Skessuhorn - 19.01.2022, Blaðsíða 18

MIÐVIKUDAGUR 19. JANÚAR 202218
Árið 2021 fluttu 24 fyrirtæki inn
tæp 58 þúsund tonn af áburði og
jarðvegsbætandi efnum, alls 368
tegundir. Innlendir framleiðendur
eru 16 á skrá en það eru fyrirtæki
sem framleiða áburð eða jarðvegs-
bætandi efni hér á landi. Áburðar-
fyrirtæki sem voru með skráða starf-
semi á árinu eru því 40. Þetta kem-
ur fram í samantekt Matvælastofn-
unar. Langmestur áburður var not-
aður til jarðræktar hjá bændum,
eða 44 þúsund tonn, næst mest var
notað í ylrækt eða tæp tvö þúsund
tonn, en annar áburður er notað-
ur á íþróttavelli, sem blóma áburður
og til jarðvegsbætingar. Nú eru
innflytjendur tilbúins áburðar farn-
ir að birta verðskrár sínar. Fyrir
bændur í landinu boðar verðskráin
váleg tíðindi, því algeng hækkun á
áburði er um 100% frá síðasta ári. Í
sauðfjárrækt þar sem afkoman hef-
ur ekki verið góð standa bændur því
frammi fyrir vanda vegna áburðar-
kostnaðar, sem bætist við lágt af-
urðaverð.
Fyrstur kemur
fyrstur fær
Hjónin Gróa Jóhannsdóttir og
Arnaldur Sigurðsson búa með sauð-
fé á jörð sinni Hlíðarenda á Breið-
dal, hafa um 300 fjár. Gróa er fædd
og uppalin í Álftártungu á Mýr-
um. Þau hjónin urðu búfræðingar
frá Hvanneyri 1985 og hafa síðan
búið fyrir austan. Hafa bæði unnið
samhliða búrekstri sínum í mis-
miklum stöðugildum. Gróa skrif-
ar áhugaverða færslu á Facebook
síðu sína í liðinni viku þar sem hún
velti upp þeirri þröngu stöðu sem
hún og aðrir sauðfjárbændur standa
frammi fyrir: „Í gærkvöldi settist
ég niður og ætlaði að fara að panta
áburðinn, vissi alveg af þeim hækk-
unum sem boðaðar hafa verið (upp
undir 100%). En þegar maður fer
að setja upp í Excel verður þetta
allt skuggalega raunverulegt. Mið-
að við árið í fyrra fór um 31,5% af
innlegginu í áburðarkaup en ef ég
reikna með að ég panti sama magn
af áburði núna og árið 2021 þá
fara um 62,5% af afurðaverði síð-
asta hausts í áburðarkaup (hef ekki
neinar forsendur aðrar en að reikna
út frá því afurðaverði, þar sem ekki
er ljóst hvert afurðaverð haustsins
verður),“ skrifar Gróa. Hún segir
að bændur hafi verið hvattir til að
panta áburð sem fyrst til að tryggja
sér áburð því ekki sé víst að hægt
verði að tryggja það magn sem þarf
og því gildi fyrstur kemur fyrstur
fær.
Vilja ekki þurfa að leita
á náðir ríkisins
„Ríkisstjórnin hefur samþykkt að
setja 700 milljónir króna í að styrkja
bændur vegna þessara hækkana. Ég
veit ekki hvernig það verður reikn-
að á bú, en trúlega út frá áburðar-
notkun síðustu ára. Einhvers stað-
ar sá ég því fleygt að aukakostnað-
ur bænda vegna þessara hækkana
væri ca. tveir milljarðar þannig að
þetta dekkar líklega um þriðjung
af því. Það er svo langt frá því að
vera æskilegt að greinin okkar skuli
vera í þeirri stöðu að þurfa að leita
á náðir ríkisins í hvert skipti sem
eitthvað gefur á og rekstrarum-
hverfið þannig að við þolum ekki
neinar ágjafir. Og hver er kominn
til með að segja að áburðarverð eða
aðrar aðfangahækkanir komi til
með að vera gengnar til baka næsta
ár og þá hvað,“ spyr Gróa.
Hún tekur það fram að flest-
ir bændur hafa nýtt sér þann hús-
dýraáburð sem fellur til á búunum
og áburðarkaup hafa tekið mið af
því þannig að hann getur ekki ver-
ið sú björg að spara áburðarkaup
í stórum mæli. „Mig langar ekki
til að vera svartsýn en því miður
sé ég bara ekki hvernig á að láta
þetta dæmi ganga upp og sú spurn-
ing leitar á mig hvort þetta verði
í síðasta skipti eða næst síðasta
skipti sem ég sest niður til að panta
áburð,“ skrifar Gróa Jóhannsdótt-
ir.
mm/ Ljósm. úr einkasafni
Straumhvörf eru að verða í sauð-
fjárrækt á Íslandi og baráttunni við
riðuveiki. Á síðu Ráðgjafarmið-
stöðvar landbúnaðarins (RML) er
greint frá því að búið sé að finna
hina klassísku verndandi arf-
gerð (ARR) gegn riðuveiki í sauð-
fé. „Hin klassíska verndandi arf-
gerð gegn riðuveiki í sauðfé, ARR,
hefur nú fundist í fyrsta sinn í ís-
lenskri kind. Þetta er stórmerkur
fundur, því hér er um að ræða arf-
gerð sem er alþjóðlega viðurkennd
sem verndandi og unnið hefur ver-
ið með í löndum Evrópusambands-
ins við útrýmingu riðu með góðum
árangri. Arfgerðin hefur aldrei áður
fundist í sauðfé hérlendis þrátt fyr-
ir víðtæka leit en nýlega hafa ver-
ið fluttar fréttir af annarri fágætri
arfgerð sem fundist hefur í ör-
fáum kindum, T137, sem ítalsk-
ir vísindamenn hafa sýnt fram á að
virki verndandi þar í landi. Sú arf-
gerð er hins vegar ekki viðurkennd
af Evrópusambandinu né íslensk-
um yfirvöldum, enn sem komið er,“
segir í frétt RML. En gefum sér-
fræðingum orðið:
„Fyrir rúmlega 20 árum varð vís-
indamönnum ljóst að ARR afbrigði
príonpróteinsins veitti vörn gegn
riðuveiki í sauðfé. Riðuveiki er svo-
kallaður príonsjúkdómur sem veld-
ur ólæknandi heilahrörnun vegna
umbreytingar og uppsöfnunar á
príonpróteininu. Skipulegar að-
gerðir til að hefta útbreiðslu riðu
hérlendis hófust upp úr 1980 og
frá árinu 1986 hafa allar hjarðir
þar sem einstaklingur greinist með
dæmigerða riðu hér á landi, ver-
ið skornar niður. Um síðustu alda-
mót voru gerðar rannsóknir hér
á landi er varða næmi kinda með
mismunandi arfgerðir fyrir riðu-
veiki. Í þessum rannsóknum fannst
ARR ekki þrátt fyrir skipulega leit.
Frá þessum tíma hefur verið unnið
hér með arfgerðir sem hafa mis-
mikið næmi fyrir riðusmiti og litið
svo á að íslenska kindin byggi ekki
yfir arfgerð sem væri fullkomlega
verndandi líkt og þekkist í mörgum
erlendum sauðfjárkynjum.
Síðastliðið vor var hleypt af
stokkunum tveimur rannsóknar-
verkefnum sem höfðu sama megin-
markmið - að leita að verndandi
arfgerðum gegn riðu í íslensku
sauðfé. Annars vegar eru það sér-
fræðingar á Ráðgjafarmiðstöð
landbúnaðarins og Tilraunastöð
Háskóla Íslands í meinafræðum
að Keldum og hins vegar sauðfjár-
bóndinn Karólína Elísabetardótt-
ir ásamt erlendum vísindamönn-
um sem standa fyrir rannsóknun-
um. Þessi rannsóknaverkefni hlutu
bæði styrk úr Þróunarsjóði sauð-
fjárræktarinnar sem er í umsjá At-
vinnu- og nýsköpunarráðuneytis-
ins. Forsvarsmenn þessara verkefna
mynduðu síðan teymi sem unnið
hefur saman. Þar sem vonin var
veik að finna ARR arfgerðina þá er
ætlunin að rannsaka alla mögulega
breytileika í príonpróteininu í þeim
tilgangi að finna fleiri arfgerðir
sem gætu mögulega nýst til að auka
riðuþol íslensku kindarinnar. Jafn-
framt var horft til þess að skoða fé
af íslenskum uppruna á Grænlandi,
ef þrautalendingin yrði að sækja
þyrfti erfðaefni út fyrir landstein-
ana.
Þegar raðgreind höfðu verið
rúmlega 4.200 sýni, sem bæði til-
heyra þessari rannsókn og öðrum
verkefnum á síðustu 10 mánuð-
um gerðist hið óvænta, sex einstak-
lingar fundust á Austurlandi sem
bera arfgerðina ARR. Kindurn-
ar eru allar á bænum Þernunesi í
Reyðarfirði. Í fyrstu greindust í
hjörðinni tveir gripir en sýni úr
þeim höfðu verið send til Þýska-
lands í greiningu. Í kjölfar þeirra
niðurstaðna voru strax tekin aftur
sýni úr þessum sömu gripum sem
og nákomnum ættingjum þeirra.
Þau voru greind á tilraunastofu
MATÍS í Reykjavík. Þær greiningar
staðfestu fyrri niðurstöðu en jafn-
framt fundust fjórir skyldir grip-
ir til viðbótar á bænum sem bera
þessa arfgerð. Kindur þessar eru
kollóttar og rekja ættir sínar m.a
í kollótta féð í Reykhólasveit og á
Ströndum.
Þessi fundur gefur miklar vonir
um að fé með ARR arfgerðina geti
fundist víðar á landinu. Það kem-
ur sér vel að um þessar mundir er
að hefjast stórátak meðal bænda í
riðuarfgerðargreiningum, þar sem
áætlað er að ná a.m.k. upplýsing-
um um arfgerðir 15 þúsund gripa
til viðbótar nú í vetur. Það er því
orðinn raunhæfur möguleiki að
bændur geti fundið ARR ásamt
fleiri spennandi arfgerðum s.s.
T137-breytileikanum sem hugsan-
lega mun einnig virka fullkomlega
verndandi í íslensku sauðfé.
Þessi fundur getur gjörbreytt
baráttunni við riðuveiki þar sem
ekki þarf að byrja á því að fá þessa
arfgerð viðurkennda. Fljótlega
mætti því taka upp reglur að fyrir-
mynd ESB sem m.a. þýðir að ekki
þurfi að skera allar kindur á bæjum
þar sem upp kemur riða. Í löndum
Evrópusambandsins er ekki skylda
að skera niður kindur sem bera
ARR þó riða sé staðfest í hjörðinni
– því talið er að slíkar kindur geti
hvorki veikst né smitað annað fé ef
þær eru arfhreinar fyrir ARR.
Fyrir ræktunarstarfið verður
áskorunin á næstu árum að koma
ARR arfgerðinni sem hraðast inn í
stofninn án þess að draga um of úr
erfðafjölbreytileika hans. Vonandi
mun áframhaldandi leit í stofninum
skila upplýsingum um fleiri gripi
með þessa arfgerð. Eins er mjög
mikilvægt að halda áfram rann-
sóknum á öðrum mögulega vernd-
andi stökkbreytingum s.s. T137. Ef
niðurstöður rannsóknanna eru sam-
kvæmt óskum, gæti Ísland orðið
fyrsta landið í heimi sem nýtir sér
fleiri en eina verndandi arfgerð.
Það myndi hafa jákvæð áhrif á fjölda
mögulegra ræktunargripa og á
erfðabreytileika stofnsins, en einnig
hraða uppbyggingu þolins stofns.
Hér eru um gríðarlega merk og
mikilvæg tíðindi að ræða fyrir ís-
lenska sauðfjárrækt og baráttuna
við riðuveiki sem gefur góða von
um að það verði hægt að útrýma
sjúkdómnum í náinni framtíð.“
Undir þessa tímamótafrétt skrifa
þau sem standa að rannsókninni:
Eyþór Einarsson, sauðfjárræktar-
ráðunautur, Ráðgjafarmiðstöð
Landbúnaðarins, Gesine Lühken,
prófessor, Universität Gießen,
Þýskalandi, Karólína Elísabetar-
dóttir, sauðfjárbóndi, Hvamms-
hlíð, Stefanía Þorgeirsdóttir, sér-
fræðingur, Tilraunastöð Háskóla
Íslands í meinafræði að Keldum og
Vilhjálmur Svansson, sérfræðing-
ur, Tilraunastöð Háskóla Íslands í
meinafræði að Keldum. mm
Sauðfjárbændur uggandi vegna áburðarverðshækkana
Gróa og Arnaldur eru hér að bólusetja fé, hefðbundið vorverk sauðfjárbænda.
Fyrsti sláttur að hefjast á Hlíðarenda.
Verndandi arfgerðin ARR fundin í sauðfé
Fyrsti hrútur landsins sem greinist með ARR arfgerðina. Gimsteinn 21-001 frá
Þernunesi í Berufirði.