Fréttablaðið - 18.12.2021, Blaðsíða 70

Brynja Huld Óskarsdóttir,
öryggis- og varnarmálafræð-
ingur, og Guðmundur Björn
Þorbjörnsson, útvarpsmaður
hjá RÚV, settust á rökstóla
Fréttablaðsins og gerðu upp
heimsmálin á árinu 2021 sem
senn líður hjá.
Árásin á bandaríska
þinghúsið, valdataka
Talibana í Afganistan,
stíf lan í Súesskurði,
aðgerðaleysi heims-
veldanna í loftslagsmálum og vax-
andi öfgahyggja er meðal þess sem
ber á góma.
Brynja: „Árið byrjaði pínu með
hvelli í rauninni. Það byrjar náttúr-
lega á þessari árás á þinghúsið og
öllu í kringum það. Þar létust fimm
manns og svo tveimur dögum fyrr
var málinu hans Julian Assange
áfrýjað í Magistrate Court í Bret-
landi þannig að hann var ekki fram-
seldur til Bandaríkjanna. Þetta gerð-
ist allt bara í sömu fyrstu vikunni.“
Guðmundur: „Já, þetta mál í
Bandaríkjunum – það var náttúr-
lega ótrúlegt að fylgjast með þessu
því það var alveg búinn að vera svo-
lítið langur aðdragandi. Trump var
ítrekað búinn að grafa undan niður-
stöðum kosninganna og ýja að því
að hann myndi ekki láta friðsam-
lega af völdum. Svo er hann þarna
að espa upp stuðningsfólk sitt með
beinum og óbeinum hætti á Twitter.
Að horfa á þetta í beinni útsend-
ingu, maður var orðinn vanur svo
miklu rugli. Þegar ég spóla til baka
og hugsa um þetta, hvað þetta var
algjörlega fáránlega absúrd að vera
að horfa á þetta í beinni útsendingu.
Bara sitjandi í sófanum: „Heyrðu,
það er eitthvað skrýtið að fara að
gerast. Já, ætli þeir séu ekki að fara
að ráðast inn í þinghúsið?“ Manni
fannst það bara nokkuð beisik
miðað við það sem á undan hafði
gengið.“
Brynja: „Það sem er líka svo skrýt-
ið í þessu samhengi er að þetta var
bara augljóst framhald af öllu bull-
inu sem er búið að byggjast upp svo
lengi í Bandaríkjunum. Internatio-
nal Crisis Group var búið að gefa
út að hættan á pólitísku of beldi í
Bandaríkjunum og einhverju svona
kosningaof beldi hefði aldrei verið
meiri, sem er eitthvað sem maður
sér vanalega í samhengi við lönd
sem eru nýkomin með lýðræði. Írak,
Afganistan, eða nýstofnuð ríki eins
og Suður-Súdan. Bandaríkin eru
einhvern veginn allt í einu á þeim
stað að það er varað við kosninga-
ofbeldi.“
Dystópísk heimsmynd
Þið talið um hversu absúrd það sé að
maður sé orðinn vanur svona rugli.
Guðmundur: „Akkúrat og þessu
tengt þá voru fréttamyndir sem bár-
ust frá Brussel, minni gömlu heima-
borg, þar sem aprílgabb var sett inn
á Facebook. Það var einhver klúbbur
sem auglýsti að það yrði úti-rave í
garði í Brussel. Svo var smáaletur
þar sem stóð: „Þetta er aprílgabb,
ekki mæta, það er útgöngubann.“
En það mættu bara tugir þúsunda.
Svo sérðu vídeóklippur af þessu þar
sem löggan kemur á hestum inn í
garðinn með vatnsúðara og kylfur.
En þetta fólk er ekki að gera neitt
annað en það sem það gerði vana-
lega, bara safnast saman í einhverj-
um garði, það voru engin mótmæli.“
Brynja: „Mér finnst líka bara með
þessa árás á Capitol Hill í Bandaríkj-
unum eða bara allt sem er búið að
vera að gerast þar undanfarin ár.
Mér finnst eins og það hafi bara
sprungið að endingu í þessari árás.
Það sýnir bara einhvern veginn
hvað Bandaríkin eru á ógeðslega
f lóknum stað. Hvað hægri öfga-
hyggjan er rísandi, með Proud Boys
og öllum þessum alt-right hópum og
hvað Bandaríkin eru ólík okkur og
Evrópu í mentalíteti. Eins og núna
er verið að endurskoða þungunar-
rofslöggjöfina. Þau eru að taka rosa
mikið af skrefum í afturhaldsátt.“
Guðmundur: „En þetta er allt
Öfgar fæða af sér meiri öfgar
Brynja Huld og Guðmudur Björn fóru yfir erlendar fréttir ársins yfir kaffibolla. FRÉTTABLAÐIÐ/ANTON BRINK
Þorvaldur S.
Helgason
tsh@fretta -
bladid.is
saman svo ofboðslega mikil afleið-
ing stjórnartíðar Trumps. Hann er
bara búinn að tvískipta Bandaríkj-
unum. Auka á þessa pólaríseringu,
eða skautun eins og við höfum kall-
að það. Skipta þessu í við og hinir.
Þessi ríki þar sem Repúblikanar
hafa alltaf verið í meirihluta eins og
til dæmis Texas þar sem þessi þung-
unarrofslöggjöf var samþykkt upp-
haflega. Þetta er svo skýr afleiðing
af þeim popúlisma sem Donald
Trump hefur búið til.“
Brynja: „Alveg algjörlega, bara
klárlega. Hann er líka samt að ein-
hverju leyti birtingarmynd einhvers
sem var búið að vera að byggjast
upp og svo kemur hann og er eins
og einhver svona hvati eða catalyst
á þetta allt saman.“
Guðmundur: „Bandaríkin verða
í mörg ár að vinda ofan af þessu ef
þau ná því einhvern tíma. Joe Biden
tekur við náttúrlega bara alveg
klofinni þjóð. Hans fyrsta verk í
embætti er að skrá Bandaríkin aftur
inn í Parísarsáttmálann og svona
hreinsa upp eftir forvera sinn. En
það er of boðslega fátt sem bendir
til þess að Joe Biden sé eitthvað að
fara að laga ímynd Bandaríkjanna
út á við. Það eru engar stórar stefnu-
breytingar í neinu.“
Harmleikurinn í Afganistan
Harmleikur ársins var án efa fall
Afganistan. Brynja, þú hefur náttúr-
lega sjálf starfað í Afganistan.
Brynja: „Að mínu mati er fall
Afganistan klárlega viðburður árs-
ins. Þessar tvær, þrjár vikur í ágúst
voru auðvitað mjög átakanlegar
en allt sumarið var það náttúrlega
líka. Að fylgjast með Afganistan
bara versna og versna og versna
síðastliðna mánuði og horfa á þjóð-
ina núna á barmi hungursneyðar
og undir gífurlega ofríki Talibana.
Þetta er pínu eins og fall Berlínar-
múrsins en mér finnst smá eins og
fólk sé ekki alveg að átta sig á því
hversu stór þessi viðburður er.“
Guðmundur: „Náttúrlega það
sem er svo sérstaklega sorglegt í
þessu er að þetta var vitað. Ég tók
viðtal við Brynju í júní þar sem
hún er að segja nákvæmlega þetta.
Talibanar eru búnir að vera að vinna
alveg gríðarlega á, alveg frá því
að Bandaríkjastjórn og Talibanar
skrifa undir samkomulag í Doha
2020 um að Bandaríkin fari gegn
því að Talibanar uppfylli einhver
ákveðin skilyrði. Þú varst að benda
á þetta í þessu viðtali. Mig minnir að
þú hafir sagt við mig þá að það væri
talið að afganski herinn gæti haldið
í svona einn til tvo mánuði ef Talib-
anar myndu láta til skarar skríða.
Það reyndust svo vera fimm dagar á
endanum, þegar þeir svo gerðu það.“
Öfgar í allar áttir
Hvaða áhrif mun fall Afganistan
hafa á heiminn og Vesturlönd?
Brynja: „Mér finnst eitt svolítið
áhugavert í þessu, af því þarna erum
við með öfga-íslam, bókstafstrú
Það eru
svo miklar
öfgar og
mér finnst
eins og við
séum að sjá
þá togast
einhvern
veginn í
allar áttir,
fjær miðj-
unni í átt
að meiri
öfgum sitt
í hvora
áttina.
Brynja
Talibana og svo náttúrlega Al-
Shabaab, Boko Haram og aðra hópa.
En svo á sama tíma er uppgangur
hægrisins sem sést svo mikið í
árásinni á Capitol Hill í Bandaríkj-
unum. Það eru svo miklar öfgar og
mér finnst eins og við séum að sjá þá
togast einhvern veginn í allar áttir,
fjær miðjunni í átt að meiri öfgum
sitt í hvora áttina. Þetta er ekki einu
sinni hægri, vinstri, heldur bara
lengra frá miðjunni í allar áttir.“
Guðmundur: „Já, algjörlega. Við
lifum gríðarlega öfgafulla tíma. Í
hugmyndafræðinni á hinu geopóli-
tíska sviði eru of boðslegar öfgar,
það er alveg rétt.“
Brynja: „Við lifum í hnattvædd-
um heimi og mér finnst vera svona
innprentað í okkur f lest að hnatt-
væðingin sé góð og við séum öll að
færast nær. En svo koma upp svona
krísur og þá er maður bara: „Af
hverju erum við að skipta okkur af
svona mikið? Hvar er hjólið brotið?“
Til dæmis þegar Ever Given gáma-
skipið festist í Súesskurðinum. Mér
finnst 2021 vera svolítið svona ár.
Það eru þúsundir hjóla sem þurfa
að ganga saman og ef eitt stoppar,
eins og gerðist með Súesskurðinn,
þá fer allt á hliðina.“
Guðmundur: „Covid sýnir þetta
líka, hvað þessar keðjur eru brot-
hættar. Það er enn þá verið að vinna
upp framleiðsluskort. Fólk getur
ekki keypt sér Playstation-tölvur af
því framleiðsla á einhverjum skrúf-
gangi stoppaði í Kína í tvo mánuði.“
Brynja: „Og bara þessir sex dagar
sem Ever Given stoppaði í Súes-
skurðinum eru enn þá, hálfu ári
seinna, að valda seinkunum á alls
konar varningi.“
Guðmundur: „En af því við
vorum að tala um alls konar öfgar
áðan. Þá er kannski svolítið tákn-
rænt að einn mesti málamiðlari
evrópskra stjórnmála er núna
nýfarinn frá. Angela Merkel, sem
sat á kanslarastóli næstlengst allra
kanslara sameinaðs Þýskalands.
Hana vantaði bara nokkra daga til
að slá met Helmut Kohl. Við sjáum
hana fara út á sama tíma og allir
þessir hlutir eru að gerast, þessar
öfgar og þessi popúlismi er að rísa
upp. Reyndar er sá sem er að taka
við af henni mjög líkur henni, Olaf
Scholz, þannig séð. En við höfum
líka séð á síðustu árum að AFD,
þjóðernis popúlistum í Þýskalandi,
þeim hefur vaxið fiskur um hrygg.“
Brynja: „Hægriöfgahyggjan er
náttúrlega á leiðinni upp í allri Evr-
ópu og ég held að það verði mjög
áhugavert á næsta ári af því það eru
forsetakosningar í Frakklandi í maí.
Ég held það verði gífurlega áhuga-
vert að sjá hvað gerist þar.“
Málfrelsi og blaðamennska
Guðmundur: „Það sem ég held að sé
kannski ein stærsta fréttin í ár. Það
birtist nýlega skýrsla frá fjölmiðlum
án landamæra, þar sem kemur fram
að á Covid-tímum hefur málfrelsi
og frjáls blaðamennska skerst til
muna um allan heim. Svo á föstu-
daginn í síðustu viku, þá var áfrýj-
unardómstóll í Lundúnum að snúa
við ákvörðun héraðsdóms um
Ég heyrði nú síðast bara í
vikunni að ein birtingar-
mynd veðurfarsöfga á
Íslandi væri að það eigi
eftir að rigna meira
hérna. Þannig að við
njótum ekki einu sinni
góðs af heimsendi.
Guðmundur

42 Helgin 18. desember 2021 LAUGARDAGURFRÉTTABLAÐIÐ