Skessuhorn - 02.03.2022, Blaðsíða 18

MIÐVIKUDAGUR 2. MARS 202218
Pennagrein
Á sunnudaginn hittust til skrafs og
ráðagerða stofnfélagar í Miðbæjar­
samtökunum Akratorgi á Akranesi,
þeir sem áttu heimagengt. „Mik­
il stemning er í þessum hóp til að
gera eitthvað skemmtilegt til að
auka lífið í miðbænum. En eitt að
því sem búið er að gera er að taka
viðtal við arkitektinn að Lands­
bankahúsinu en samtökunum er
mikið í mun að líf færist í húsið.
Ólafur Páll Gunnarsson tók viðtal
við Ormar Þór Guðmundsson arki­
tekt hússins um sögu þess og hugs­
anlega framtíð sem Heiðar Mar sá
um að taka upp á myndband,“ seg­
ir í tilkynningu. Viðtalið er nú að­
gengilegt á Youtube inni á FB síðu
samtakanna.
mm
Stofnfélagar sem komu
saman á sunnudaginn.
Ljósm. Þorri Líndal.
Miðbæjarsamtökin
stilla saman strengi
Um nokkurra ára skeið hafa einstak­
lingar og landeigendur í Norðurárdal
í Borgarfirði þurft að verjast ásókn og
ásælni einkafyrirtækja og erlenda bak­
hjarla í bújarðir og landsvæði und­
ir vindorkuiðnað upp eftir öllum dal.
Markmið þessara verkefna er að þókn­
ast örfáum einstaklingum og erlend­
um stórfyrirtækjum sem vilja hasla
sér völl á íslenskum orkumarkaði og
fljóta á einkavæðingaröldunni á með­
an stjórnvöld sofa ­ einkaaðilar sem
nú vilja grípa gæs á meðan enn ligg­
ur ekki fyrir heildaráætlun fyrir vind­
orkuvirkjanir og staðsetningar þeirra á
landsvísu. Á meðan enn hefur ekki tek­
ist að skapa lagaramma fyrir einkavæð­
ingu orkuiðnaðarins í samræmi við að­
gengi að fyrirliggjandi landsdreifikerfi
í almannaeigu. Nú síðast er það Múla­
virkjun í landi Hvamms en þar eru
fyrirhugaðar þrettán 200 metra háar
vindmyllur til að byrja með.
Náttúran
Norðurárdalur er að stórum hluta á
náttúruminjaskrá. Grábrókargígar eru
friðlýst náttúruvætti. Grábrókarhraun
og Hreðavatn teljast til náttúru­
minja, hraunið norðan hreppamarka
allt norður að Bjarnadalsá og Norð­
urá sjálf ásamt Hraunsey og fossin­
um Glanna eru náttúruminjar. Áin
er heimsþekkt perla allt frá upptök­
um á Holtavörðuheiði, enda ein feg­
ursta laxveiðiá Evrópu sem enn varð­
veitir hinn einstaka villta lax úr Norð­
ur Atlantshafi. Náttúrulegar hrygn­
ingarstöðvar hans eru ofarlega á daln­
um. Þá er fjallafegurð Norðurárdals í
raun einkennismynd og ímynd Vestur­
lands þar sem Hvassafell, Grjótháls,
Litla Baula, Hvammsmúli og dýrmæt­
ar villtar heiðar ramma inn Baulutind
sem gnæfir yfir Grábrókarhrauni á
náttúruminjaskrá. Allt Hreðavatn telst
einnig til náttúruminja og suðurhlíð­
ar Setmúla á milli Kiðár og Brekkuár.
Brekkuárgil, Hestabrekka og Þrimils­
dalur eru einstök svæði sökum setlaga
og heildarmynd Norðurárdals er sterk
náttúruímynd Borgarfjarðarhéraðs. Þá
er ótalið heiðalandið upp af afréttar­
landi Borgarfjarðar til allra átta. Það er
mikilvægt á heimsvísu. Þá eru auðvitað
ótalin öll þau svæði dalsins sem greini­
lega er nauðsynlegt að koma á náttúru­
minjaskrá til framtíðar nú þegar ljóst
er að herjað er á þessa náttúruperlu úr
öllum áttum.
Flest Evrópulönd hafa misst víð­
erni heiðalandsins undir mannvirki.
Samfelldar heiðar í Evrópu heyra nær
sögunni til. Heiðalöndin víðfeðmu á
Íslandi geyma náttúru­ og dýralíf sem
er einstakt á veraldarvísu og Borg­
firðingar hafa þar stóru verndarhlut­
verki að gegna fyrir heiminn. Og ef
verðmiði á að vera á öllu og mæla þarf
land eftir gjaldskrá þá má benda á að
erlendir ferðamenn leita í auknu mæli
til Íslands til að upplifa heiðalandið,
víðernið ósnortna, lyngið, þúfurnar,
stöðuvötnin á hálsum og heiðum til að
njóta og stunda göngur og fjölbreytta
útivist. Sú framtíðartónlist mun bara
verða háværari.
Norðurárdalur státar líka af eins­
tökum vötnum; fögrum heiðavötnum
í samfelldri festi niður hálsa eins og
Grjótháls. Nægir að nefna Fiskivatn
á hálsinum ofan við skógræktarbæina
Krók og Sveinatungu. Vindorkuver
sem Qair vill reisa í flasi þessara skóg­
ræktarjarða mun einnig breyta land­
náms­birkiskóginum í Hvammsmúla í
iðnaðarsvæði. Að setja vindorkuiðnað­
arsvæði á þennan stað jafnast á við að
setja upp viðlíka mannvirki á barm Al­
mannagjár á sjálfum Þingvöllum.
Mannlíf og
fólk í dalnum
Yfirmenn orkumála í landinu hafa látið
hafa eftir sér að hvergi sé hægt að setja
niður vindorkuvirkjanir í byggð nema
með sátt og samþykki íbúanna sem þar
eru fyrir. Að auki hefur komið fram í
yfirlýsingum frá þeim að nóg rými
sé fyrir vindorkuvöxt á iðnaðarsvæð­
um Landsvirkjunar við Sigöldu og
Blönduvirkjun. Þær virkjanir eru hins­
vegar í eigu almennings og henta því
illa einkafyrirtækjum sem þessi slag­
ur er stöðugt við niður allan Norð­
urárdal og auðvitað víðar í sveitum
lands. Aldrei hafa sveitarstjórnaryfir­
völd í Borgarbyggð kannað hug íbúa
og landeigenda í Norðurárdal svo full­
trúar fólksins megi vinna eftir þeirra
óskum og þörfum. Aldrei hafa þessi
sömu yfirvöld kannað drauma, von­
ir og þrár þeirra sem hafa staðið vörð
um dalinn um áratuga skeið, alið þar
upp börn og ræktað land mann fram af
manni – kannað þeirra áform og áætl­
anir fyrir dalinn. Og hvað vill fólkið í
dalnum gera? Ef einhver skyldi spyrja.
Fólkið sem á landið, fólkið sem hef­
ur ræktað landið og annast það, lifað
og hrærst í dalnum fagra hefur marg­
vísleg og fjölbreytt áform ­ sem sum
hver hefur tekið áratugi að undir­
byggja. Einhverjir rækta skóglendi,
aðrir vernda land og loka sárum eft­
ir aldagamla beitaránauð. Til eru þeir
vilja rækta matjurtir í stórum stíl og
hafa um það áætlanir. Margir hyggja
á náttúrutengda ferðaþjónustu með
heiðalandið í huga og hafa undirbúið
þá atvinnustarfsemi lengi með skóg­
rækt og allskyns virðisauka. Aðrir eru
með hefðbundinn búskap. Einhverj­
ir skipuleggja hesta­ og gönguferðir
inn í framtíðina á milli sveita og yfir
einstaka heiðalandið. Heilsuþjónusta,
menningartengd þjónusta, menntun
og náttúruupplifun. Og þá eru það þeir
sem vaka yfir ánni dýrmætu, laxveiðiá á
heimsmælikvarða. Þeir þekkja vel hina
einstöku upplifun við alla hyli árinn­
ar, frá ármótum og upp á heiði. Nægir
að nefna þar Krókshyli Norðurár, víð­
fræga veiðistaði, sem standa beint á
móti fyrir huguðum vindorkuvirkj­
unum. Verðmætahrun verður í þeim
hluta árinnar við að gera þennan hluta
dalsins að orkuiðnaðarsvæði. Það er
skrásett og rannsakað áratugina aftur
í tímann hve gjöfulir þessir hyljir hafa
verið, ekki einasta hvað varðar fiska á
land heldur einnig í ánægjustundum
viðskiptavina sem koma ár eftir ár og
borga veiðileyfi sín til að fá að njóta í
kyrrð og náttúrufegurð dalsins en ekki
undir virkjanamöstrum á iðnaðasvæði.
Aðkeyptar umsagnir
Það bar vott um óvönduð vinnubrögð
og eða þekkingarskort þegar aðkeyptu
verkfræðingarnir frá Eflu tilgreindu
á kynningarfundi fyrir viðskiptavin
sinn Qair fyrirbæri sem þeir kölluðu
myndatökustaði. Staðsetning þessara
svokölluðu myndatökustaða sem Efla
valdi fyrir viðskiptavininn Qair var
í hæsta máta hlutdræg. Myndatöku­
staðirnir sem Efla kaus að kalla svo
voru sjónarhorn valin víða niður dal
og í næstu sveitum til að sýna dæmi
um hvaðan iðnaðar­ og vindorku­
svæði Hvammsmúla myndu sjást. Sýn­
ing þessi var haldin fyrir íbúa og land­
eigendur til að fegra og smækka hið
risavaxna vindorkuver sem Qair, við­
skiptavinur Eflu, vill reisa í Hvamms­
múla. Sem dæmi um hlutdrægni má
nefna að á meðan Efluteymið lagði á
sig að fara niður að Kleppjárnsreykj­
um í annarri sveit til að sýna hvern­
ig Hvammsvirkjun liti út þaðan – þá
höfðu þessir aðkeyptu umsagnaraðil­
ar ekki fyrir því að fara yfir þjóðveg­
inn andspænis Hvammsvirkjun til þess
að sýna myndatökustaðinn Krók og þá
ásýnd sem myndi blasa við skógræktar­
jörðunum Króki og Sveinatungu svo
ekki sé minnst á laxveiðiána Norðurá,
spölkorn frá iðnaðarsvæðinu fyrirhug­
aða.
Og af því að verkfræðingarnir frá
Eflu, landeigendur í Hvammi og vind­
myllubraskarar Qair þekkja ekki hina
einstöku veiðistaði á efra svæði Norð­
urár ­ vita ekki hvað veiðistaðirnir
sem munu standa undir risamöstrum
virkjunnar þeirra heita og hafa heitið
í gegnum aldirnar, þá er rétt að þau
örnefni fylgi hér: Laxalá, Neðri­Ferju­
hylur, Efri­Ferjuhylur, Þvottahylur,
Litlufossar, Poki, Króksfoss, Gljúfrin
og Klapparhylur og áfram mætti telja
upp í heiðina og einnig niður dalinn
fagra. Hvergi í keyptu umsögninni frá
Eflu eru teiknuð upp tengikerfi fyr­
ir raflínur inn á landskerfi almennings
frá vindmyllunum stóru. Það eru við­
bótar risamannvirki sem koma vænt­
anlega eftirá.
Lýðræðishalli
Virkjanir sem tilgreindar eru á vef
Orkustofnunar og innan Ramma­
áætlunar eru þar líklega margar í
mikilli óþökk landeigenda. Þar er til
dæmis svokölluð Hálsvirkjun á veg­
um Zephyr, þrettán síðna skýrsla um
það hvernig hægt er að sölsa undir sig
annarra manna lönd fyrir eigin hags­
muni. Lukkuriddarar fengu að kanna
virkjanakosti í Krókslandi, gerðu svo
um það skýrslu og lögðu fram og land­
eigendur höfnuðu svo þessum virkj­
anahugmyndum alfarið og þar við
sat. Skýrslan fór samt áfram og var
lögð fram eins og raunhæf hugmynd
að virkjanakosti á vef Orkustofnunar
og sem tillaga í Rammaáætlun. Orku­
stofnun er í eigu allrar þjóðarinnar og
þar með almennings, okkar allra. Hún
er ekki í eigu Qair, Zephyr og annarra
erlendra einkafyrirtækja með íslenska
fyrirgreiðslumenn. Þó fást þær upp­
lýsingar út úr stofnuninni að hlutverk
OS sé að samhæfa aðgerðir á milli
einkafyrirtækja og ríkisvalds. Þar með
er hagur einstaklinga fyrir borð bor­
inn og landeigendur lesa um áform
um stórvirkjun á sínu eignarlandi á
vef OS. Þarna er mikill lýðræðishalli
sem endurspeglast svo aftur í áform­
um í Hvammsmúla þar sem einstak­
lingar þurfa að taka saman höndum til
að verjast einkafyrirtækjum í sveitar­
innrás með verkfræðistofur og stjórn­
vald í vinnu.
Stutt er síðan annað fyrirtæki
hugðist reisa vindorkuvirkjun neðar
á Grjóthálsi. Íbúar dalsins þurftu að
sameinast til að verjast þeim áformum
rétt eins og nú þegar næsta fyrirtæki
fer af stað nokkrum kílómetrum ofar
í þessum fallega dal í alfaraleið sem
geymir náttúruímynd Borgarfjarðar.
Það er lýðræðishalli þegar íbúar þurfa
aftur og aftur að verjast sama ágangin­
um, rétt eins og verið sé að þreyta lax
og landa honum í algjörri uppgjöf.
Einstaklingar, landeigendur og hags­
munaaðilar víðsvegar um Norðurárdal
verða þráfalt fyrir yfirgangi og ásælni
og reyna að verjast af mismiklu þreki.
Stjórnvaldið, svo sem Orkustofnun og
sveitarstjórnir, vinna með einkafyrir­
tækjum og framkvæmdavaldi. Þarna
er regluverkið rammskakkt. Samfé­
lagsstofnanir eiga að gæta hagsmuna
einstaklinga og landeigenda líka, ekki
bara stórfyrirtækja í sókn. Auk þess
sem löggjafarvaldið verður að fara
í saumana á þessum skipulagsmál­
um einkavirkjana áður en farið er um
sveitir til að buga og misbjóða heima­
fólki og bíða þess svo að tengja sig við
dreifikerfi í almannaeigu.
Skógræktarjörðin
Krókur
Í þrjátíu ár hefur skógrækt verið
stunduð í Króki og er jörðin um þús­
und hektarar. Þegar skógarbændur
komu þar fyrst að árið 1987 var landið
örfoka og ofbeitt. Upphófst öflugt
ræktunarstarf í samvinnu við Vestur­
landsskóga og á 35 árum hefur tekist að
rækta fagran skóg á stóru svæði undir
heiðinni auk þess að loka landi, vernda
land og græða. Markmið þessa fyrir­
tækis hefur ávallt verið að skapa skil­
yrði fyrir næstu kynslóð, búa til tæki­
færi sem vinna með náttúrunni en ekki
á móti henni, skapa komandi kynslóð­
um skilyrði til áframhaldandi ræktunn­
ar jafnt fyrir náttúru sem manneskjur,
búa til tækifæri en ekki eyða þeim. Það
hefur ekki alltaf verið auðvelt, síður en
svo. Króksbændur hafa þurft að verja
sína búgrein og sitt ræktunarstarf fyr­
ir miklum ágangi sauðfjár og staðið í
stöðugum málaferlum við sveitarfélag
sem ágirnist landið fyrir hönd sauð­
fjárbænda. Króksbændur vinna nú að
því með Landsneti að finna leið fyrir
Holtavörðulínu í gegnum skógræktar­
landið og nú síðustu ár hafa vindorku­
riddarar herjað á landeigendur með
beinum og óbeinum hætti. Það er mál
að linni. Það eina sem skógarbændum
undir heiðinni hefur gengið til undan­
farna áratugi er að rækta landið sitt fyrir
næstu kynslóð að taka við.
Samfélag sem keyrir á græðgi vinnur
aldrei fyrir næstu kynslóð en aðeins fyr­
ir augnablikið og skyndigróðann. Kosn­
ingar eru framundan til sveitastjórna og
bráðnauðsynlegt að hver einasti fram­
bjóðandi geri grein fyrir sinni framtíða­
sýn í þessum málum. Atkvæði hljóta svo
að falla eftir því.
Það er skýlaus krafa að fallið verði frá
áformum um að Norðurárdalur verði
iðnaðarsvæði fyrir orkuver. Stefnumót­
un og áætlanir um stórtækar breytingar
á landssvæðum undir virkjanir verða að
fara fram hjá löggjafanum með fulltingi
orkufyrirtækja í almannaeigu en ekki
heima í héröðum við eldhúsborð mis
þrekmikilla einstaklinga á móti auðkýf­
ingum og einkafyrirtækjum úti í heimi.
Norðurárdalur er ekki virkjanavöll­
ur. Hann er náttúruperla á heimsvísu
og átakanlegt að þurfa að taka þetta
samtal árið 2022.
Kristín Helga Gunnarsdóttir
Höf. er rithöfundur og leiðsögumað-
ur, Króki, Norðurárdal
Að berjast við vindmyllur
Áform einkafyrirtækja fyrir vindorkuiðnað í Norðurárdal
Yfirlitsmynd tekin úr skógrækt Króks og niður að bæjarhúsunum. Hvammsmúli fjær.