Morgunblaðið - 18.11.2021, Blaðsíða 32

32 FRÉTTIR
Viðskipti | Atvinnulíf
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 18. NÓVEMBER 2021
St. 6-
1 . .
withMemory
Foam
KRINGLAN - SKÓR.IS
F T TUM HÆL
SKECHERS
Einhverjir dagar munu líða þar til
fyrir liggur með hvaða hætti vaxta-
hækkanir Seðlabankans munu hafa
áhrif á vaxtatöflur bankanna. Morg-
unblaðið leitaði upplýsinga hjá tals-
mönnum viðskiptabankanna þriggja,
Landsbankans, Íslandsbanka og Ar-
ion banka um það hvort og með
hvaða hætti stofnanirnar myndu
bregðast við. Í öllum tilvikum var
svarið einfaldlega það að ekkert lægi
fyrir í þeim efnum.
Sé horft til viðbragða bankanna að
undanförnu, þegar Seðlabankinn
hefur tilkynnt um vaxtahækkanir
hafa bankarnir fylgt í humátt á eftir
en í mörgum tilvikum hefur vaxta-
stefnunni ekki verið miðlað að fullu
út í vaxtakjör viðskiptavina.
Þannig má til dæmis nefna að í
október, þegar stýrivextir voru
hækkaðir um 0,25 prósentur þá
hækkaði Landsbankinn vexti á
breytilegum óverðtryggðum íbúða-
lánum um 0,2 prósentur og fastir
vextir á nýjum óverðtryggðum
íbúðalánum til 36 mánaða hækkuðu
um 0,15 prósentur. Þá hækkuðu
vextir á nýjum óverðtryggðum
íbúðalánum til 60 mánaða um 0,1
prósentu. Hins vegar var var vöxtum
á verðtryggðum íbúðalánum, bæði
með fasta og breytilega vexti, haldið
óbreyttum. Ljóst er að miðlun pen-
ingastefnunnar kemur fyrr fram í
heimilisbókhaldi landsmanna nú en
oftast áður. Sífellt fleiri leita í óverð-
tryggð íbúðalán en áður. Það sem af
er ári nema ný íbúðalán bankanna til
heimilanna, að teknu tilliti til upp- og
umframgreiðslna ríflega 250 millj-
örðum króna. Upp- og umfram-
greiðslur verðtryggðra lána eru 44
milljarðar umfram ný útlán en
óverðtryggð íbúðalán hafa vaxið um
294,2 milljarða.
Af þeirri fjárhæð eru 180 milljarð-
ar með breytilegum vöxtum en 114
með föstum. Eftir því sem verð-
bólguhorfur hafa versnað hefur
þunginn í nýjum útlánum með fasta
vexti hins vegar aukist til muna.
- Bankarnir rýna í
ákvörðun nefndarinnar
Viðbrögð liggja ekki fyrir
Vísbending Stýrivextirnir gefa leið-
sögn um vænt vaxtakjör bankanna.
BAKSVIÐ
Stefán E. Stefánsson
ses@mbl.is
Peningastefnunefnd Seðlabanka Ís-
lands tók hressilega í handbremsuna
með ákvörðun sem kynnt var í gær
og felur í sér að stýrivextir bankans
hafa nú verið hækkaðir um 0,5 pró-
sentur. Er þetta fjórða vaxtahækkun
nefndarinnar frá 19. maí síðastliðn-
um og hafa vextirnir nú hækkað um
1,25 prósentur á tímabilinu.
Í yfirlýsingu nefndarinnar kemur
skýrt fram að ákvörðunin nú sé tekin
í skugga hærri verðbólgu og versn-
andi verðbólguhorfa. Þannig hafi
verðbólga aukist í október og mælist
nú 4,5%.
Þá hafi þrálátar alþjóðlegar verð-
hækkanir, hraðari viðsnúningur í
efmahagsumsvifum hérlendis og
hækkandi launakostnaður neikvæð
áhrif. Það valdi því að „horfur eru á
að verðbólga aukist áfram á næstu
mánuðum en taki síðan að hjaðna
enda haldist kjölfesta verðbólgu-
væntinga við markmið,“ eins og segir
í yfirlýsingunni.
Nefndin ítrekar einnig að aðstæð-
ur í hagkerfinu markist mjög af mik-
illi óvissu sem tengist framvindu far-
sóttarinnar.
Á kynningarfundi í kjölfar þess að
Ásgeir Jónsson seðlabankastjóri las
upp yfirlýsinguna var hann spurður
út í niðurlag hennar þar sem sérstak-
lega er ítrekað að nefndin muni beita
þeim tækjum sem hún hefur yfir að
ráða til að tryggja að verðbólga
hjaðni aftur að markmiði innan
„ásættanlegs“ tíma. Sagði seðla-
bankastjóri að það væri ekki tilviljun
að þessi skoðun nefndarinnar væri
sérstaklega ítrekuð.
Útflutningshorfur batna
Þórarinn G. Pétursson, aðalhag-
fræðingur SÍ, sagði í kynningu á nýj-
asta hefti Peningamála að fram-
leiðslutruflanir í alþjóðahagkerfinu
væru enn dragbítur á efnahagsbata.
Það kæmi fram, m.a. vegna viðvar-
andi skorts á íhlutum og erfiðleikum
við vöruflutninga. Birtir bankinn
m.a. línurit (hér til hliðar) sem sýnir
að smásala hefur aukist mjög hratt
og mun hraðar en iðnframleiðsla sem
tekur lengri tíma að knýja í gang til
að mæta eftirspurn. Sömu gögn sýni
hins vegar annað alvarlegt vandamál,
þ.e. að bæði hefur hægt mjög á iðn-
framleiðslu og smásalan hefur gefið
eftir. Benti Þórarinn á að birtingar-
mynd þessa kæmi ekki síst fram í
minni einkaneyslu í Bandaríkjunum.
Loðnan hefur gríðarleg áhrif
Þrátt fyrir þetta hafa útflutnings-
horfur Íslands batnað. Kemur það
ekki síst fram í auknum loðnukvóta
sem talinn er geta haft verulega
mikla þýðingu fyrir þjóðarbúið á
komandi ári.
„Nú er búið að gefa út loðnukvóta
sem er u.þ.b tvöfalt meiri en við átt-
um von á í ágúst sem samsvarar ein-
hverjum 30 milljörðum í útflutnings-
tekjum. Þetta þýðir þá að
útfutningur á sjávarafurðum eykst
9% meira en við áttum von á og heild-
arútflutningur um 2% miðað við það
sem áður var gert ráð fyrir,“ sagði
Þórarinn.
Hins vegar á vöru- og þjónustuút-
flutningurinn enn eftir að ná fyrri
styrk og er nú í svipuðum sporum og
hann var árið 2010. Hann er enn um
fjórðungi undir því sem hann var fyr-
ir innreið kórónuveirunnar. „Það er
heill áratugur af útflutningsmagni
sem hefur tapast í þessari farsótt,“
sagði Þórarinn til að lýsa stöðunni.
Stefnir í 720 þúsund ferðamenn
Í síðustu spá bankans, frá því í
ágúst, var gert ráð fyrir að hingað
myndu koma 680 þúsund ferðamenn
á árinu. Þrátt fyrir bakslag vegna
fjölgunar smita í samfélaginu og
raunar víða um Evrópu þar sem
nokkrir af helstu mörkuðum ís-
lenskrar ferðaþjónustu eru gerir
Seðlabankinn nú ráð fyrir að hingað
til lands komi 720 þúsund ferða-
menn á þessu ári og hefur spáin því
verið hækkuð um tæp 6%. Það sem
af er ári hafa um 550 þúsund ferða-
menn lagt leið sína hingað og því
þurfa um 170 þúsund ferðamenn að
skila sér til landsins, eigi spáin að
ganga eftir. Benti aðalhagfræðing-
ur Seðlabankans á að upptakturinn í
veirusmitunum þessa dagana gæti
sett strik í reikninginn á komandi
vikum.
Gagnrýnir hagvaxtarauka
Seðlabankastjóri var ómyrkur í
máli þegar talið barst að launahækk-
unum á launamarkaði. Hélt hann
uppi stífri gagnrýni á þau ákvæði
kjarasamninga sem að öllu óbreyttu
munu leiða til umframhækkana
launa vegna þess hagvaxtar sem nú
mælist í hagkerfinu.
„Þegar samið var um þennan hag-
vaxtarauka þá hefði í upphafi átt end-
inn að skoða. Ef þú ert bara að miða
við hagvöxt einan og sér, því nú fór
hagkerfið í mikinn samdrátt sóttar-
árið mikla, og svo kemur hagkerfið til
baka og þá kemur hagvöxtur sem
leiðir til meiri launahækkana, án þess
að landsframleiðsla hafi vaxið því hún
er enn minni en hún var fyrir far-
aldur. Hagkerfið er að fá á sig launa-
hækkanir sem eru ekki studdar af
aukinni framleiðslu. Það kemur inn í
verðbólguna núna. Þá er komin þörf
á að við ítrekum það með orðum og
gjörðum að okkur er full alvara að
halda verðbólgu í skefjum.“
Þá vísaði hann heitingum verka-
lýðsforystunnar til föðurhúsanna og
sagði ótækt að gagnrýni beindist að
Seðlabankanum fyrir að bregðast við
hækkandi verðlagi með vaxtahækk-
unum. Sagði hann hótanir um frekari
kröfur um launahækkanir vegna
vaxtahækkana vera „öfugmælavís-
ur“ og á pari við fullyrðingar um að
„vatnið rynni upp á við“. Aðilar
vinnumarkaðarins ættu að hafa
skilning á því að Seðlabankinn hefði
það hlutverk að varðveita verðstöð-
ugleika og kaupmátt launa og það
myndi hann gera.
Horfur á meiri hagvexti á nýju ári
- Stýrivextir hækka um 0,5 prósentur - Meginvextir Seðlabankans nú 2% - Spár bankans gera ráð fyrir ríflega 5%
hagvexti á næsta ári - Seðlabankastjóri harðorður í garð verkalýðshreyfingarinnar - Undirliggjandi verðbólga hjaðnar
Verðbólguspá og óvissumat
1. ársfj. 2015 til 4. ársfj. 2024, breyting frá fyrra ári (%)
Heimild: Seðlabanki Íslands
7%
6%
5%
4%
3%
2%
1%
0%
2015 2016 2017 2018 2019 2020 2021 2022 2023 2024
PM 2021/4
PM 2021/3
Verðbólgumarkmið
50% líkindabil
75% líkindabil
90% líkindabil
Iðnframleiðsla og smásala
Árstíðarleiðréttar magnvísitölur, janúar 2019 til september 2021
120
110
100
90
80
70
60
120
110
100
90
80
70
60
Heimild: Seðlabanki Íslands
2019 2020 2021 2019 2020 2021
Iðnframleiðsla Smásala
2016 = 100 2016 = 100
Bandaríkin
Evrusvæðið
Bretland
Bandaríkin
Evrusvæðið
Bretland
Seðlabankinn spáir því að hag-
vöxtur á næsta ári verði 5,1%. Í
Peningamálum birtir bankinn hins
vegar svokallað fráviksdæmi sem
sýnir hvaða áhrif það hefði á hag-
vöxt komandi ára ef heimilin
myndu haga sparnaði sínum með
öðrum hætti en reyndin hefur verið
síðustu misseri.
Þannig birtist í frávikinu dæmi
þar sem heimilin taka að ganga
hraðar á uppsafnaðan sparnað en
gengið er út frá að þau geri sam-
kvæmt grunnspá bankans.
„Gangi það eftir gæti vöxtur
einkaneyslu reynst meiri á spátím-
anum en felst í grunnspánni.“ Í
henni er gert ráð fyrir hægari vexti
einkaneyslu á næsta ári en verið
hefur en að horfur séu á 4% árleg-
um vexti að meðaltali út spátímann.
Líkt og meðfylgjandi graf sýnir
myndi hagvöxtur á komandi árum
vaxa um 6% á næsta ári, eða 0,9
prósentum meira en samkvæmt
grunnspánni ef einkaneyslan vex
um 6,7% í stað 3,8% líkt og fyrr-
nefnd grunnspá gefur til kynna.
Nýjar tölur Hagstofunnar um
kortaveltu heimilanna, og fjallað
var um í ViðskiptaMogganum í
gær, gætu bent til þess að einka-
neyslan sé að aukast. Þær tölur
birtust hins vegar eftir að Seðla-
bankinn lauk við gerð hagspár
sinnar sem birt er í Peningamálum.
Breyting sparnaðarhlutfalls heimila
Breyting frá fyrra ári (%)
Heimild: Seðla-
banki Íslands
8%
7%
6%
5%
4%
3%
2%
1%
0%
7%
6%
5%
4%
3%
2%
1%
0%
2022 2023 2024 2022 2023 2024
Einkaneysla Hagvöxtur
6,7
3,8
5,3
3,9
4,3
4,0
6,0
5,1
2,72,6
2,22,4
Grunnspá
Fráviksdæmi með
hraðari lækkun
sparnaðarhlutfalls
Einkaneyslan getur
haft mikið að segja