Morgunblaðið - 05.11.2021, Blaðsíða 15

15
MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 5. NÓVEMBER 2021
Skreytingar Aðventan nálgast hraðar en við fáum ráðið við, bara 49 dagar til jóla. Ekki seinna vænna að setja upp jólatré, líkt og gert var í vikunni við Hallgrímskirkju.
Eggert
Einn ágætur vinur
minn þoldi fátt jafn illa
og framfarir. Hann
sagði gjarnan; „var
þetta ekki nógu slæmt
fyrir“. Þetta hugarfar
er íhald af versta tagi
og leiðir af sér dauða-
stirðnun. Einn meg-
inþátturinn í kenningu
Darwins fjallar einmitt
um aðlögun að breytt-
um aðstæðum.
Myndin sem hér fylgir sýnir
grundvallarbreytingu framleiðslu-
fallsins. Færsla fallsins í upp á við er
í raun mælikvarði á framleiðniaukn-
ingu. Kommúnistar telja að öll fram-
leiðsluaukning verði vegna meiri að-
fanganotkunar en kapítalistar eru
auðhyggjufólk og naumhyggjufólk.
Hjá þeim skila sömu aðföng meiri
framleiðslu, til hagsbóta fyrir neyt-
endur.
Afnám einokunar á fjar-
skiptamarkaði
Það hefur löngum verið til siðs að
fjalla um Jimmy Carter forseta
Bandaríkjanna með hæðnistón.
Vissulega var hann mjög klaufaleg-
ur í kappræðum við Ronald Reagan í
aðdraganda forsetakosninga árið
1980. Carter var með allar tölur á
hreinu en Reagan var mjúkmáll og
hafði engar áhyggjur af tölum.
Sá er þetta ritar hefur gjarna hug-
leitt afnám einokunar á fjarskipta-
markaði og í flugrekstri í Bandaríkj-
unum en það gerðist einmitt á
stjórnartíma Carters.
Afnám einokunarinnar leiddi af
sér „hið nýja hagkefi“, sem var í
raun alls ekki nýtt, heldur aðeins
nýjar lausnir á gamalkunnum einok-
unartilburðum í rekstri.
Vissulega hefur menntunarstig
hækkað og auknar
kröfur eru gerðar um
þekkingu og tölvulæsi.
Samkeppni í stað
einokunar leiddi af sér
nýjar lausnir þar sem
mannshöndin kom
hvergi nærri. Það
leiddi til þess að ein-
ingaverð við fram-
leiðslu á vöru og þjón-
ustu snarlækkaði.
Nærtækt dæmi er bók-
unarkerfi flugfélaga.
Heilu salirnir af starfs-
fólki hurfu, þjónusta
batnaði og einingaverð snarlækkaði.
Þetta heitir framleiðniaukning. Hið
sama á við um bókanir á hótelum.
Fólkið er horfið. Í þess stað hafa
komið önnur störf og velmegun.
Framfarir á Íslandi
Nú er verðmæti flugfélaga mælt
að nokkru í gæðum bókunarkerfa
þeirra. Bókunarkefi Flugfélags Ís-
lands hafði úrslitaáhrif á að innan-
landsflug á vegum Flugleiða /Ice-
landair hélt velli. Þetta á jafnvel
einnig við um lyfjafyrirtæki, því það
skiptir máli hvenær lyf birtast í leit-
arvélum lækna.
Afnám einokunar í fjarskiptum
birtist fyrst á Íslandi með þeim
hætti að hægt var að velja um svart-
an eða gráan síma. Síðan komu
margþættar lausnir tengdar farsím-
um og stórlækkað verð á þjónust-
unni vegna reikis í Evrópusam-
starfsins. Framfarir á Íslandi hófust
með innleiðingu samkeppni.
Lausnir í símakerfum gefa óþrjót-
andi möguleika í framleiðslu og sölu
til neytenda. Og jafnvel í birgða-
haldi.
Einokun og samkeppni
í sölu sjávarafurða
Um tíma starfaði greinarhöfundur
sem bankaútibússtjóri þar sem við-
skiptavinir voru framleiðendur sjáv-
arafurða. Afurðirnar voru seldar í
gegnum einokunarfyrirtæki, sem
voru samtök framleiðendanna. Ég
bar mikið traust til þessara sölu-
samtaka þar sem bankinn var veð-
hafi í afurðunum þar til þær voru
greiddar. Sölusamband íslenskra
fiskframleiðenda og Sölumiðstöð
hraðfrystihúsanna voru í eðli sínu
einokunarfyrirtæki, eins og banda-
rísku fjarskiptafyrirtækin.
Sölusamband íslenskra fisk-
framleiðenda seldi saltfisk með bein-
um til Suðurlanda en Jón Gunn-
arsson verkfræðingur í
Bandaríkjunum sagði íslenskum
fiskframleiðendum að Bandaríkja-
menn borðuðu ekki bein, minnugur
þess að aðeins hundar bruddu bein:
Sat ég á grænni grein,
gjálfraði unn við hlein.
Hundarnir bruddu bein,
bak við mig sólin skein.
(Steinn Steinarr)
Framleiðsla íslenskra fisk-
framleiðenda var tiltölulega einhæf
og langt á milli framleiðenda og
kaupenda. Sölumiðstöð hraðfrysti-
húsanna gerði skilyrðislausa kröfu
um beinlausan fisk.
Framfarir í fisksölu
Áratug eftir afnám einokunar í
fjarskiptum í Bandaríkjunum hrikti
í samstöðu einokunar í íslenskri fisk-
framleiðslu. Leiðin frá kaupanda til
framleiðanda styttist vegna greiðra
og ódýrra flugsamgangna og fjar-
skipti við tilkomu fax og e-mail.
Inn í framleiðslufyrirtækin var
komið fólk, sem hafði tungumála-
málaþekkingu, en vera kann að á
það hafi skort í fyrirtækjum frum-
herjanna.
Sem dæmu um mikilvægi tungu-
málakunnáttu má nefna að á lítilli
skrifstofu í Reykjavík var íslenskur
veiðarfærasali, sprenglærður í Jap-
an og mælandi á því framandi tungu-
máli. Veiðarfærasalinn byggði upp
sölukerfi fyrir nýja framleiðendur.
Svipað gerðist hjá Ísfélagi Vest-
mannaeyja þegar forstjórinn, Sig-
urður Einarsson, ákvað að selja hlut
félagsins í Sölumiðstöðinni, sem þá
var orðin hlutfélag.
Milliliðurinn reyndist að nokkru
óþarfur þegar komust á milliliðalaus
viðskipti framleiðanda og kaupanda,
og lausnir sérsniðnar að óskum
kaupandans.
Með fiskveiðistjórnarkerfinu
breyttust aðstæður enn meira og
verð á þorskblokk skipti ekki lengur
máli. Verð á þorskblokk var iðulega
forsíðufrétt í Morgunblaðinu. Sú tíð
er liðin.
Vissulega er þorskur undirstaða
krónunnar, því andspænis skjald-
armerkinu á íslenskum krónupen-
ingi er þorskur.
Úrelding og framfarir
Að lifa af í samfélögum byggist að
verulegu leyti á aðlögunarhæfni.
Það er alls ekki víst að verkalýðs-
hreyfing lifi af breyttar aðstæður og
aukið menntunarstig á vinnumark-
aði. Það að lifa af byggist á aðlög-
unarhæfni en ekki að halda í það
sem áður var og er þekkt, og bíða
eftir að allt verði eins og áður.
En eins og skáldið segir í ljóði
sínu „Biðin“:
Við biðum, við biðum
og brjóst okkar titruðu
í ögrandi þögn
Eftir örstutta stund
skal það ske.
Eins og kristaltær goðsögn
mun það koma
og fylla líf okkar
óþekktri angan.
(Steinn Steinarr)
Eftir Vilhjálm
Bjarnason
» Samkeppni í stað
einokunar leiddi af
sér nýjar lausnir þar
sem mannshöndin kom
hvergi nærri.
Vilhjálmur
Bjarnason
Höfundur var alþingismaður.
Framleiðslufall, framfarir og framleiðni
Framleiðslufall fyrir framfarir Framleiðslufall eftir framfarir
Aðföng
Afurðir
Framleiðsluföll fyrir
og eftir tækniframfarir
Bilið milli framleiðslufalla er ávinningur
Sömu aðföngu en meri afurðir
= Framleiðniaukning