Sjómannadagsblaðið - 2022, Blaðsíða 38

38 S J ó m a n n a d a G S b L a ð i ð j ú n í 2 0 2 2
á dalvík býr völundarsmiður-
inn Elvar Þór antonsson, fyrr-
verandi sjómaður sem átti sér
lengi það áhugamál að setja
saman flugvélamódel í tóm-
stundum og fljúga þeim.
Þ etta var á árunum fyrir
aldamótin þegar ég var
í áhöfn gamla Björgólfs
EA. Um aldamótin fór ég að velta
fyrir mér erfiðara verkefni en flug-
vélamódelunum og í framhaldinu
varð ég mér úti um burðarteikn-
ingarnar af Björgólfi og hófst
handa við gerð líkans af togar-
anum í hlutföllunum 1:50,“ segir
Elvar, sem lauk smíði fyrsta togar-
ans og setti að auki vél í líkanið,
sem var nær óþekkt.
Fyrsti rafknúni togarinn á Íslandi
„Ég fór á sorpstöðina á Dalvík og
fékk þar 12 volta kæliviftumótor úr
gömlum Ford Escort. Síðan varð
ég mér úti um hraðabreyti sem ég
hafði séð í einhverju blaði að pass-
aði við hann og gat snúið mótorn-
um í báðar áttir svo að togarinn gat
bakkað líka. Þekking mín af fjar-
stýringum úr fluginu gerði mér síð-
an kleift að klára verkið og ég sýndi
svo gripinn þegar ég sigldi Björgólfi
á sjómannadaginn í Dalvíkurhöfn
árið 1999. Ég er viss um að þetta er
fyrsti rafknúni togarinn á Íslandi,“
segir Elvar og hlær.
Líkanasmíði varð að aðalstarfi
Í kjölfar smíði á Björgólfi EA réðst
Elvar í smíði á Eyrúnu EA frá Hrísey.
Því næst varð Sigurbjörg ÓF 1 fyrir
valinu og svo Akureyrin EA, sem
hann smíðaði árið 2002, áður en
hann byrjaði á togaranum Stefáni
Rögnvaldssyni EA frá Dalvík. Síðan
hafa líkönin komið hvert á fætur
öðru úr smiðju Elvars við Karlsbraut,
því móttökurnar og eftirspurn sjó-
manna og útgerða reyndust vonum
framar. Ákvað Elvar í framhaldinu
að gera smíði skipslíkana að aðal-
starfi og segja þáverandi starfi sínu
hjá Sæplasti lausu.
Mikil nákvæmnisvinna
„Ég hef haft það fyrir reglu að fara
nákvæmlega eftir teikningum af
skipunum í öllum smáatriðum og
vinna allt efni til sjálfur. Burðar-
teikningarnar eru í flestum tilvikum
aðgengilegar í skipaskráningarkerf-
inu, það er af þeim skipum sem ég
hef smíðað, en í augnablikinu er
ég reyndar í fyrsta sinn að fást við
smíði á báti sem engar teikningar
eru til af. Það er Barðinn EA 371,
sem varð síðar fyrsta Sigurbjörgin á
Ólafsfirði. Það eru bara örfáar mynd-
ir til af bátnum en ég fann loks not-
hæfar myndir á Héraðsskjalasafn-
inu á Dalvík. Ég er byrjaður; kominn
með burðargrindina og ég mun
klára þetta verk,“ segir Elvar kíminn
og getur þess að vinnan krefjist mik-
illar nákvæmni og þolinmæði. „Já,
þetta er mikið þolinmæðisverk og
þegar um líkön af nýjustu togurun-
um er að ræða fara á bilinu 400 til
600 vinnustundir í verkefnið.“
Langar mjög að halda
sýningu í Reykjavík
Kútter Fríða RE 13
n Mikið og vandað líkan af
Fríðu RE 13, kútter Geirs Zoëga
kaupmanns í Reykjavík, sem
Elvar hefur smíðað, er í eigu Sjó-
minjasafnsins í Grindavík. Skip-
ið var smíðað í Hull árið 1884
fyrir þarlendan útgerðaraðila
en keypt til íslands árið 1897 af
Geir Zoëga ásamt fleiri skipum.
Þess má geta að laugardaginn
11. mars 1911 fóru sjö opnir
róðrarbátar til fiskjar frá Grinda-
vík með alls 58 manns um borð.
Flestir bátanna voru áttæringar
en nokkrir með tíu eða tólf
manns í áhöfn. Þennan morgun
var veður gott í Grindavík en
á skömmum tíma varð veður
vitlaust með miklum öldugangi,
slyddu og bálhvassri hríð. Varð
fljótlega ljóst að bátarnir næðu
ekki landi. Á sama tíma var
áhöfn Fríðu RE úti fyrir Krýsu-
víkurbjargi á leið til Reykjavíkur
með fullfermi. Skipverjar veittu
þá bátunum athygli þegar rof-
aði til í hríðinni og var skipinu
þegar snúið í átt til bátanna.
Röðuðu áhafnarmeðlimir Fríðu
sér meðfram borðstokknum þar
sem skipinu hafði verið snúið að
bátunum og var hverjum báts-
verjanum á fætur öðrum kippt
um borð í Fríðu utan eins, sem
klemmdist milli báts og borð-
stokks og hvarf sjónum. í kjöl-
farið var Fríðu siglt inn á járn-
gerðarstaðavík utan við þorpið,
þar sem legið var um nóttina.
Morguninn eftir voru skipbrots-
mennirnir ferjaðir í land og urðu
að vonum fagnaðarfundir með
þeim og fjölskyldum þeirra,
enda flestir skipbrotsmannanna
ungir menn í blóma lífsins.
Kútter Fríða var gerð út hér við
land til ársins 1913 en var þá
seld til Færeyja, þar sem hún var
gerð út til fiskveiða allt til ársins
1980. Þá var hún seld til enskra
áhugamanna um gömul skip,
sem gerðu kútterinn upp og gáfu
henni nafnið William McCann
árið 1984. Árið 1997 hlaut
kútterinn upprunalegt nafn sitt
á ný, City of Edinboro. Skipið
var þá í heldur döpru ástandi og
sökk m.a. við bryggju í Grimsby.
Árið 1998 var City of Edinboro
komið í umsjá Excelsior Trust,
sem hafði m.a. endurgert segl-
togarann Excelsior með góðum
árangri. Var kútterinn dreginn
til Lowestoft, þar sem hann var
dreginn á land og komið fyrir
undir þaki. Þar er kútterinn enn
þann dag í dag á meðan beðið er
tækifæris til að fjármagna upp-
gerð á skipinu á ný. - bv
Fyrsta skipslíkan
Elvars var Björg-
úlfur Ea, sem bú-
inn var mótor. Hér
er hann í höfninni
á dalvík á sjó-
mannadaginn
árið 1999.
Mynd/HAukur
sigtryggur
VAldiMArsson
mánaberg óF hét upphaflega Bjarni
Benediktsson rE og var fyrsti stóri
skuttogarinn á íslandi.
Mynd/HAukur sigtryggur VAldiMArsson
Frosti ÞH 230 er nýjasta smíði
Elvars, sem lokið var fyrir fáeinum
vikum.
Mynd/HAukur sigtryggur VAldiMArsson
Hér má sjá Elvar á vinnustofu sinni þar sem hann vinnur í nýjasta gripnum, Frosta ÞH 230. Mynd/HAukur sigtryggur VAldiMArsson
Ég er svo heppinn að
eigendur líkananna eru
svo jákvæðir gagnvart
því að lána mér skipin
til að sýna á einum stað.
Það er alveg ómetanlegt,
því þetta eru auðvitað
viðkvæmir gripir sem
þarf að passa vel upp á.