Bændablaðið - 03.11.2022, Blaðsíða 30

30 Bændablaðið | Fimmtudagur 3. nóvember 2022
Bjórbann var við lýði á Íslandi til
1. mars árið 1989, eins og oft er rifjað
upp. Sá dagur markar upphaf bjórsins
eins og við þekkjum hann í dag, en
bjórsaga Íslendinga er þó öllu lengri
og má rekja aftur á landnámsöld. Hún
hélst í hendur við innlenda kornrækt
sem var umtalsverð á fyrstu öldum
Íslandsbyggðar. Ýmsir samverkandi
þættir kunna að hafa ráðið því að
dró úr kornrækt, s.s. plágur og óáran
sem olli mannfækkun og þar með
breytingum á landbúnaðarháttum úr
mannfrekari akuryrkju í húsdýrarækt
sem ekki kallaði á jafn mörg handtök.
Litla ísöldin, með lækkandi hitastigi
urðu ræktunarskilyrði erfiðari. Þá kann
vöxtur utanlandsverslunar að hafa haft
sitt að segja, þar sem auðveldara hafi
verið að flytja einfaldlega inn korn
til ölgerðar eða jafnvel kaupa tilbúið
áfengi: vín til kirkjulegra athafna, bjór
og mjöð. Með tilkomu eimingarinnar
og fjöldaframleiðslu brenndra drykkja
véku bjórinn og mjöðurinn smátt og
smátt af veisluborðum landsmanna,
enda margfalt auðveldara að flytja og
geyma brennivínið.
Endurreisnarskeiðið og bjórbannið
Tala má um tímabundið
endurreisnarskeið bjórsins á Íslandi
á seinni hluta nítjándu aldar og var
hún að miklu leyti tengd tilkomu
brauðgerðarhúsa. Erlendir bakarar
bjuggu yfir færni til ölgerðar og
raunar var hún nauðsynleg til að
viðhalda gerinu fyrir baksturinn.
Auk heimabruggaðs bakaraölsins
buðu kaupmenn upp á danskan bjór,
en dönsk brugghús voru framarlega
í þeirri list að tappa bjór á flöskur
og selja um öll heimsins höf. Breytt
afstaða til áfengisneyslu olli líka
tímabundnum vinsældum bjórsins, þar
sem betri borgarar vildu frekar sötra
Tuborg á mannamótum en drekka frá
sér vit og rænu með dönsku ákavíti.
Við upphaf 20. aldarinnar var
áfengisgerð á Íslandi bönnuð alfarið,
þar með talið
bruggun á áfengu
öli. Bannið var
að frumkvæði
bindindishreyf-
ingarinnar sem
vildi með því koma
í veg fyrir að í landinu
yrði til áfengisiðnaður
sem kynni að standa
gegn lokamarkmiði
Templarahreyfingar-
innar um algjört
áfengisbann. Slíkt var
loks samþykkt í þjóðar-
atkvæðagreiðslu árið 1908 en tók
gildi í áföngum á næstu árum og að
fullu frá 1. janúar 1915.
Þótt bannið lofaði góðu í fyrstu
molnaði hratt undan því, s.s. þegar
Spánarvínin svokölluðu voru leyfð
með lögum árið 1922. Þar lét Alþingi
undan þrýstingi Spánverja sem um
þær mundir voru helsta viðskiptaþjóð
okkar og keyptu saltfisk í stórum stíl.
Þótt neysla á spænsku rauðvíni yrði
aldrei mikil grófu Spánarvínin undan
virðingu áfengisbannsins. Að auki var
landabruggun útbreidd og tilraunir
stjórnvalda til að uppræta hana fóru
fyrir lítið. Gagnvart þeim staðreyndum
var ráðist í nýja þjóðaratkvæðagreiðslu
árið 1933 og á grunni hennar var bann
við öllu öðru áfengi en bjór numið úr
gildi. Hefur sú ráðstöfun lengi vakið
furðu útlendinga og er enn deilt um
ástæður þessarar tilhögunar.
Bjór fyrir dáta
Þrátt fyrir bjórbannið voru enn
starfræktar ölgerðir í landinu, en
framleiðsla þeirra mátti ekki fara
yfir 2,25% í vínandastyrk. Það
hljóp á snærið hjá Ölgerð Egils
Skallagrímssonar þegar Bretar
hernámu landið vorið 1940 og gerðu
fljótlega kröfu um bjór fyrir dátana
sína. Lögum var breytt í skyndi og
sama ár kom Polar-bjórinn á markað.
Um miðjan sjöunda áratuginn
fengu áhafnir flugvéla í millilandaflugi
heimild til að flytja inn bjór við
komuna til landsins. Fyrirmyndin
var óskráðar reglur sem gilt höfðu
um sjómenn í millilandasiglingum
sem fengu að gera slíkt hið sama.
Auk þessa löglega bjórinnflutnings
var alla tíð nokkuð um smygl á
þessum forboðna vökva auk þess sem
ólöglegur bjór streymdi frá herstöðinni
á Miðnesheiði í stórum stíl.
Davíð keypti ölið
Það var svo loks í desember 1979
þegar Davíð Scheving Thorsteinsson
var á heimleið frá Lúxemborg að
hann ákvað að láta reyna á það sem
hann taldi ósanngjarnt bann að öllum
landsmönnum var veitt heimild til
þess í ársbyrjun 1980 að koma með
bjór með sér til landsins. Sem þýðir
raunar að svarið við hinni aldagömlu
spurningu um það hvar Davíð keypti
ölið er auðsvarað: í Lúx.
Hvort mótmælaaðgerð Davíðs
Scheving hafi verið þúfan sem velti
hlassinu skal ósagt látið, en ljóst er
að auknar ferðir Íslendinga til annarra
landa urðu til að breyta viðhorfum
þeirra til bjórsins. Um miðjan áttunda
áratuginn höfðu skoðanakannanir sýnt
lítinn áhuga landsmanna á bjór en sú
staða breyttist jafnt og þétt á níunda
áratugnum. Bjórvinir eignuðust meira
að segja sinn einkennissöng þegar
pönksveitin Fræbbblarnir sömdu
smellinn Bjór!
Það var svo loks miðvikudaginn 1.
mars 1989 sem bjórinn fór í almenna
sölu og hafa landsmenn varla litið til
baka síðan. Fyrsta daginn voru sjö
tegundir í boði og er Egils Gull eini
bjórinn sem enn lifir.
Fyrsti vísirinn að handverks-
bjóramenningu varð til árið 1995
þegar Amma Lú var opnað, en síðar
var nafninu breytt í Hinn íslenska
bjórkjallara. Þessi fyrirtæki voru í eigu
Tomma, þá í Hard Rock, nú háttvirts
9. þingmanns Reykjavíkurkjördæmis
norður. Þetta ævintýri varð skammlíft
og var staðnum lokað nokkrum
mánuðum eftir að hann breyttist
í Bjórkjallarann, en munnlegar
heimildir herma hins vegar að þarna
hafi verið bruggað og afurðirnar seldar
og telst staðurinn þannig vera fyrsta
handverksbrugghúsið á Íslandi.
Ekki gerðist mikið í kjölfarið þar
til að Kaldi kom til sögunnar, en betur
verður komið að því í næstu grein.
Kaldi hins vegar kom af stað ákveðinni
hrinu sem verða gerð skil hér betur.
Fyrst ber að nefna Ölgerð
Reykjavíkur, sem var stofnuð árið
2008. Var hugmyndin þarna að fylgja
betur eftir ágætum árangri Kalda og
var hinn kunni danski bruggmeistari
Anders Kissmeyer ráðinn til að koma
vörum fyrirtækisins af hugmyndastigi
í flöskur. Kissmeyer hafði áður helst
unnið sér það til frægðar að vera
bruggari og gæðastjóri hjá Carlsberg
verksmiðjunum til ársins 2001 en
eftir það hafði hann komið að stofnun
Nørrebro Bryghus veitingastaðnum
sem er mörgum íslenskum
bjóráhugamanninum vel
kunnugur, en þar var
hann yfirbruggmeistari
lengi vel. Í anda þeirrar
bjartsýni sem einkenndi
þenslutíma góðærisins
reiddu stjórnendur
fyrirtækisins hátt til
höggs, sögðust ætla að
búa til besta lagerbjór í
Evrópu og hugðu á mikla
landvinninga.
Ölgerð Reykjavíkur
náði þó aldrei að koma sér
upp eigin bruggtækjum en
tryggði sér bjórvörumerkin
Gullfoss og Geysi. Gullfoss
var bruggaður í Kaldaverksmiðjunni.
Ekki er greinarhöfundum fyllilega ljóst
hvort Geysi bjórinn komst einhvern
tímann í framleiðslu en ljóst var að
hugur eigendanna stóð til þess að
framleiða þá bjóra. Má þó segja að
fyrsta sígaunabrugghúsið á Íslandi hafi
verið Ölgerð Reykjavíkur. Gullfoss var
þó ekki of lengi á markaði en síðustu
heimildirnar um bjórinn eru frá sumrinu
2011 en þá virðist Vínbúðin hafa tekið
bjórinn úr sölu vegna lítils geymsluþols.
Hvað svo sem olli því að bjórinn var
tekinn úr umferð er ljóst að Gullfoss
hvarf af markaði og segir ekki meir af
þeim um sinn.
Sagan af Láru og El Grillo
Annar aðili sem seldi bjór undir eigin
merkjum á þessum tíma var Kaffi
Lára á Seyðisfirði sem bauð upp á El
Grillo bjórinn eystra og í verslunum
ÁTVR. El Grillo dettur enn stundum
inn í Vínbúðina og á sá bjór sem
seldur er undir því vörumerki í seinni
tíð lítið skylt við upphafið. Sagan á
bak við bjórinn var sú að Lára gamla
vitjaði eiganda kaffihússins í draumi
og færði honum uppskriftina að El
Grillo bjórnum, í höfuðið á olíuskipi
bandamanna sem sökkt var í firðinum
1944 og hvílir enn á hafsbotni. Ölgerðin
Egill Skallagrímsson framleiddi hins
vegar bjórinn og segir sagan að þar
hafi verið um að ræða Egils Premium
bjórinn í öðrum umbúðum. Ekki skal
fullyrt um það hér en erfitt er að telja
El Grillo til sígaunabrugghússbjóra,
enda ekki seldur beinlínis í nafni eins
brugghúss, líkt og var með Gullfoss.
Loks ber að segja frá brugghúsinu
Miði í Stykkishólmi, sem bruggaði
bjóra undir nafninu Jökull. Var
Brugghúsið stofnað árið 2007 en
hóf framleiðslu 2007. Brugghúsinu
var lokað árið 2011 og loks selt í
Borgarfjörðinn þar sem það starfaði
til skamms tíma undir merkjum Steðja,
líkt og síðar verður rakið. Jökull átti
ýmsar útgáfur og af þessum fjórum
brugghúsum sem fjallað hefur verið um
hér, að Bjórkjallaranum meðtöldum,
er það brugghúsið sem náði mestum
árangri og mestri útbreiðslu. Jökuls-
bjórinn og Skriðjökull fóru þar fremstir
í flokki en einnig var bruggaður þorra-
og páskabjór.
Þegar þessi saga er lesin má sjá að
upphaf handverksmenningarinnar gekk
ekki stóráfallalaust fyrir sig, en þó má
segja að þarna hafi bæði Kaldi sem og
Ölvísholt verið komin til sögunnar, en
það er umfjöllunarefni næstu greinar, í
næsta tölublaði Bændablaðsins.
Höskuldur Sæmundsson
og Stefán Pálsson.
LÍF&STARF
BYKO býður nú ýmsar stærðir steinbita
fyrir nautgripi á lager
Hvort sem verið er að endurnýja eldri fjós
eða byggja nýtt bjóðum við steinbita sem
henta fyrir öll verkefni.
Steinbitarnir eru framleiddir í vottuðum
verksmiðjum og uppfylla allar kröfur um
evrópustaðla.
Steinbitana er mögulegt að fá fyrir allt
að 6 tonna öxulþunga.
Við bjóðum einnig sérsniðin velferðagólf
fyrir steinbita.
GÓLF Í GRIPAHÚS
NAUTGRIPIR,
SVÍN OG SAUÐFÉ
Til á lager
bondi@byko.is
Handverksbrugghúsin á Íslandi:
Fall er fararheill – fyrstu skrefin
Yfirlit yfir útsölustaði og úrval bjóra eins og það birtist í Morgunblaðinu
þann 1. mars 1989. Mynd / timarit.is
Í síðasta tölublaði Bændablaðsins var bjórsaga smábrugghúsanna
erlendis rakin stuttlega og nú er ætlunin að taka aðeins fyrir upphaf
smábrugghúsamenningarinnar á Íslandi. Þessi grein er hluti
af greinaflokki sem mun birtast hér í Bændablaðinu.