Morgunblaðið - 26.08.2021, Síða 28

28 FRÉTTIR
Innlent
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 26. ÁGÚST 2021
Ómar Garðarsson
Vestmannaeyjum
Pysjutíminn í Vestmannaeyjum,
þegar krakkar fara um bæinn með
vasaljós í leit að lundapysjum hefur
staðið allan ágústmánuð. Talsverð
röskun varð upp úr síðustu aldamót-
um með lakari viðkomu stofnsins og
miklum pysjudauða sem rakinn var
til minna ætis í sjónum. Helsta or-
sökin var hærri sjávarhiti og um leið
verri afkoma sílis sem er helsta fæða
lundans. Pysjueftirlitið hefur starfað
undanfarin 17 ár í Vestmannaeyjum
og þar eru pysjurnar mældar, vigt-
aðar og fjöldi skráður.
Sérstæð rannsóknarvinna
Góðu tíðindin eru að eftir mögur
ár frá 2003 til 2014 var kippur upp á
við og árið 2019 þegar pysjurnar
voru 7.706 og 7.651 í fyrra. Allt
bendir til þess að færri pysjur verði
þetta árið, voru komnar í um 4.000
sl. þriðjudag en góðu tíðindin eru að
þær eru betur á sig komnar og lífs-
líkur þeirra meiri. Þessu valda
breytingar í hafinu en margt er
óljóst.
„Að mínu viti er stunduð mjög
sérstæð rannsóknarvinna í Eyjum.
Þegar sumri hallar og lundapysjan
byrjar að fljúga á ljósin í bænum fer
fjölskyldan saman út að leita að
lundapysjunum og koma þeim til
sjávar,“ segir Óskar Pétur Frið-
riksson, ljósmyndari Morgunblaðs-
ins í Vestmannaeyjum. Bendir hann
á að þetta sé aðeins hluti björg-
unarstarfsins því þetta framtak
krakkanna sé nýtt í þágu vísindanna
með þátttöku þeirra.
Eldhúsvigtin kemur sér vel
„Pysjueftirlitið hefur frá árinu
2003 vigtað pysjurnar og mælt
vængina. Þangað til í fyrra lá
straumurinn á Náttúrugripasafnið
þar sem starfsmenn tóku við pysj-
unum af krökkunum, mældu, vigt-
uðu og tekin var mynd af þeim með
fenginn. Kófið lokaði á þetta í fyrra
og í ár en þá færðist eftirlitið inn á
netið og heimilin,“ segir Óskar Pétur
og bætir við að núna noti bjargvætt-
irnir eldhúsvigtina.
„Upplýsingunum er svo komið inn
á heimasíðu pysjueftirlitsins, lundi-
.is, og sagt frá hvar pysjan fannst
með mynd af krökkunum og nöfnum
þeirra. Þannig er mikilvægu starfi
haldið áfram þrátt fyrir kófið. Þetta
sumarið eru pysjurnar vel á sig
komnar og þungar, sem bendir til að
æti hafi verið nóg fyrir lundann enda
enginn makríll á Íslandsmiðum
þetta sumarið.“
Að þessu loknu er haldið vestur á
Hamar eða í Höfðavík morguninn
eftir þar sem pysjunum er sleppt og
þær fá sitt frelsi þar sem þær byrja
strax að leita sér að æti.
Olíublautar pysjur örfáar
Hörður Baldvinsson, forstöðu-
maður Þekkingarseturs Vest-
mannaeyja, sem hefur umsjón með
pysjueftirlitinu er ánægður með ár-
angurinn. Þá sé gleðilegt að nú heyri
til undantekninga að sjá olíublautar
pysjur sem voru vel á þriðja hundr- að í fyrra. „Það fór mikill tími í að
hreinsa pysjurnar og flestum tókst
að bjarga. Við undirbjuggum okkur
vel fyrir sumarið með góðri þvotta-
aðstöðu. Líka sendum við bréf til
fyrirtækja og stofnana og báðum um
að ljósmagn yrði minnkað við höfn-
ina en aukið ofar í bænum. Lunda-
byggðin er í fjöllunum allt í kringum
bæinn og pysjurnar sækja í ljósin og
margar lenda í höfninni. Viðbrögð
voru góð og það skilaði sér ásamt því
að höfnin er nánast hrein. Höfum við
aðeins fengið fimm olíublautar pysj-
ur í sumar,“ sagði Hörður.
Höfnin nánast hrein
Því miður slasast alltaf einhverjar
og kemur í hlut sérfræðinga hjá Sea
Life-safninu að hjúkra þeim sem
hægt er að bjarga og sinna þeim ol-
íublautu. „Stóri munurinn frá árinu í
fyrra og mörg undanfarin ár eru
stærri og lífvænlegri pysjur. Ekki er
síður gleðilegt að höfnin er hreinni
og þar hafa allir lagst á eitt sem ber
að þakka,“ segir Hörður.
Hann segir starfið að mestu unnið
af sjálfboðaliðum. „Setrið heldur ut-
an um heimasíðuna og skráningu
ásamt Sea Life sem sinnir olíublautu
pysjunum. Allt annað er unnið í
sjálfboðastarfi í verkefni sem skiptir
okkur öll svo miklu máli við rann-
sókn á lífríkinu og fæðukeðjunni í
sjónum. Það sem er númer eitt, tvö
og þrjú núna, er að við erum að fá
stærri, heilbrigðari og þróttmeiri
pysjur en undanfarin ár. Það veit
vonandi á gott,“ sagði Hörður.
Hlýskeið frá 1996
Skýringar á stærð lundastofnsins
og veiði hvers árs tengjast sjávar-
hita samkvæmt gögnum um lunda-
veiði í Vestmannaeyjum frá árinu
1880. Skiptast á hlý og köld tímabil
sem vara í um 35 ár, svonefnd AMO-
sveifla. Hnignar veiði á hlýskeiðum
en eykst á kaldskeiðum. Hefur hit-
inn áhrif á sílastofninn sem er að-
alfæða lundans.
Frá 2003 hefur lundinn, þar til í
ár, þurft að sækja æti langa leið og
ekki náð að bera nóg í pysjurnar
sem varð til þess að fáar komust á
legg þegar verst lét.
Þetta kemur fram á heimasíðu
Náttúrustofu Suðurlands, natt-
sud.is, þar sem segir að núverandi
hlýskeið hafi byrjað 1996 og hefur
lundaveiði á landsvísu dregist saman
um 90% árin 1995 til 2018, að mestu
vegna minni ungaframleiðslu.
Hámarkslífslíkur
Nú lítur út fyrir að breyting sé að
verða til hins betra að því er kemur
fram hjá dr. Erpi Snæ Hansen, for-
stöðumanni Náttúrustofu Suður-
lands í Vestmannaeyjum. „Varp-
árangur í ár er þokkalegur og
pysjurnar eru stórar og pattara-
legar. Þær eiga hámarkslífslíkur.
Það skiptir verulegu máli miðað við
síðustu 15 ár þegar þær voru mjög
léttar og lífslíkur litlar. Allt að fimm-
faldur munur á lífslíkum léttra og
þungra pysja. Ég held að þetta sé
þyngsti árgangur frá 2003, þegar síl-
ið fer að gefa eftir,“ segir Erpur.
Árin 1996 til 2003 hækkaði sjávar-
yfirborðshitinn á Selvogsbanka og
við suðurströndina um rúmlega eina
gráðu, sem hefur slæmar afleiðingar
fyrir sílið og þar með afkomu lund-
ans og flestra íslenskra sjófugla.
„Um 80 prósent af breytileikanum
í ungaframleiðslu og veiði er skýrður
með sjávaryfirborðshita. Annar
þáttur virðist nú einnig vinna gegn
sílinu sem er gríðarleg seinkun á
vorblómanum í sjónum 2005 til 2006
og hefur haldist þannig þar til í ár.
Þessir þættir hafa veruleg neikvæð
áhrif á vöxt og afkomu síla. Munar
tugum prósenta á stærð og þyngd
síla fyrir og eftir aldamót,“ segir
Erpur enn fremur.
Þarf að rannsaka
Í ár var þörungablóminn fyrr á
ferðinni eins og hann var fyrir 2005.
Fleiri sílalirfur náðu væntanlega í
rauðátu en áður og nutu lengri vaxt-
artíma. Makríllinn tók að hörfa frá
Suðurlandi 2017 af óþekktum orsök-
Stærri pysjur og meiri lífslíkur
- Sjávarhiti hefur áhrif á viðkomu lundans - Stofninn virðist á uppleið í Vestmannaeyjum - Pysju-
tíminn stendur nú sem hæst - Eftirlitið rafrænt í kófinu - Eldhús í Eyjum rannsóknarstofur
Morgunblaðið/Óskar Pétur Friðriksson
Sleppt Pysjunar eru frelsinu fegnar þegar komið er niður í fjöruborðið. Hér aðstoðar Grétar Már Óskarsson krakkana við sleppingar í Eyjum. Í fangi hans
er Thelma, síðan koma Malín Erla og Alexandra Árný. Fremst á myndinni fylgist Kári Kristinn spenntur með aðgerðinni, sem heppnaðist vel.
Erpur Snær
Hansen
Hörður
Baldvinsson