem áður
að við eigum bara að vera úti.“ ■
Björn
Þorláksson
bth
@frettabladid.is
34 Helgin 30. október 2021 LAUGARDAGURFRÉTTABLAÐIÐ