Morgunblaðið - 26.11.2021, Qupperneq 40

40
MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 26. NÓVEMBER 2021
Helgi Bjarnason
helgi@mbl.is
Sláandi munur er á þeim kjörum
sem ríkið býður stóru orkufyrir-
tækjunum og þeim sem byggja svo-
kallaðar smávirkjanir. Í dæmi sem
sýnt er í töflunni hér til hliðar er
eigandi tæplega 10 megavatta smá-
virkjunar að greiða jafn mikið fyrir
vatnsréttindin eftir að hann hefur
rekið virkjunina í 5 ár og Lands-
virkjun greiðir fyrir réttindi Sig-
ölduvirkjunar sem er 15 sinnum
aflmeiri og getur afgreitt 14 sinn-
um meiri raforku. Útreikningar á
hlutfalli leigu af rekstrartekjum
sýna sömuleiðis að Landsvirkjun
greiðir að jafnaði 0,39% af tekjum
virkjana sinna á meðan eigandi
smávirkjunar greiðir 3-10% af sín-
um tekjum.
Fyrirtæki ríkis og sveitarfélaga
eru ráðandi í orkuöflun í landinu.
Aðeins HS orka nær inn í þann
klúbb. Raunar eru einkafyrirtæki
að kveða sér hljóðs með byggingu
lítilla virkjana virkjana. Þar hefur
HS orka einnig séð tækifæri til
vaxtar.
Ríkið gengur harðast fram
Við byggingu smávirkjana þarf
að semja við eigendur vatnsrétt-
inda og lands, ef sá sem virkjar
hefur ekki umráð alls landsins. Oft
þarf að semja við ríki og sveitar-
félög. Fjármálaráðuneytið annast
samningagerð, ef landið er ekki í
þjóðlendu.
Stofnendur smávirkjana sem
nýta jarðeignir ríkisins fá allt aðrar
kröfur um gjald fyrir afnot réttinda
hjá fjármálaráðuneytinu en stóru
virkjanafyrirtækin fá hjá forsæt-
isráðuneytinu þegar samið er um
að virkja á þjóðlendu.
Kjörin sem Landsvirkjun og
væntanlega önnur fyrirtæki sem
virkja stórt fá hjá forsætisráðu-
neytinu koma fram í grein hér til
hliðar og meðfylgjandi töflu. Til
samanburðar má geta þess að fram
hefur komið opinberlega að Arctic
Hydro, lítið virkjanafyrirtæki sem
er að byggja sig upp, þarf að greiða
3% af brúttótekjum í upphafi til að
fá leyfi til að byggja 9,9 MW Geit-
dalsárvirkjun á Fljótsdalshéraði og
leigan fer svo stighækkandi þar til
gjaldið verður 10% eftir tíu ár frá
gangsetningu. Skírnir Sigurbjörns-
son, framkvæmdastjóri Arctic
Hydro, staðfestir þessar tölur. Að-
spurður segir hann að sveitarfélag-
ið hafi verið tilbúið til að leigja
réttindin fyrir 2,5% af tekjum í
upphafi en ríkið geri kröfu um 3%
og þannig muni samningurinn
verða.
Skírnir upplifir umhverfið þannig
að ríkið gangi einna harðast fram
við stofnendur smávirkjana og seg-
ir að fróðlegt sé að bera afstöðu
þess nú saman við afstöðu ríkisins
þegar deilt var um greiðslur fyrir
vatnsréttindi Kárahnjúkavirkjunar.
Vísar hann til þess að ríkið var stór
landeigandi og jafnframt eigandi
Landsvirkjunar. Ríkið sat hjá sem
landeigandi og lét aðra landeig-
endur við Jökulsá sem ekki vildu
una niðurstöðu matsnefndar um að
fara með málið fyrir dómstóla.
Ásbjörn Blöndal, framkvæmda-
stjóri þróunarsviðs HS orku, stað-
festir sömuleiðis að ríkið eigi þátt í
samningum á þessu verðbili. Fleiri
stjórnendur í einkafyrirtækjum á
orkumarkaði nefna svipaðar tölur.
Fyrirmyndin að þeim kjörum
sem smávirkjunum er boðið upp á
er komin frá Noregi. Þar er sitt-
hvort kerfið fyrir stærri virkjanir
sem almennt er ekki á færi ein-
staklinga að ráðast í, svokölluð
hestaflaleið, og smávirkjanir þar
sem leigugjald ræðst af tekjum fyr-
ir orkusölu. Geir Arnar Marelsson,
forstöðumaður lögfræðisviðs
Landsvirkjunar, telur að endur-
gjaldið sé í báðum tilvikum svipað
og hér hefur þróast.
Skekkir samkeppnisstöðu
Viðmælendur úr þessum geira
eru ekki reiðubúnir að tjá sig mikið
um samninga ríkisins og Lands-
virkjunar um leigugjald fyrir virkj-
anir á Þjórsársvæðinu. Ásbjörn
segist ekki hafa kynnt sér málið ít-
arlega en ljóst sé að þegar aflið á
bak við samninginn er skoðað, yfir
800 megavött í uppsettu afli, séu 90
milljónir á ári ekki stór fjárhæð.
Smávirkjanir eru óhagkvæmari í
byggingu og rekstri en stórvirkj-
anir og leigugjald ríkisins eykur á
þann mun. Ef ríkið tekur of lágt
gjald fyrir vatnsréttindi í þjóð-
lendum verður rekstrarkostnaður
Landsvirkjunar lægri en hann ætti
að vera og getur fyrirtækið því
boðið betri kjör en aðrir. Lands-
virkjun er vitaskuld heildsali dreifi-
veitna og því ekki mikið í beinni
samkeppni við einkarekin orkufyr-
irtæki. Þó geta hagsmunir skarast
þar sem Landsvirkjun er með
beina samninga, til dæmis við
gagnaver.
Leigugreiðslur virkjana
Samanburður á uppsettu afli og leigugreiðslum virkjana
Greiðslur fyrir vatns- og landsréttindi reiknuð sem hlutfall af tekjum
35
30
25
20
15
10
5
0
350
300
250
200
150
100
50
0
9,9 9,9 9,9
MW M.kr.
Virkjanir Landsvirkjunar, uppsett afl (MW) Smávirkjun, uppsett afl (MW)
Leigugreiðsla (milljónir kr. á ári)
9,9 MW smávirkjun
einkafyrirtækis
Áætluð orkugeta:
70 GWh/ári
Áætlaðar
rekstrartekjur:
315 m.kr./ári
Orkugeta GWh/ári
Búrfell – stækkun* 715
Sultartangavirkjun 1.034
Hrauneyjafossvirkjun 1.366
Sigölduvirkjun 979
Búðarhálsvirkjun 688
Vatnsfellsvirkjun 396
Samtals 5.178
83,7 milljónir kr. Þar af vatnsréttindi 72,0m.kr.
og landsréttindi 11,7m.kr.
Orkugeta
GWh/ári
Leigugreiðsla á
ári, milljónir kr.
Rekstrartekjur,
milljónir kr.
Leiga sem hlut-
fall af tekjum
Virkjanir Landsvirkjunar
á Þjórsársvæði 5.178 83,7 21.600 0,39%
9,9 MW smávirkjun
einkafyrirtækis 70 9,5 til 31,5 315 3 til 10%
6,1
9,5 10,0 10,7
15,7 15,7
19,6
21,4
31,5
90
160
95
150
125
210
Vatnsfells-
virkjun
Smávirkjun
fyrstu fimm árin
Stækkun
Búrfells*
Búðarháls-
virkjun
Smávirkjun
eftir 5 ár
Sigölduvirkjun Sultartanga-
virkjun
Hrauneyjafoss-
virkjun
Smávirkjun
eftir 30 ár
Virkjanir Landsvirkjunar á Þjórsársvæði
Landsvirkjun greiðir árlega** *Umfram 210 MW**Fjárhæðir
leigugjalds Landsvirkjunar miðast
við verðlag í janúar 2019.
Heimild: Samningur ríkis og
Landsvirkjunar
Sama gjald fyrir smávirkjun og
greitt er fyrir Sigölduvirkjun
- Ríkið er sagt ganga harðar fram í samningum um vatnsréttindi smávirkjana en stórra virkjana
Morgunblaðið/Hari
Einkaframtak HS orka byggði Brúarvirkjun sem er 9,9 MW rennslisvirkjun í eftir hluta Tungufljóts í Biskupstungum í samvinnu við bóndann á Brú sem er
aðaleigandi landsins. Einnig þurfti að semja við ríkisstofnunina Skógrækt ríkisins sem á hluta landsins. Virkjunin var gangsett á síðasta ári.
Vatnsréttindi virkjana