Bændablaðið - 28.04.2022, Blaðsíða 44

Bændablaðið | Fimmtudagur 15. apríl 202144
Ráðgjafarmiðstöð landbúnaðarins
Fyrstu nautin fædd 2017 komin í framhaldsnotkun
Nýtt kynbótamat var keyrt
núna í mars að loknu uppgjöri
skýrslna fyrir febrúar. Fagráð í
nautgriparækt ákvað í kjölfarið
að gera nokkrar breytingar á
reyndum nautum í dreifingu.
Eldri kappar í þeim hópi hverfa
úr notkun enda búnir að vera
lengi í dreifingu og inn koma ný
og efnileg naut.
Ákveðið var að taka Kláus 14031,
Risa 15014, Köngul 15019, Álm
16007 og Hött 16028 úr notkun eftir
langa og farsæla þjónustu, alla vega
hvað þá eldri í þessum hópi varðar.
Kláus 14031, Risi 15014 og Köngull
15019 teljast fullnotuð, Álmur
16007 lækkaði í mati og notkun á
Hetti 16028 var fremur dræm. Því
var það niðurstaðan að rýma til fyrir
nýjum köppum á þessum vettvangi.
Hér á eftir verður gerð aðeins
nánari grein fyrir þeim nautum sem
koma nú inn sem reynd naut fyrsta
sinni en þar er um að ræða fyrstu
reyndu nautin fædd árið 2017.
Ný reynd naut í notkun
Að venju er verið að teygja sig eins
langt og hægt er út frá fjölda dætra á
bak við afkvæmadóminn vitandi það
að hann getur tekið breytingum. Þau
naut sem valin voru á þeim grunni
eru þó það há í mati að þetta þykir
réttlætanlegt. Til notkunar koma
fjögur naut og er faðerni þeirra eins
dreift og kostur er en feðurnir eru
jafnmargir nautunum. Þannig dreifist
faðerni þeirra fimmtán nauta sem eru
í dreifingu á átta naut. Feðurnir eru
(fjöldi sona innan sviga): Sandur
07014 (2), Keipur 07054 (1), Blámi
07058 (1), Gói 08037 (1), Bambi
08049 (3), Gustur 09003 (4), Bolti
09021 (2) og Úlli 10089 (1).
Kopar 17014 er frá Stóru-Tjörnum
í Ljósavatnsskarði undan Bláma
07058 og Búvísri 555 Baldadóttur
06010. Dætur Kopars eru góðar
mjólkurkýr með góð efnahlutföll í
mjólk en fyrir flesta aðra eiginleika
liggur hann nærri meðallagi nema
hvað skap snertir. Dætur hans skarta
mjög góðu skapi og koma vel út í
gæðaröðun. Kopar er með 106 í
heildareinkunn.
Flýtir 17016 er frá Efstu-Grund
undir Eyjafjöllum undan Gusti 09003
og Rjóðri 524 Starradóttur 1637591-
0455. Glöggir lesendur taka eftir
því að móðurfaðirinn er heimanaut
en við arfgerðargreiningu kom í
ljós að Rjóð 524 var á sínum tíma
rangfeðruð. Það breytir engu um að
Flýtir gefur góðar mjólkurkýr með
hátt fituhlutfall í mjólk, prýðilega
júgurgerð og mjög gott skap enda
raðast þær vel í gæðaröðun. Flýtir
er með 107 í heildareinkunn.
Stæll 17022 er frá Hnjúki í Vatnsdal
undan Bolta 09021 og Gjólu 356
Vindilsóttur 05028. Dætur Stæls
er miklar mjólkurkýr og hlutfall
fitu í mjólk er áberandi hátt. Þessar
kýr koma vel út í gæðaröðun enda
mjaltir úrvalsgóðar. Stælsdættur
virðast vera viðkvæmar í júgri en
mat hans fyrir frumutölu er lágt og
þá eru spenar eilítið gleitt settir. Hafa
þarf þetta í huga við notkun hans.
Stæll er með 108 í heildareinkunn.
Jötunn 17026 er frá Hvanneyri
í Andakíl undan Úlla 10089 og
Skuld 1539 Aðalsdóttur 02039.
Dætur Jötuns er miklar mjólkurkýr
með gott mat fyrir flesta eiginleika,
sérstaklega skap sem er mjög gott
enda raðast kýrnar vel í gæðaröðun.
Hann gefur hins vegar langa spena
og eilítið gleitt setta. Rétt er að
benda á að Jötunn er systursonur
Úranusar 10081 og er með 110 í
heildareinkunn.
Nautsfeður
Að undanförnu hefur Nautastöðin
einkum verið að kaupa kálfa undan
Hæl 14008, Kláusi 14031 og Risa
15014 ásamt því að synir Knattar
16006, Steinars 15042, Mikka
15043, Tanna 15065 og Bikars
16008 eru byrjaðir að tínast inn.
Á næstu misserum verður sjónum
einkum beint að kálfum undan
Mikka 15043, Tanna 15065, Bkari
16008, Jarfa 16016, Róðri 16019
og Jónka 16036 en þessi naut eru
nautsfeður í dag. Auk þessara nauta
verður eitthvað af nautkálfum undan
Steinari 15042 og Knetti 16006
keypt inn á stöð.
Óreynd naut
Segja má að nánast allur 2020
árgangurinn sé í dreifingu nú og
er þar um að ræða syni Pipars
12007, Sjarma 12090, Jörfa 13011,
Hálfmána 13022, Ýmis 13051 og
Kláusar 14031. Af þeim 22 nautum
sem eru í dreifingu þegar þetta er
skrifað stendur SpermVital-sæði til
boða úr þrettán þeirra.
Upplýsingar um þessi naut er að
finna á nautaskra.net.
Að lokum
Oft hef ég skrifað að kynbótastarf
í nautgriparækt er langhlaup þar
sem gott og vandað skýrsluhald og
mikil og góð þátttaka í sæðingum
eru undirstaðan. Þá hefur maður
einnig margsinnis bent á mikla
notkun heimanauta hérlendis en yfir
30% allra fæddra kálfa eru undan
þeim. Þrátt fyrir það hafa þessi mál
lítið þokast til betri vegar og því
nokkuð ljóst að maður talar fyrir
daufum eyrum hvað þetta snertir.
Ég mun þó ekki láta deigan síga og
áfram hamra á því að möguleikar
okkar á eflingu kynbótastarfsins
liggja að verulegu leyti í auknum
sæðingum á kvígum. Auðvitað
spilar aðstaða eða aðstöðuleysi til
þess að fylgjast almennilega með
beiðslum kvígna stóran þátt en
við megum ekki gleyma því að
í þessum hópi er að finna okkar
erfðafræðilega bestu gripi. Þetta eru
mjólkurkýr næstu kynslóðar og þær
munu fæða af sér þarnæstu kynslóð
mjólkurkúa. Með því að auka
notkun sæðinga stuðlum við ekki
einungis að auknum erfðaframförum
heldur einnig aukinni hagkvæmni
sæðingastarfseminnar. Það er
mikilvægt, sérstaklega ef höfð er í
huga sú staðreynd að fjöldi kúabúa
á landinu er nú kominn niður í rétt
um 500 talsins.
Mestu erfðaframfarir næstu
ára munu þó verða fyrir tilstuðlan
erfðamengisúrvals. Fyrstu niður-
stöður rannsókna benda til þess að
við munum ekki ná nægjanlegri
aukningu á öryggi nema hjá
arfgerðargreindum gripum. Það
þýðir að við þurfum að arfgerðar-
greina sem flesta gripi, helst allar
fæddar og ásettar kvígur. Það er því
mjög mikilvægt að allir kúabændur
taki virkan þátt með því að taka
sýni úr sínum gripum. Til þess þarf
að byrja á því að panta eyrnamerki
til sýnatöku en á þessari stundu
hafa ekki nema 40% kúabænda
gert slíkt. Betur má ef duga skal og
því um að gera að panta slík merki
sem allra fyrst og hefja sýnatöku
í kjölfarið.
Guðmundur Jóhannesson
ráðunautur
í nautgriparækt
mundi@rml.is
Kopar 17014
Flýtir 17016
Stæll 17022
Jötunn 17026
Úrvalsnýting nautanna sem voru fædd 2016
Sú hefð hefur skapast að sýna
niðurstöður afkvæmarannsókna
á nautum með því að draga
saman úrvalsnýtingu innan hvers
árgangs á myndrænan hátt. Með
þessu má gera sér nokkra grein
fyrir hvaða áhrif ætla má að komi
fram í kúastofninum með notkun
þeirra nauta sem valin eru til
framhaldsnotkunar.
Í fyrstu skulum við skoða
hvað er verið að mæla á þennan
hátt. Úrvalsnýting fyrir ákveðinn
eiginleika sýnir yfirburði
þeirra nauta, sem valin eru til
framhaldsnotkunar, í samanburði
við það sem mögulega hefði mátt
ná fram ef aðeins hefði verið
valið fyrir þeim eiginleika og
engum öðrum. Þegar valið er fyrir
mörgum eiginleikum á sama tíma
er illmögulegt að ná fram jákvæðu
vali fyrir þeim öllum á sama tíma.
Ástæða þess er ekki hvað síst
að margir þeirra eiginleika sem
valið er fyrir eru neikvætt tengdir
innbyrðis og því verður sú útkoma
ákaflega ólíkleg.
Hér verður litið á úrvalsnýtingu
nauta sem fædd voru 2016 en
afkvæmadómi þeirra er nýlokið og
ljóst að ekki munu fleiri naut koma til
framhaldsnotkunar úr árganginum.
Þessi árgangur var tiltölulega stór á
okkar mælikvarða en hann taldi 31
naut. Til áframhaldandi notkunar
komu tólf naut, bæði mislengi og
mismikið. Segja má að valið hafi
verið nokkuð strangt og kröfurnar
miklar til þeirra nauta sem komast
til notkunar sem reynd naut.
Ef litið er á þá mynd sem
kemur fram með nautin frá 2016
er hún fremur hagstæð, það er
úrvalsnýtingin er jákvæð fyrir
flestum eiginleikum. Gagnvart
þeim eiginleikum sem snúa útliti
og notagildi kúnna er hún mjög
jákvæð en sýnu lakari hvað
afurðaeiginleikana snertir. Þetta
þýðir áhrif þessara nauta verða
að öllum líkindum sterk hvað
útlitsþætti varðar sem og eiginleika
eins og mjaltir og skap. Eðlilega
kemur hæst úrvalsnýting fram í
heildareinkunn enda sú einkunn
sem ræður hvað mestu um val
nautanna. Annað sem óneitanlega
vekur athygli er hve há úrvalsnýting
þessa árgangs er fyrir eiginleika
eins og mjaltir og skap. Þess er því
að vænta að áhrif 2016 árgangsins
verði þau að bæta mjög þessa
eiginleika í kúastofninum.
Ef við berum úrvalsnýtingu þessa
árgangs saman við úrvalsnýtingu
nautanna frá 2013, 2014 og 2015 er
hún lakari hvað afurðaeiginleikana
varðar. Hvað júgur, spena, mjaltir,
skap og endingu snertir er hún betri
en hjá 2013 og 2014 árgöngunum
og nokkuð áþekk 2015 árganginum.
Þessi niðurstaða ásamt niður-
stöðunni fyrir síðustu árganga sýnir
að verulegra framfara er að vænta
hvað snertir júgur- og spenagerð á
komandi árum auk þess sem við
getum vænst mikilla framfara hvað
mjaltir og skap snertir. Framgangur
afurðaeiginleikanna verður eitthvað
hægari. Neikvæðasta niðurstaðan
er sú að úrvalsnýtingin gagnvart
frjósemi er neikvæð. Þó verður
að hafa í huga að meðaleinkunn
þeirra nauta sem valin voru til
framhaldnotkunar fyrir frjósemi er
vel yfir 100.
Niðurstaðan segir okkur fyrst
og fremst að þessi nautaárgangur
er góður til úrvals því þar komu
fram margir einstaklingar sem ná
að sameina mikla kosti í mörgum
eiginleikum sem færa munu íslenska
kúastofninn í rétta átt.
-40%
-20%
0%
20%
40%
60%
80%
100%
Úrvalsnýting nauta f. 2016
Smáauglýsingar 56-30-300
0,0%
5,0%
10,0%
15,0%
20,0%
25,0%
30,0%
35,0%
40,0%
45,0%
50,0%
Bændablaðið Fréttablaðið Morgunblaðið Stundin DV Viðskiptablaðið Mannlíf
20
15
4
5,
0%
20
16
4
3,
8%
20
17
4
3,
1%
20
18
4
5,
6%
20
19
4
1,
9%
20
14
3
3,
9%
20
16
28
,6
%
20
17
27
,3
%
20
18
2
4,
6%
20
19
2
1,
9%
20
14
2
7,
8%
20
15
2
6,
0%
20
16
2
5,
3%
20
17
2
2,
1%
20
18
2
2,
1%
20
19
1
9,
7%
20
19
5
,8
%
20
15
7
,0
%
20
16
1
0,
8%
20
17
1
1,
2%
20
18
1
0,
8%
20
19
9
,1
%
20
14
5
,7
%
20
15
1
0,
0%
20
16
7
,3
%
20
17
8
,0
%
20
18
5
,1
%
20
19
5
,2
%
20
19
2
,2
%
Meðallestur prentmiðla á landsbyggðinni
Þróun lestrar á fjórða ársfjórðungi síðastliðin átta ár, 2014 -2021, samkvæmt prentmiðlamælingum Gallup
Súlurnar sýna þau ár frá 2014 sem viðkomandi miðlar hafa tekið þátt í könnunum Gallup
Meðallestur í aldurshópi 12 - 80 ára
20
20
3
6,
2%
20
21
4
2,
1%
20
20
1
9,
7%
20
21
1
6,
1%
20
21
1
4,
5%
20
21
6
,8
%
20
14
11
,3
%
20
20
2
,8
%
20
21
3
,4
%
20
14
4
3,
3%
20
15
3
1,
0%
20
18
9
,1
%
20
14
1
7,
0%
20
17
9
,4
%
Kemur næst út 12. maí
Guðmundur Jóhannesson
ráðunautur
í nautgriparækt
mundi@rml.is