Leikhúsmál - 01.03.1963, Blaðsíða 59

gœtu ekki unað lífinu án þess að finna sjálfir svar. Hver
maður verði að rísa undir sinni eigin ábyrgð en geti
ekki œtlast til þess að aðrir útvegi svar sem gildi fyrir
alla.
Það hefur orðið bylting í leikhúsinu. Og það liggur við
að sumir byltingarhöfundarnir séu að verða klassískir.
Tíminn líður svo hratt úti í heimi. Nú gerir enginn sig leng-
ur að fífli með því að fussa við lonesco og Beckett. Nátt-
úrlega halda tízkuhöfundar áfram að koma fram: Noel
Coward í fyrragœr, Rattigan i gœr, Billetdoux í dag, Dobb-
eldex á morgun. Og byltingin hefur gerzt svo hratt, nú er
hœtta á því að gagnrýnilaus fúsleiki að gleypa við öllu
komi í staðinn fyrir tregðu og mótþróa þeirra sem
héldu að Beckett og lonesco vceru bara spilagosar.
Nú er sú hœttan að enginn þori að neita neinu lengur,
hinir blindu láti ekki henda sig aftur að vera á móti því
sem kunni að eiga eftir að sigra og séu þessvegna gin-
keyptir fyrir hverju sem kemur óvœnt, allt sem er nýstár-
legt sé framvindulist, avant-garde.
(Þessa dagana er hentugt dcemi þess í þeim viðbjóði
sem leikfélagið Gríma sýnir í tómstundahúsi œskunnar
við Tjörnina, Vinnukonunum eftir Genet: Þar er hrapallega
misskilið hlutverk leikhússins. Að vera lifandi síspyrjandi
rödd, einskonar samvizka, sívirkt í stríði mannsandans.
Heldur farið á bólakaf í meyrlynda sjálfsvorkunn kynvill-
ingsins og smáglœpamannsins, svo koma umboðsmenn
og hrópa um skáldskap þar sem um það er að rceða að
blanda saman lesmáli almenningskamra vœmnu bleik-
rósadekri smáborgarans og hinu gelda daðurhjali þeirra
sem skortir rétta náttúru. Þetta er ekki avantgarde, ekki
framvindulist heldur rotnun og úrkynjun. Það mcetti kalla
þetta théatre-du-cul ef menn vilja vera svo fínir að hafa
franskt nafn á því. Hér hefur því miður verið ruglað
saman avant-gardisma og anal-gardista.
Þetta sama félag sýndi ágcett leikrit í fyrra eftir Max
Frisch um góðborgarann og brennuvargana. Og á Genet-
sýningunni sem ég er að óskapast út af kom reyndar
fram ung leikkona Bríet Héðinsdóttir sem birti svo mikla
hcefileika að hún á heimtingu á því að fá tcekifceri til
að þroskast í verðugri átökum á leikssviði.
Og i þriðja lagi skal þess getið leikfélaginu til lofs að
það ber ábyrgð á því að ég þýddi leikritið Saga úr dýra-
garði eftir Albee, snemma í fyrravetur. Og stóð til að
sýna það þann veturinn).
4.
Albee er sá sem efnilegastur er talinn af hinum ungu
leikritahöfundum Bandaríkjanna. Hann er 34 ára gamall
og hefur skrifað fimm leikrit. Fjögur þeirra eru einþátt-
ungar. Síðasta verk hans er í þrem þáttur og nefnist:
Hver hrœðist Virginiu Woolf? (Who's afraid of Virginia
Woolf?) Og það hefur fengið ákaflega góða dóma. Tenn-
essee Williams kvað hafa sagt að Albee sé búinn að slá
öllum leikritahöfundum Bandaríkjanna við með þessu
verki.
Það er auðséð á verkum Albee að hann hefur lesið
lonesco. Einnig Adamov. En þessi áhrif svifta hann þó
ekki persónulegum svip. Efnið sem leitar á hann er líkt
í þeim verkum sem hann samdi fram að Virginíu. Það
verk hef ég ekki lesið ennþá. Einþáttungar hans nefnast:
Sandkassinn, Ameríski Draumurinn, Dauði Bessie Smith
og Saga úr Dýragarði.
Tvö fyrstnefndu leikritin segja frá sama fólkinu. Dauf-
gerðum manni sem er kúgaður af viljasterkri eiginkonu
sinni, hún er gœdd þeim óaðlaðandi eiginleikum sem
sumir Evrópumenn telja lýta amerískar konur. Og ömm-
unni sem er glúrin og skemmtilega illkvittin, fyrir hvern
mun þarf að losna við hana. Hún er nefnilega orðin
gömul og fer of mikið fyrir henni. Og loks er ungur frem-
ur geðþekkur maður sem getur vakið einhverjar kenndir
með öðrum en ekkert fundið innra með sjálfum sér né
skynjað neitt nema eyðileikann í tilfinningalífi sínu.
Hann er fús til þeirrar þjónustu sem þarf að inna af
hendi ef honum er greitt fyrir. Og hann er einmitt hinn
Ameríski draumur í öðrum þœttinum en Engill Dauðans
í hinum. Og kannski einna helzt fulltrúi höfundar, hins
kaldhœðna og meinlega skoðanda lífsins.
Dauði Bessie Smith segir frá fólki sem er að reyna að
scera hvað annað í tómleika sínum, starfsfólki í sjúkra-
húsi í Suðurríkjunum. Bessie Smith kemur aldrei á
svið. Hún er negrasöngkona sem lenti í bílslysi og var
flutt deyjandi sjúkrahús af sjúkrahúsi en allsstaðar vísað
frá vegna þess hún var negri. Þessi sjúkrahús eru bara
fyrir hvíta.
Saga úr dýragarði er fyrsta leikritið sem var sýnt
eftir Albee. Ekki í Bandaríkjunum í fyrsta sinn heldur í
Berlín. Enginn vildi líta við þvi í heimalandi hans. Vinur
hans sem var staddur erlendis varð svo hrifinn af því að
hann kom því á framfceri við leikara einn sem flutti bœði
hlutverkin á segulband; það varð til þess að leikritið var
frumsýnt í Vestur-Berlín í september 1959. Og gott ef það
er ekki ennþá verið að sýna það þar. Nokkrum mánuðum
síðar var það svo sýnt í Bandaríkjunum, og þá var hinu
nýja leikskáldi fagnað. Albee og aðrir ungu leikritahöf-
undarnir sem nú er mest talað um þar vestra hafa hlotið
frama sinn í litlu leikhúsunum til dcemis í Los Angeles eða
Greenwich Village sem starfa ekki eftir sjónarmiðum
Broadway.