Syrpa - 01.04.1947, Blaðsíða 14

vilja taka að láni úr öðrum málurn. En ef veita
þarf erlendu orði þegnrétt, skal framar öllu
gæta þess, að það hlíti lögum tungunnar.
Diskill.
Sama kona spyr:
„Er til nokkurt íslenzkt orð, annað en smá-
diskur, um erlenda orðið asíetta, sem hér er tals-
vert notað?“
Það hefur verið einnig nefnt diskill á íslenzku
(sjá Orð úr viðskiptamáli, eftir Orðanefnd Verk-
fræðingafélagsins, Rvík 1927). Orðið er vel mynd-
að og þægilegt í beygingu (þgf. diskli, flt. disklar),
en ekki virðist það enn hafa náð hylli. Erlenda
orðið fer mjög illa í íslenzku máli. Það er franskt
að uppruna.
Að sitja sig úr færi.
Spurt er:
„Hvort er réttara að segja: Hann setti sig ekki
úr færi — eða: Hann sat sig ekki úr færi?“
Réttara er: Hann sat sig ekki úr færi; að sitja
sig úr færi merkir upprunalega að sitja svo lengi,
að maður missi af tækifæri, sbr. einnig að sitja e-ð
af sér og sitja e-ð úr liendi sér. Á bak við þessi
orðatiltæki felst ekki ósvipuð hugsun og í Háva-
málum:
Sjaldan liggjandi úlfr
lær of getr
né sofandi maðr sigr.
Um liggjandi úlf, sem verður af bráð, mætti
segja, að hann hefði legið sig úr færi, þótt slíkt
muni aldrei hafa verið sagt. — Sögnin að sitja er
áhrifslaus upphaflega, og tíðast enn, en í þessu
sambandi er hún áhrifssögn (einnig í sambönd-
um eins og t. d. sitja hest, sitja jörð). En vegna
þess, að hún er oftast áhrifslaus, en sögnin að
setja liins vegar áhrifslaus, verður mönnum á
að rugla þessum sögnum saman í orðatiltækinu
að sitja sig úr fceri.
Ruglingur.
Spurt er:
„Er eftirfarandi málsgrein rétt mál: Henni
þótti, að Björn bróðir sinn koma til sín?“
Nei. Hér er blandað saman tvenns konar orða-
skipun. Standa ætti annaðhvort: Henni þótti
Björn bróðir sinn koma til sín — eða: Henni þótti,
að Björn bróðir sinn kæmi til sín. — Slíkt sam-
bland sem þetta er talsvert algengt í ræðu og riti
og ber að varast það. Á eftir sögnunum þykja,
finnast, virðast, lítast, sýnast, fer oft nafnháttur,
en þá getur skýringartengingin að ekki staðizt (sjá
setninguna, sem tekin er til dæmis í spurning-
unni að ofan). Ef á eftir fer setning, sem hefst á
skýringartengingu, verður sögnin í viðtengingar-
hætti.
-K
FJÖLNISMENN SÖGÐU....
„. . . . Hver, sem les íslenzku sögurnar með at-
hygli, í honum verður að kvikna brennandi ást
á ættjörðu sinni, eða hann skilur þær ekki sem
vera ber. Víst er um það: Margt er annað, sem
minna mætti sérhvern íslending á þessa ást, ef
hann rennir augum sínum yfir grænu dalina,
með hlíðarnar kvikar af nautum og sauðum og
hrossum, og lítur niður í lækina, himintæra, —
laxa og silunga leika þar með sporðaköstum.
Eyjarnar virðast oss ekki leiðinlegar, þegar fisk-
urinn gengur upp í flæðarmál og fuglinn þekur
sker og kletta. Himinninn er heiður og fagur,
loftið hreint og heilnæmt. Og sólin, þegar hún
roðar á fjöll á sumardaga kvöldum, en reykirnir
leggja beint í loftið upp — hvað þá er blítt og fall-
egt í héruðunum! Og því fleiri lönd sem vér
sjáum, því ákafar girnumst vér aftur til ís-
lands. . . . “
(Fjölnir, 1. ár 1835, Inngangsorð, bls. 2.)
-K
Babb í bdt
Það hefur komið í Ijós, að áður en ,,Syrpa“ fór að birta
endurminningar Gytlm Thorlacius, var Sigurjón Jónsson, fyrr-
verandi héraðslæknir, búinn að þýða þær og afhenda bóka-
útgáfu ísafoldarprentsmiðju liandritið, fullbúið til prentunar.
Þýðingu hans fylgir formáli og skýringar dönsku útgáfunnar,
og auk þess hefur hann aflað frekari vitneskju hér á landi um
ýms atriði bókarinnar, svo að útgáfa þessi verður hin vand-
aðasta. „Syrpa“ hefði að vísu rétt til að halda áfram með
þýðingu sína, en það nær engri átt, fyrst að svona stendur á,
þó að mjög sé leitt að geta ekki staðið við fyrirheitið um
framhald. Eru lesendur beðnir velvirðingar á þessum mistök-
um. Þau stafa af því óheppilega fyrirkomulagi okkar, að ekki
skuli vera til heildarskrá yfir þýðingar úr erlendum málum,
þannig að menn þurfi ekki að eiga það á hættu, ef þeir taka
sér fyrir hendur að þýða bók, að einhver annar sé annað hvort
búinn að þýða hana, eða sitji kannske við það með sveittan
skallann. Vonandi rætist úr þessu, ef til þess kemur, að við
göngum í Bernarsambandið?
Til þess að reyna að bæta lítillega fyrir þetta óhapp hefur
„Syrpa“ tryggt sér nokkurn hluta af upplagi bókarinnar og
mun hafa hana á boðstólum handa föstum áskrifendum sínum
fyrir bóksalaverð. Verður þetta nánar auglýst síðar.
92
S YRPA