Fréttablaðið - 12.11.2022, Blaðsíða 82

Það er spenna í loftinu.
Arild Olsen bæjarstjóri í Long­
yearbyen við fréttastofuna AP
Eitthvað af fólkinu frá
Barentsburg er búið að
flytja hingað, bæði
Úkraínumenn og
Rússar.
Kristján Svavarsson, arkitekt
Innrás Rússa í Úkraínu hefur
haft áhrif á f lest mannsbörn
jarðar, svo sem með hækk-
andi orku- og matvælaverði.
Utan átakasvæðanna sjálfra
hefur stríðið snert fáa staði
jafnmikið og Svalbarða,
norðlægustu heilsársbyggð
heims.
Á Svalbarða eru tveir bæir,
hinn norski Longyear-
byen þar sem rúmlega
2 þúsund manns búa
og hinn rússneski kola-
námubær Barentsburg þar sem
rúmlega 450 bjuggu fyrir innrásina.
Nú hefur íbúum hins vegar fækkað
um 80 og skýringin er sú að margir
hafa hrökklast þaðan burt. Tveir
þriðju hlutar íbúa Barentsburgar
eru nefnilega Úkraínumenn, margir
frá Donbass-héraði þar sem bardag-
arnir eru hvað harðastir.
„Eitthvað af fólkinu frá Barents-
burg er búið að flytja hingað, bæði
Úkraínumenn og Rússar,“ segir
Kristján Svavarsson arkitekt sem
býr í Longyearbyen. Meðal annars
hafi einn Rússi hrökklast frá Bar-
entsburg eftir að hafa gagnrýnt
stríðsreksturinn á samfélagsmiðl-
um. Mikið er talað um stríðið, bæði
manna á millum og í bæjarblaðinu,
Svalbarðapóstinum.
Barentsburg er mjög háð Long-
yearbyen um ýmislegt, til dæmis
samgöngur, því að f lugvöllurinn
er staðsettur við hinn síðarnefnda.
Longyearbyen sá um bólusetn-
ingar og heilbrigðisþjónustu fyrir
Barentsburg í Covid-faraldrinum.
Aðeins eru 36 kílómetrar á milli en
vegasamgöngur eru engar. Fara þarf
á bát eða snjósleða milli bæjanna.
Samgangur hefur jafnan verið
mikill, til dæmis eru haldin saman
íþróttamót og börnin í Barentsburg
hafa alltaf heimsótt Longyearbyen
á þjóðhátíðardag Norðmanna,
17. maí. Það var ekki gert í ár.
Longyearbyen er þekktastur fyrir
að vera háskólabær en þar er einn-
ig öf lug ferðaþjónusta. „Í ferða-
þjónustunni hérna var algengt að
skutlast yfir til Barentsburgar, gista
kannski yfir nótt og fara í bað. Því
flestar íbúðirnar hérna í Longyear-
byen eru aðeins með sturtu. Þetta er
hætt,“ segir Kristján. Eftir innrásina
hafa mörg ferðaþjónustufyrirtækin
ákveðið að sniðganga Barentsburg
algerlega. Óttast þau að peningarnir
fari beint í stríðsreksturinn því að
Barentsburg er rekin af ríkisfyrir-
tæki sem nefnist Arktikugol.
Handtekinn fyrir drónaflug
Sambandið milli bæjanna hefur
sjaldan verið jafnslæmt og í ár
því yfirvöld í Barentsburg styðja
stríðsreksturinn en Norðmenn eru
NATO-ríki sem tekur þátt í þving-
unaraðgerðum gegn Rússlandi.
Hápunktur illindanna var í apríl
þegar Norðmenn stöðvuðu send-
ingu til Barentsburgar vegna þess að
í henni voru vörur á þvingunarlista
Vesturlanda gagnvart Rússlandi.
Í sendingunni voru hins vegar
einnig matvæli og rússneski ræðis-
maðurinn, Sergej Gúshtsjín, hafði
hátt um að Norðmenn væru að
stöðva matvælasendingar til Bar-
entsburgar. Þetta var bergmálað í
Dúmunni, rússneska þinginu, og
Norðmenn sakaðir um að brjóta
Svalbarðasáttmálann.
Gúshtsjín hefur skapað sér litlar
vinsældir meðal f lestra á Eyja-
Ríkisrekna
námufyrirtækið
Arktikugol er
sakað um að
bæla niður
umræðu og
andstöðu við
stríðið.
FRÉTTABLAÐIÐ/
GETTY
Longyearbyen
er háskólabær
og þar dvelur
fólk af hátt í
50 þjóðernum.
FRÉTTABLAÐIÐ/
GETTY
Kristján Svavars­
son býr í Lon­
gyearbyen.
Spenna í loftinu á Svalbarða
klasanum fyrir einarðlega afstöðu
með stríðsrekstrinum. Í viðtali við
Svalbarðapóstinn sagði hann „hina
sérstöku hernaðaraðgerð“ snúast
um að frelsa Austur-Úkraínu frá
nasistum.
Nýlega var svo breskur maður af
rússneskum uppruna að nafni And-
rej Yakúnín handtekinn fyrir dróna-
flug á Svalbarða. Norðmenn óttast
njósnir Rússa og var Yakúnín fluttur
til Tromsö til yfirheyrslu.
Alþjóðlegur suðupottur
Þó að Svalbarði sé fámennur er
mannlífið þar afar fjölbreytt og þar
býr fólk af um 50 þjóðernum. Helsta
ástæðan fyrir því er tækniháskólinn
UNIS, sem á áttunda hundrað nema
sækja, en helmingurinn af þeim eru
útlendingar.
„Þetta er suðupottur og heilt yfir
eru allir vinir hérna,“ segir Kristján.
Áætlar hann að Norðmenn telji
aðeins um 60 prósent íbúanna.
Staðan á eyjaklasanum sé hins
vegar viðkvæm frá alþjóðastjórn-
málum séð. Svalbarði er hluti af
Noregi en um hann gildir sérstakur
sáttmáli, undirritaður í París árið
1920. Þar kemur fram að allar þjóðir
sem undirrita sáttmálann megi nýta
þær auðlindir sem finnast, aðallega
kol, og stunda þar viðskipti. En allt
hernaðarbrölt er bannað. Þá þarf
enginn að framvísa vegabréfi til að
komast til eða frá Svalbarða.
Ítök frá Sovéttímanum
Sovétmenn gerðust umsvifamiklir
á Svalbarða á fyrri hluta seinustu
aldar þegar þeir keyptu kola námu-
bæina Barentsburg og Píramídann
af Hollendingum og Svíum. Eftir að
Sovétríkin liðuðust í sundur hefur
dregið mjög úr þessum áhrifum
og fólki fækkað, sérstaklega eftir
mannskætt flugslys þar sem námu-
menn Píramídans fórust árið 1996
en hann er nú draugabær.
Íbúum Barentsburgar hefur einn-
ig fækkað. Á níunda áratugnum
bjuggu þar um 1.500 manns. En
þrátt fyrir hnignun vilja Rússar þó
ekki missa ítök sín á Svalbarða. Til
að tæma ekki námuna við Barents-
burg er aðeins takmarkað efni sótt
úr henni á hverju ári. Reglulega saka
þeir einnig Norðmenn um að brjóta
sáttmálann. Meðal annars hefur
verið deilt um ratsjárstöð Norð-
manna sem veitir NATO svokölluð
krosshnit fyrir dróna.
Norðmenn eru meðvitaðir um
ítök Rússa á Svalbarða og mögu-
leikann á því að þeim gæti allt í
einu snarfjölgað, eins og sáttmálinn
leyfir. Nýlega voru því settar reglur
þar sem útlendingar þyrftu að hafa
búið í að minnsta kosti í þrjú ár á
fastlandi Noregs til að mega kjósa
til sveitarstjórnar.
Spenna í loftinu
Í viðtali við fréttastofuna AP fyrr
á árinu sagðist Arild Olsen, bæjar-
stjóri Longyearbyen, aldrei á sínum
22 árum á Svalbarða hafa upplifað
annað eins ósætti og nú. „Það er
spenna í loftinu,“ sagði hann.
Þó að samskiptin milli Norð-
manna og Rússa séu stirð þá er and-
rúmsloftið mun meira þrúgandi
milli Rússa og Úkraínumanna í
Barentsburg. Arktikugol rekur ekki
aðeins námuna heldur verslunina
og alla aðra þjónustu á staðnum.
Konsúllinn Gúshtsjín býr í lang-
stærsta og flottasta húsinu í bænum,
sem varið er með járngrindverki og
öryggismyndavélum.
Úkraínumennirnir sem eftir eru,
og Rússarnir sem ósáttir eru við
stríðsreksturinn, hafa lært að halda
sér saman. Jafnvel þó að lagalega séu
þeir staddir á norskri grundu. Lífs-
viðurværið er undir og jafnvel eitt-
hvað meira.
Fólk sem hrökklast hefur frá Bar-
entsburg sakar Arktikugol um að
bæla niður alla umræðu og gagn-
rýni á stríðsreksturinn. Í þau skipti
sem úkraínski fáninn hefur verið
hengdur upp í bænum hefur hann
verið rifinn niður jafnharðan. ■
Kristinn Haukur
Guðnason
kristinnhaukur
@frettabladid.is
38 Helgin 12. nóvember 2022 LAUGARDAGURFRÉTTABLAÐIÐ