Múlaþing: byggðasögurit Austurlands - 01.01.2014, Qupperneq 93

Ritfregnir
á Reyðarfjörð. Frá sjö ára aldri var hann hjá vandalausum á ýmsum bæjum í Reyðarfírði,
Fáskrúðsfírði og Eiðaþinghá, oftast hálft til tvö ár í stað. Hann naut engrar skólagöngu, en
lærði að lesa og skrifa, og tileinka sér ýmsan fróðleik, þrátt fyrir kröpp kjör. Hrólfur kom
fyrst í Skriðdal 1902, sem vinnumaður að Hryggstekk, og 1908 að Mýrum í sömu sveit, til
Stefáns Þórarinssonar, er þar bjó, og náði þá að taka foreldra sína til sín. Árið 1910 hóf hann
búskap með þeim á Hátúnum í Norðurdal, sem nú eru í eyði, þar sem þau létust bæði 1912.
Hrólfur kvæntist Guðríði Ámadóttur frá Hrjót, þau bjuggu á Hallbjamarstöðum frá 1916 til
1951, og við þann bæ var Hrólfur oftast kenndur.
Þau Hrólfur og Guðríður eignuðust 8 böm, og bjuggu nokkur þeirra í Skriðdal. Jón bóndi á
Haugum er eitt þeirra, annar höfúndur þessarar bókar. Hann fæddist 1918, fór í Bændaskólann
á Hvanneyri og kvæntist Bergþóm Stefánsdóttur frá Mýram. Þau bjuggu fyrst á nýbýlinu
Reynihaga og Hallbjamarstöðum, síðan á Haugum 1945-1988, en Jón lést 1990, 72 ára. Eftir
að Hrólfur hætti búskap var hann mest hjá þeim Jóni og Bergþóru á Haugum, og fór þá að
skrifa niður ýmsan fróðleik um sveit sína. Jóna Björg ritar í formála:
„Hann byrjaði ekki að skrifa neitt að ráði fyrr en um 1960, þá 76 ára gamall, og var að
mestu hættur að vinna við bústörfín. Sjónin var farin að gefa sig og heilsan að bila að ýmsu
leyti... Eg sé hann fýrir mér sitjandi við grúskið sitt í litla herberginu fyrir endanum á ganginum.
Herbergið var svo lítið, að aðeins komst þar fyrir rúmið hans, skrifborð, hægindastóll og annar
stóll, sem varla var pláss fyrir, milli hægindastólsins og skrifborðsins, og til fóta við rúmið
var koffortið hans og lítill bókaskápur. Það var næstum alltaf opið inn til hans og hann því
mjög sýnilegur á æskuheimili mínu.“
Samkvæmt ofansögðu er Hrólfúr kominn hátt á áttræðisaldur er hann tekur til við skriftir.
Að teknu tilliti til þess em afköst hans með ólíkindum, og ekki verður sagt að þau beri merki
um elliglöp. Líklega hefur hann verið búinn að rita drög að sumum greinum fyrir 1960.
Ritgerðir hans í bókinni em eftirtaldar: Fjöllin umhverfis Skriðdal ogýmis örnefni, Hvort er
rétta nafnið á dalnum, Skriðda/ur eða Skriðudalur?, Búhættir í Skriðdal á jyrstu áratugum
20. aldar, Bæjarnöfnin og líkur fyrir uppruna þeirra, Eyðibýli í Skriðdal, Gangnakofar á
Skriðdalsafréttum, Gleymdir fa/lvegir, Arferði frá 1780, Harðindavetrar og skaðaveður,
Hvernig hafa Skriðdœlingar staðið sig í þessi 100 ár?, Hugleiðingar, A Þuríðarstöðum í
Dö/um 1899, Brot úr sögu vegagerðar í Suður-Múlasýslu, Ymsar frásagnir af mönnum og
málefnum, Frásagnir af kinda/eitum og ýmsar sögur, og loks Bréf sem Hrólfur skrifaði og
varðveist hafa. Gleymdir fjallvegir og Brot úr sögu vegagerðar höfðu áður birst í Múlaþingi,
2. hefti 1967, og Á Þuríðarstöðum í Dölum í Glettingi 1998.
Um ritstörf Jóns föður síns, segir Jóna Björg: „Eftir að annir við bústörfm minnkuðu
fór hann að líta á uppköst föður síns, og úr því varð að hann vann ábúendatalið upp á nýtt,
aðallega tvö síðustu árin sem hann lifði.“ (Lokið í apríl 1990, en hann lést 5. nóv. sama ár).
Abúendata/ið og greinar sem því fylgja er því að miklu leyti verk Jóns, en það tekur um 100
bls. í bókinni, rúman þriðjung hennar. Auk þess er endurbirt sveitarlýsing hans úr 2. bindi
af bókinni Sveitum ogjörðum í Mú/aþingi og Saga Búnaðarfé/ags Skriðdæ/a, áður prentuð
í bæklingi, og grein um ömefni, áður birt í Mú/aþingi.
Sá sem þetta ritar frétti fyrst af þessum ritverkum árið 1996, þegar Bergþóra ekkja Jóns
á Haugum, var sest að í sama húsi og ég á Egilsstöðum. Náði ég þá sambandi við Jónu
Björgu dóttur hennar í Kópavogi, sem geymdi handritin, og fékk þau til skoðunar, samtals
átta handskrifaðar bækur. Eg skráði þau, ljósritaði sumt, og tölvusetti nokkrar ritgerðir og
91