Morgunblaðið - 16.09.2021, Síða 38

38 UMRÆÐAN
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 16. SEPTEMBER 2021
Tónlist
fyrir sálina
Matur
fyrir líkamann
Aðalstræti 2 | s. 558 0000
Kíktu til okkar í góðan mat
og notalegt andrúmsloft
Opnunartími
Mán.–Fös. 11:30–14:30
Öll kvöld 17:00–22:00
Borðapantanir á matarkjallarinn.is
Nýttu ferðagjöfina
hjá okkur
Eftir þungt efna-
hagslegt högg sem
fylgdi heimsfaraldri
hefur mikið verið
rætt um nauðsyn þess
að fjölga stoðum at-
vinnulífsins og
styrkja þannig lands-
hag. Flestir átta sig á
því að það felast
hættur í því að
treysta eingöngu á fá-
ar atvinnugreinar. Það gerir okkur
sem þjóð berskjaldaða, því þegar
þessar greinar verða fyrir höggi
verður höggið svo þungt fyrir
samfélagið allt.
Ferðaþjónustan reyndist okkur
mikil lyftistöng eftir hrunið. Sú at-
vinnugrein reyndist landinu öllu
og ekki síst byggðunum gríðarlega
jákvæð og mikilvæg. Það leynir
sér ekki þegar við ferðumst um
landið og njótum nýrra veit-
ingastaða og afþreyingar sem orð-
ið hafa til á rúmum áratug. Ferða-
þjónustan er og verður okkur
áfram mikilvæg stoð. Leiðin til að
fjölga stoðunum er ekki sú að tala
niður þær greinar sem eru fyrir á
fleti. Við eigum að
vera stolt af ferða-
þjónustunni. En við
þurfum hins vegar að
sækja markvisst fram
á fleiri sviðum.
Fjárfestum í há-
skólum og rann-
sóknum
Grundvallarþáttur
þess að fjölga stoðum
atvinnulífs og veðja á
nýsköpun er að fjár-
festa markvisst í
menntun og mennta-
kerfinu. Menntun og nýsköpun
verða nefnilega ekki í sundur slit-
in. Á þetta hefur Viðreisn lagt
mikla áherslu í umræðu um við-
brögð við efnahagslega högginu
sem fylgdi heimsfaraldri. Mér hef-
ur hins vegar fundist sem und-
irtektir hefðu mátt vera sterkari
hjá fulltrúum annarra flokka og
mér hefur raunar fundist áberandi
hversu lítið vægi menntamál fá í
þessari kosningabaráttu.
Menntun leiðir til nýsköpunar
og almennrar velferðar í samfélag-
inu. Þetta er einfaldlega stað-
reynd. Og það er mikilvægara en
nokkru sinni fyrr að byggja skap-
andi atvinnulíf með hugviti og
þekkingu. Með því móti sköpum
við eftirsóknarverð störf, aukum
framleiðni og mótum samfélag
sem laðar að sér hæfileikaríka ein-
staklinga. Með þessu tryggjum við
að ungt fólk sem sækir sér fram-
haldsmenntun erlendis velji að
snúa aftur heim.
Liður í því að tryggja næstu
kynslóð samkeppnishæf lífskjör er
að störf á Íslandi standist sam-
keppni að utan. Sú samkeppni
snýst vissulega um kjör en ekki
síður um hvernig störf við bjóðum,
hvernig starfsumhverfi við bjóð-
um, hversu auðvelt er að eignast
heimili á Íslandi og hver daglegur
kostnaður fjölskyldna er. Mennta-
kerfið geymir lausnina við þeirri
áskorun sem lýtur að því að hér
verði til fjölbreytt og spennandi
störf. Þess vegna er óviðunandi að
Ísland skuli standa hinum Norð-
urlandaþjóðunum að baki þegar
litið er til fjármögnunar háskóla,
til rannsókna og þróunar. Ísland
er eftirbátur Norðurlandaþjóð-
anna. Það er spegill á skammsýni
stjórnvalda.
Viðreisn menntunar
Viðreisn hefur á fimm ára sögu
sinni talað fyrir þeirri hug-
myndafræði að nálgast beri út-
gjöld til háskólanna sem langtíma-
fjárfestingu. Viðreisn hefur frá
upphafi lagt áherslu á að stjórn-
völd eigi að standa með og standa
vörð um háskólamenntun með því
að gera háskólum kleift að sækja
fram á sviði rannsókna. Vilji okk-
ar stendur til þess að Íslendingar
standi jafnfætis frændum sínum
annars staðar á Norðurlöndunum
hvað varðar framlög til háskóla-
menntunar. Þegar Viðreisn var
stofnuð árið 2016 settum við okk-
ur þetta markmið fyrir árið 2022.
Núverandi ríkisstjórn hefur þó
fengið því áorkað að Ísland hefur
nú náð OECD-meðaltalinu en
töluvert er hins vegar í land til að
komast í flokk með nágrannaþjóð-
unum.
Liður í því að sækja fram í
menntamálum er að stjórnvöld
setji sér metnaðarfull markmið og
sjái tækifærin sem felast í
menntakerfinu. Þau blasa við okk-
ur. Liður í því að sækja fram sem
samfélag er jafnframt að stjórn-
völd séu meðvituð um og markviss
í því að sjá og styrkja tengslin
milli menntunar og nýsköpunar.
Þá sýn hefur vantað hjá þeirri rík-
isstjórn sem nú situr.
Tækifærin í menntakerfinu
Háskólar verða að vera fram-
sýnir og það eru þeir. En það
verða stjórnvöld líka að vera, því
stjórnvöld eru bakhjarl skólanna.
Það er þörf á stjórnmálaafli sem
vill efla háskólana. Það er þörf á
viðreisn háskólanna. Menntun og
nýsköpun eru systur sem eiga að
fá að ganga hönd í hönd. Það er
ekki hægt að veðja á nýsköpun ef
fókus á menntakerfið fylgir ekki
með. Tækifærin í háskólamenntun,
rannsóknum og nýsköpun blasa
við. Þau þarf að grípa. Það verður
best gert með því að veita háskól-
unum sterkari stuðning. Þannig
gefum við framtíðinni tækifæri.
Grípum tækifærin í menntun og nýsköpun
Eftir Þorbjörgu
Sigríði Gunnlaugs-
dóttur
» Liður í því að sækja
fram í mennta-
málum er að stjórnvöld
setji sér metnaðarfull
markmið og sjái tæki-
færin sem felast í
menntakerfinu. Þau
blasa við.
Þorbjörg S.
Gunnlaugsdóttir
Höfundur er oddviti Viðreisnar í
Reykjavíkurkjördæmi norður.
thorbjorg.s.gunnlaugsdottir@althingi.is
Franski landkönn-
uðurinn, leiðang-
ursstjórinn og lækn-
irinn Jean-Baptiste
Charcot (1867-1936)
var einn þeirra merk-
ismanna sem fyrstir
könnuðu og kortlögðu
haf- og landsvæðin
umhverfis heim-
skautin í byrjun síð-
ustu aldar, en meðal
annarra þekktra heimskautafara
þessa tíma má nefna Amundsen,
Scott, Nordenskjöld, Peary og Vil-
hjálm Stefánsson.
Í byrjun 20. aldar stóð Charcot
fyrir og stjórnaði tveimur leið-
öngrum til að kanna suðurskautið,
og hafði þar vetursetu fyrstur
Frakka. Eftir fyrri heimsstyrjöld-
ina stjórnaði hann síðan fjölmörg-
um þverfaglegum vísindaleið-
öngrum á norðurslóðir, til
Færeyja, Íslands, Jan Mayen og
Grænlands.
Þekktasta skip hans var Pour-
quoi-Pas? – sérútbúið rann-
sóknaskip með þremur rann-
sóknastofum og bókasafni, allra
fullkomnasta rannsóknaskip heims
á þessum tíma. Í ferð-
um þess voru gerðar
margvíslegar vísinda-
rannsóknir sem þykja
stórmerkar enn þann
dag í dag.
Hinn 16. september
1936 strandaði Pour-
quoi-Pas? í aftakaveðri
á skerinu Hnokka út
af Álftanesi á Mýrum í
Borgarfirði. Þetta er
eitt hörmulegasta sjó-
slys Íslandssögunnar,
en alls létust 39
manns og aðeins einn skipverjanna
komst lífs af.
Charcot eignaðist hér fjölmarga
vini og hélt góðu sambandi við þá
allt þar til yfir lauk. Þegar minn-
ingarsamkoma um hina látnu var
haldin í Kristskirkju, áður en líkin
voru flutt til Frakklands, var öllum
verslunum í Reykjavík lokað. Það
mun vera einsdæmi í Íslandssög-
unni að erlendum manni sé sýndur
viðlíka sómi.
Hvað hefur verið gert og hvernig
stendur til að halda minningu
Charcots lifandi á Íslandi? Hér að
framan var minnst á lágmyndina
við HÍ, en margt fleira má nefna
og er eflaust ekki allt upptalið:
nokkrir úr áhöfninni eru grafnir í
Fossvogskirkjugarði í Reykjavík,
minnismerki er á Álftanesi á Mýr-
um, um það bil tveimur kílómetrum
frá skerinu Hnokka sem Pourquoi-
Pas? steytti á, en flest líkin rak
einmitt á land í fjöru í Straumfirði
þar nærri. Austur á Fáskrúðsfirði
er stytta eftir Einar Jónsson sem
hann gerði til minningar um áhöfn-
ina og afsteypu af þessari sömu
styttu er að finna í Saint-Malo á
Bretagneskaga í Norður-Frakk-
landi, en þar var Pourquoi-Pas?
einmitt smíðað á sínum tíma. Þá
styttu gaf íslenska þjóðin Frökkum
þegar Björn Bjarnason fór þangað
í opinbera heimsókn árið 1998.
Kvikmyndaleikstjórinn Kristín
Jóhannesdóttir gerði árið 1992
kvikmynd, Svo á jörðu sem á
himni, sem að hluta til byggist á
þessum atburði. Til er kantata eftir
Skúla Halldórsson sem skrifuð er í
minningu áhafnarinnar. Í það
minnsta tvær bækur hafa verið
gefnar út, önnur eftir Sigurð
Thorlacius, Charcot á suðurskaut-
inu, og hin eftir Þóru Friðriksson,
sem nefnist einfaldlega Dr. Jean-
Baptiste Charcot, en hún var mikil
vinkona Charcots á sínum tíma og
forseti Alliance francaise um árabil.
Við þetta má bæta fjölmörgum
blaðagreinum og söguþáttum, m.a.
eftir Árna Óla, en mest hefur þó
Elín Pálmadóttir skrifað um Char-
cot í Morgunblaðið í gegnum árin
og almennt um samskipti Frakka
og Íslendinga í gegnum aldirnar
sem kunnugt er.
Við Íslendingar erum staðráðnir
í að halda á lofti og heiðra minn-
ingu Charcots og hans manna. Þeg-
ar 70 ár voru liðin frá því Pour-
quoi-Pas? strandaði við Ísland,
haustið 2006, var efnt til ráðstefnu
um Charcot í Háskóla Íslands, áð-
urnefnd bók Serga Kahn kom út á
íslensku um svipað leyti og í febr-
úar 2007 var opnuð sýning, Heim-
skautin heilla, í Háskólasetrinu í
Sandgerði um vísindaleiðangra
Charcots, sýning sem síðan hefur
verið þróuð áfram og er nú orðin
safn eða Charcot-setur á Íslandi.
Haldin var önnur ráðstefna árið
2016 og í millitíðinni höfum við
boðið fyrirlesurum að halda svo-
kallaðan Charcot-fyrirlestur.
Á þessu ári var fyrirhugað að
halda enn eina ráðstefnuna hér, en
nú eru rétt 85 ár liðin frá strandi
Pourquoi-Pas? hér við land. Af því
verður ekki að sinni vegna heims-
faraldursins sem við göngum í
gegnum nú um stundir. Minning
þessara merku frönsku frumkvöðla
lifir í huga vinaþjóðanna Íslendinga
og Frakka og þeir hafa vottað
Charcot og hans mönnum virðingu
sína og m.a. sýnt það í verki.
Annars vegar nefnist eitt nýjasta
og glæsilegasta hafrannsóknaskip
þeirra Pourquoi-Pas? og hins vegar
er glænýr ísbrjótur og lúx-
usfarþegaskip frönsku farþega-
skipaútgerðarinnar Ponant nefnt
eftir Charcot, en það nefnist Le
Commandant Charcot og er vænt-
anlegt hingað til lands í fyrsta
skipti næsta vor. Þá gefst vonandi
enn eitt tækifærið til að minnast
þessa merka Íslandsvinar og rifja
upp vísindaleiðangra hans, sem
lögðu grunninn að ýmsum merkum
rannsóknum nútímans, meðal ann-
ars í loftslagsmálum.
Áttatíu og fimm ár liðin frá strandi
Pourquoi-Pas? við Ísland
Eftir Friðrik
Rafnsson »Nú eru rétt 85 ár lið-
in frá strandi Pour-
quoi-Pas? hér við land.
Minning þessara frum-
kvöðla lifir í huga vina-
þjóðanna Íslendinga og
Frakka.
Friðrik Rafnsson
Höfundur er þýðandi og
leiðsögumaður.