Bændablaðið - 28.04.2022, Qupperneq 20

Bændablaðið | Fimmtudagur 28. apríl 202220
Mitt í tali um orkuskort í Evrópu
og svimandi verð á raforku
þykir Dönum sérkennilegt að
horfa á vindrafstöðvar í landinu
með kyrrstæða hverfla þó
þokkalega blási. Skýringin liggur
meðal annars í sameiginlegum
innri raforkumarkaði Evrópu og
samræmdri orkustýringu í gegnum
fjölmarga orkupakka Evrópu­
sambandsins sem stöðugt er verið
að uppfæra.
Sístækkandi hluti af orkukerfi
Evrópu er hagnaðardrifið einkarekið
kerfi í eigu öflugra fjárfesta sem
virðist meira annt um að finna leiðir
til að hækka orkuverð fremur en að
leggja í „óþarfa“ kostnað við að auka
raforkuframleiðsluna. Enda myndi
slíkt mögulega leiða til lækkunar á
orkuverði til neytenda. Sem dæmi
þá var minna framleitt af raforku
í Evrópusambandslöndunum 2019
en 2008, eða 2.778 terawattstundir
(TWst) 2019 á móti 2.844 TWst
árið 2008. Þetta gerist þrátt fyrir
stöðugt aukna eftirspurn. Miðlæg
stýring kerfisins miðar greinilega
að þessu, eins og berlega hefur
komið í ljós í nýtingu á vindorku
í Danmörku til raforkuframleiðslu.
Allt er þetta hluti af því sem
framkvæmdastjórn Evrópu­
sambandsins kallar „Elec­
tricity market design“, eða
hönnun raforku markaðar. Er
þessu pakkað inn í fallegar
umbúðir með fallegri yfirskrift
sem segir m.a.:
„Samþættur orkumarkaður
ESB er hagkvæmasta leiðin til
að tryggja örugga og hagkvæma
orkuveitu til borgara ESB.
Með sameiginlegum reglum
um orkumarkað og innviði yfir
landamæri er hægt að framleiða
orku í einu ESB­landi og afhenda
neytendum í öðru. Þetta heldur
verðinu í skefjum með því
að skapa samkeppni og leyfa
neytendum að velja orkubirgja.“
Þetta er síðan sett undir
gríðarlega viðamikið regluverk
sem er í stöðugri endurnýjun
og kallast nú Tilskipun um
sameiginlegar reglur fyrir innri
markaðinn fyrir raforku, eða
„Directive on common rules for
the internal market for electricity
(EU) 2019/944“.
Staðreyndirnar hafa þó talað sínu
máli. Þá hefur lokun á þrem af sex
kjarnorkuverum í Þýskalandi um
síðustu ára mót dregið úr framboði
á raforku og ýtt enn frekar undir
hækkun orkuverðs. Þetta er Brokdorf
kjarnorkuverið í Schleswig­Hol­
stein sem var með uppsett afl upp
á 1.410 megawött. Líka Grohnde
verið í Neðra­Saxlandi sem var með
orkugetu upp á 1.360 megawött.
Einnig Gundremmingen kjarnorku­
verið í Bavaria sem var með uppsett
afl upp á 1.288 megawött. Samtals
eru þetta kjarnorkuver með
4.058 megawatta orkugetu,
sem samsvarar nærri sex Kára­
hnjúkavirkjunum.
Í því augnamiði að ná
breiðri stjórn hagsmunaaðila á
markaðnum hefur ljóst og leynt
verið unnið að því á undanförnum
árum að skipta upp ríkisreknum
orkuframleiðslu fyrirtækjum í
Evrópu og selja þau í hlutum
til einkafjárfesta. Frægust eru
áformin um að hluta í sundur
franska ríkisraforkufyrirtækið
Électricité de France og selja það
í bútum til einkaaðila. Þegar hafa
einhverjar einingar fyrirtækisins
verið seldar, en gríðarleg andstaða
og mótmæli í Frakklandi við þau
áform virðast hafa stöðvað málið í
bili. Viðlíka hugmyndir hafa verið
nefndar, m.a. á Alþingi, varðandi
Landsvirkjun á Íslandi.

Dönskum vindmyllueigendum
er borgað fyrir að stöðva
raforkuframleiðslu
Danmarks Radio (DR) fjallaði um
þetta sérkennilega mál um stöðvun
á raforkuframleiðslu vindorkuvera
á dögunum. Ástæðuna fyrir stöðvun
á orkuframleiðslu hjá dönskum
vindrafstöðvum er að finna í
samkomulagi um raforkusölu
frá dönskum vindmyllum til
Þýskalands. Þjóðverjar eru ráðandi
aðili í þeim samningum og þegar
ferskir vindar blása í Danmörku
framleiða vindmyllur í Norður­
Þýskalandi líka svo mikið rafmagn
að Þjóðverjar vilja ekki fá þá dönsku
aukaorku sem samið var um.
Slíkt myndi einfaldlega auka
framboð á raforku og lækka orkuverð
á markaði. Því borga Þjóðverjar
dönskum vindmyllueigendum
milljónir evra fyrir að stöðva
vindmyllur sínar í Danmörku.
Vindurinn við Vestur­Jótland
tekur sér þó ekki frí þegar
Þjóðverjum hentar og heldur
bara áfram að blása. Því fer mikil
vindorka forgörðum í Danmörku
á meðan þýskar vindmyllur við
Norðursjó eru látnar framleiða
rafmagn eins og þær mögulega
geta. Enda lítur slíkt vel út á þýskum
pappírum, svo ekki sé talað um
áhrifin á loftslagsumræðuna
Fá greitt fyrir að framleiða ekki
grænt rafmagn!
DR ræddi við Kristian Lundgaard­
Karlshøj, bónda og vind myllu­
eiganda, sem segist fá skilaboð
í símann með sms hvenær hann
eigi að stöðva snúninginn á vind­
túrbínum sínum.
„Skilaboðin þýða að peningar
séu á leiðinni frá Þýskalandi inn á
bankareikning Kristian Lundgaard­
Karlshøj.“
Peningarnir eru veittir til vind­
myllu eigenda á Vestur­Jótlandi fyrir
að framleiða þá ekki grænt rafmagn,
sem annars er mjög eftirsótt. Sjálfum
finnst vindmyllu eigandanum þetta
ekki gott fyrirkomulag.
Kristian segir að ef þetta sér­
kenni lega kerfi væri ekki til staðar,
þá hefðu vindmyllueigendur á
Jótlandi líklega getað framleitt 25
prósent meira rafmagn á síðasta ári
en gert var. Á sama tíma kvartaði
markaðurinn hástöfum undan
orkuskorti og rafmagnsverðið rauk
upp úr öllu valdi.
Vill fá að framleiða meiri
raforku en má það ekki
Kristian Lundgaard­Karlshøj vill
helst sjá til þess að vindmyllurnar
hans fái að snúast og að auka græna
aflið sem sé þá selt til nágrannanna í
norðri þegar ekki er hægt að geyma
eða nýta orkuna í Danmörku og
Þýskalandi. Vandinn er bara að
verðið fyrir slíka orku yrði lægra en
það sem Þjóðverjarnir eru tilbúnir
að greiða honum fyrir að framleiða
ekki rafmagn.
Kristian telur samt að það sé
siðferðilega rétt og vel þess virði
að reyna að selja til Noregs og
Svíþjóðar, jafnvel þótt hann fengi
minna í sinn vasa til skamms tíma.
Honum er samt ekki heimilt að
gera slíkt vegna samninga Dana
við Þjóðverja um raforkuviðskipti.
Ríkisfyrirtækið Energiet vill rifta
samningunum við Þjóðverja
Jeppe Danø, aðstoðarforstjóri ríkis­
fyrirtækisins Energinet, sem á stóru
aðveitustrengina í Danmörku tekur
undir með Kristian.
Komið hefur í ljós að danskir
vindorkuhverflar, sem hefur verið
meinað að framleiða raforku,
hefðu getað framleitt raforku
fyrir 300.000 heimili á ári á þeim
tíma sem vindmyllurnar fengu
ekki að snúast. Þetta kemur fram
í útreikningum sem Energinet
hefur gert. Jeppe Danø vill að
viðskiptakerfinu við Þýskaland
FRÉTTASKÝRING
Hörður Kristjánsson
hk@bondi.is
Danskar vindmyllur nærri bænum Rudbøl á Suður-Jótlandi. Eigendur græða vel á að láta þær ekki snúast, enda tryggir það hærra orkuverð á sameiginlegum orkumarkaði Evrópu. Mynd / HKr.
Skuggahliðar sameiginlega innri raforkumarkaðar Evrópu – Orkuvandinn virðist afleiðing af óstjórnlegri gróðahyggju:
Dönskum vindorkuframleiðendum er
borgað fyrir að stöðva vindmyllurnar
– Allt samkvæmt samningum við Þjóðverja sem virðist miða að því að koma í veg fyrir að aukið framboð á raforku lækki orkuverð
Brokdorf kjarnorkuverið í Schleswig-Hol stein í Þýskalandi var með uppsett afl upp á 3.750 megawött í hitaorku
og 1.440 MW í raforku þegar því var lokað 31. desember síðastliðinn. Á árinu 2005 var þetta kjarnorkuver talið
það afkastamesta í heimi með framleiðslu upp á nærri 12 milljarða kílówattstunda. Til að mæta orkutapinu vegna
lokunar þessa vers og tveggja annarra kjarnorkuvera um síðustu áramót hafa Þjóðverjar fátt upp á að hlaupa í
augnablikinu, nema kol, olíu og gas. Enda hefur lítið heyrst talað að undanförnu um neyðarástand í loftslagsmálum.
Mynd / Wikipedia
Tilskipun um sameiginlegar reglur
fyrir innri markaðinn fyrir raforku,
eða „Directive on common rules for
the internal market for electricity
(EU)“ er viðamikið plagg.