Fréttablaðið - 12.01.2023, Blaðsíða 29

Það virðist
ekki lengur
skilyrði
að kunna
á hljóð-
færi til að
útskrifast
sem tón-
mennta-
kennari frá
Háskóla
Íslands.
Ég þakka
Umboðs-
manni
skuldara
fyrir að
vekja
athygli
á þessu
mikilvæga
réttlætis-
máli og
benda á
veikleika í
löggjöfinni
sem mikil-
vægt er að
taka á.
Tónlistarstarf á grunnskólastigi
er olnbogabarn. Í hið minnsta
þrjá áratugi hafa stjórnmálamenn
keppst við að dásama menningar-
starf í Reykjavík, en á sama tíma
ekki litið við ákalli tónlistarskóla,
tónlistarkennara eða tónlistarnema
um bættan aðbúnað og skilvirkara
skipulag hér í Reykjavík.
Tónlistarskólar í Reykjavík eru
dýrir. Í sjálfu sér er eðlilegt að
kennsla sé dýr, og tónlistarkennsla
sérstaklega. Tónlistarkennsla er í
eðli sínu langoftast einkakennsla,
eða kennd í smærri hópum þar sem
kostnaður dreifist á fáa. Samt sem
áður er það ekki lögmál að tónlistar-
kennsla þurfi að vera rándýr, og alls
ekki lögmál að hún þurfi, ár eftir ár,
að vera óaðgengilegri og dýrari hér
í borginni.
Í nokkrum grunnskólum borgar-
innar er sú leið farin að kennsla tón-
listarskóla fari fram innan skólans
og á skólatíma. Þetta ætti í raun að
vera í boði í öllum grunnskólum
borgarinnar. Eftir skólatíma gætu
sjálfstætt starfandi kórar og aðrir
fengið aðgang gegn greiðslu að ann-
ars ónýttum fermetrum fasteigna
grunnskóla. Hér í borginni hefur
tregða mætt þeim sem vilja komast
í þá fermetra. Þarna eru grunnskólar
aðeins eitt dæmi, því fjölmargir fer-
metrar borgarinnar liggja ónýttir
eftir klukkan fjögur á daginn.
Á sama tíma er stjórnendum
grunnskóla sem vilja gera betur
sniðinn þröngur stakkur. Gildandi
kjarasamningar milli borgarinnar
og stéttarfélaga kennara taka hvergi
almennilega á starfi tónlistarmanna
eða kennara innan skóla. Menntaðir
kórstjórar eru þannig til að mynda
„flokkaðir“ sem „aðrir starfsmenn“
og mat á vinnuframlagi menntaðra
tónlistarmanna, til dæmis við að
leiða hópsöng, starfrækja skóla-
kór eða hreinlega halda utan um
hljóðfærabirgðir grunnskóla, fellur
oft utan ramma gildandi samninga.
Þá er skólastjórnendum gert að
hampa þeim með tónmenntakenn-
aramenntun umfram þá sem eru
með tónlistarmenntun. Það er í
sjálfu sér í takt við hefðir og venjur
sem skapast hafa á opinberum
vinnumarkaði, nema fyrir þær sakir
að það virðist ekki lengur skilyrði að
kunna á hljóðfæri til að útskrifast
sem tónmenntakennari frá Háskóla
Íslands.
Þannig þyrfti skólastjóri í grunn-
skóla Reykjavíkurborgar að hafna
umsóknum Bjarkar Guðmunds-
dóttur, KK, Hildar Guðnadóttur,
Víkings Heiðars eða Röggu Gísla
og ráða í staðinn nýútskrifaðan
lærðan tónmenntakennara sem
gæti í mesta lagi pikkað Gamla Nóa
á hljómborð. Og þá allra síst gripið
hljóðfæri í hönd og haldið uppi hóp-
söng.
Auðvitað er dæmið að ofan eins
ýkt og hægt verður og ekki er það
ætlunin að gera lítið úr menntun
kennara, en punkturinn auðvitað
sá að sveigjanleikinn er enginn. Ef
borgin ætlar að vera „Menningar-
borg“ þarf hún auðvitað að geta
stutt við menningu og kunna til þess
aðrar leiðir en að reka styrktarsjóði
fyrir tónlistarmenn sem þegar eru
orðnir tónlistarmenn.
Þess má þá jafnframt geta að
skólakórar eru í dag eina skipu-
lagða tónlistarstarfið sem börn
hafa aðgang að án endurgjalds og
Frelsum tónlistina
Námslánakerfi eru eitthvert mikil-
vægasta félagslega jöfnunartæki
samtímans. Með námslánum
reynum við að gera fólki fært að
leita sér menntunar óháð efnahag
og félagslegri stöðu. Þær kröfur
sem gera verður til námslánakerfa
eru tvíþættar: að þau tryggi náms-
fólki næga framfærslu til að þau
geti einbeitt sér að náminu og að
endurgreiðslubyrðin sé ekki slík að
viðskiptavinir lánasjóðsins reisi sér
hurðarás um öxl.
Lengi vel var sú krafa gerð til
þeirra sem sóttu um námslán að
þau öfluðu sér ábyrgðarmanna fyrir
skuldinni. Mörgum reyndist erfitt
að afla slíkra ábyrgða eða þungbært
að leggja slíkar kvaðir á herðar ást-
vina eða kunningja. Það var því
stórt skref í átt til jöfnuðar þegar
ábyrgðarmannakerfið var aflagt á
nýjum námslánum í menntamála-
ráðherratíð Katrínar Jakobsdóttur í
vinstristjórninni 2009-2013.
Fáum mun í dag koma til hugar
að hverfa aftur til fyrra kerfis þar
sem þriðja aðila var blandað inn í
skuldamál námslánaþega. Ekki var
hróf lað við þeim ábyrgðum sem
hvíldu á eldri námslánum og eftir
því sem lengri tími leið frá kerfis-
breytingunni varð misræmið í
stöðu nýrri og eldri viðskiptavina
Lánasjóðsins augljósara. Við löngu
tímabæra endurskoðun námslána-
kerfisins árið 2020, þar sem Lána-
sjóður íslenskra námsmanna varð
að Menntasjóði námsmanna, var
sú nýbreytni tekin upp að hluti
námslána varð styrkur, auk þess
var stigið það mikilvæga skref að
fella niður ábyrgðir á þeim eldri
lánum sem væru í skilum. Bölsýnis-
spár sögðu að þessi breyting myndi
valda sjóðnum búsifjum með stór-
auknum vanskilum en þær hafa
ekki ræst.
Það sem út af stóð
Með nýju lögunum eru lang-
f lest námslán landsmanna nú án
ábyrgðarmanna. Eftir standa þau
lán sem ekki voru í skilum. Ótal
ástæður kunna að vera fyrir þeim
vanskilum og eru mörg sorgleg
dæmi um fólk sem hefur orðið illa
úti vegna þessa. Umboðsmaður
skuldara, Ásta S. Helgadóttir, hefur
á síðustu dögum bent í ræðu og
riti á óréttlætið sem hlotist getur
af þessum síðustu eftirhreytum
gamla ábyrgðarmannakerfisins
sem og vegna sérreglna sem gilda
um námslán, til að mynda að þau
séu undanskilin fyrningarfresti við
gjaldþrot og að örorkulífeyrisþegar
geti ekki fengið námslánaskuldir
niðurfelldar heldur þurfi að sækja
um árlegar undanþágur út í hið
óendanlega.
Ásta bendir á að ekki sé ljóst hvort
lánþegar og ábyrgðarmenn lána sem
ekki voru í skilum við sjóðinn við
gildistöku laganna hafi verið upp-
lýstir með fullnægjandi hætti um að
ábyrgðarskuldbindingar yrðu felldar
niður ef vanskil væru gerð upp. Þá
veltir hún því fyrir sér hvort eðlilegt
sé að stofnun á borð við Mennta-
sjóð námsmanna nýti sér þjónustu
lögmanna og innheimtufyrirtækja í
stað þess að hafa innheimtuna alfar-
ið á forræði opinberra aðila.
Hver er staðan í dag?
Fyrr í vetur beindi ég fyrirspurn til
háskóla-, iðnaðar- og nýsköpunar-
ráðherra um hver væri heildarupp-
Réttmætar ábendingar um námslán
Helga Margrét
Marzellíusar-
dóttir
tónlistarmaður
og varaborgarfull-
trúi Sjálfstæðis-
flokksins
þannig opið öllum óháð efnahag for-
eldra. Í rúman áratug hefur borgin
sagst ætla að styðja við kórastarf í
grunnskólum en raunveruleikinn
er því miður sá að kórastarf er yfir-
leitt það fyrsta til að fjúka þegar
hagræðingarkröfur banka á dyrnar.
Það þekkist vel á framhaldsskóla-
stiginu því þar leið kórastarf mikið
fyrir styttingu framhaldsskólanáms.
í dag eru starfandi kórar á því skóla-
stigi teljandi á fingrum annarrar
handar, því miður.
Nú þarf að huga að næstu kynslóð
tónlistarmanna og byrja á réttum
stað: Í grunnskólum. Nú þarf borgin
að þora að hugsa út fyrir kassann.
Borgin þarf að slá af kröfum um
lágmarksfjölda nemenda í tón-
listarskólum til þess að mega þiggja
frístundastyrki úr hendi foreldra
ungra tónlistarnema. Hún þarf
að þora að fara nýstárlegar leiðir í
ráðningu tónlistarmanna og kenn-
ara í grunnskólum borgarinnar
ýmist í samstarfi við Kennarasam-
bandið, sem þarf þá líka að þora að
opna augun fyrir breyttum starfsað-
ferðum, eða þá með sjálfstæðum
samningum við stéttarfélög tón-
listarmanna. Borgin þarf að þora
að opna harðlæstar fasteignir sínar
utan skólatíma og styðja þannig við
frjálst og blómlegt starf kóra, sem er
blessunarlega með allra blómlegasta
móti hér á Íslandi, og hún þarf að
þora að treysta skólastjórnendum
einstakra skóla í kerfinu sem vilja
gera betur.
Með því að brjóta tónlistarstarf
barna og ungmenna í borginni úr
sjálfskipuðu kerfisfangelsi tryggjum
við frjóan jarðveg fyrir áframhald-
andi tónlistarlífi í borginni. Tónlist
er skapandi, það þarf Reykjavíkur-
borg að vera. n
Steinunn Þóra
Árnadóttir
þingmaður
Vinstrihreyf-
ingarinnar – græns
framboðs
hæð þeirra ábyrgða sem enn hvíla á
námslánum, hversu háar greiðslur
sjóðurinn hefði fengið frá ábyrgðar-
mönnum vegna gjaldfallinna náms-
lána á árinu 2021 og til hvers konar
aðfararaðgerða sjóðurinn hefði
gripið gagnvart ábyrgðarmönnum
frá því að hin almenna niðurfelling
var lögfest. Svörin við þessum spurn-
ingum eru í vinnslu.
Ég þakka Umboðsmanni skuldara
fyrir að vekja athygli á þessu mikil-
væga réttlætismáli og benda á veik-
leika í löggjöfinni sem mikilvægt er
að taka á. Umboðsmaður bendir á að
við setningu laganna árið 2020 hafi
verið samþykkt að ráðast skyldi í
endurskoðun að þremur árum liðn-
um. Nú er tímabært að bretta upp
ermarnar og gera gott kerfi betra. n
FIMMTUDAGUR 12. janúar 2023 Skoðun 13FRéttablaðið