Bændablaðið - 03.11.2022, Blaðsíða 38

38 Bændablaðið | Fimmtudagur 3. nóvember 2022
Streymi heildverslun ehf.
Goðanesi 4
603 Akureyri
S
N
V
588 2544
streymi@streymi.is
www.streymi.is
Miðað við það stutta tímabil sem
kýr eru geldar á hverju ári þá
hefur það tímabil hlutfallslega
mikil áhrif á önnur tímabil innan
ársins hjá kúnni.
Vel heppnuð geldstaða er
nefnilega forsenda þess að ná
hárri nyt, mikilli heildarmjólkur-
framleiðslu á lífsskeiðinu, langri
endingu kúnna sjálfra og góðri
heilsu kálfanna. Til þess að ná
þessum árangri þarf þó í raun
allt að ganga upp og verður hér
farið nokkrum orðum yfir fjóra
áhersluþætti sem í stuttu máli
má kalla GAUM, þ.e. að hverju
gefa þarf GAUM þegar hugað
er að geldstöðunni: Gelda upp,
Aðbúnaði, Ungviði og Mjöltum.
Oft er talað um að geldstaðan sé
í raun upphaf mjaltaskeiðsins en í
raun má skipta árinu niður í nokkur
stutt tímabil sem hvert um sig hafa
áhrif á kúna og heildarhagkvæmni
hennar fyrir kúabúið. Geldstaðan er
tímabilið þegar kýrin jafnar sig eftir
framleiðslu síðasta mjaltaskeiðs
og þegar líkaminn gerir sig á ný
tilbúinn í næstu framleiðslulotu.
Nú er tækifæri til að byggja
upp orkuforða líkamans, fylla á
vítamín- og steinefnaforðann og
gera kúnni kleift að ná að innbyrða
nægt fóður þegar mjólkurfram-
leiðslan hefst á ný.
Það er á þessu tímabili sem
kýrin fær raunverulega hvíld og
t.d. ef eitthvað hefur verið að angra
hana, t.d. vegna hárrar frumutölu,
þá getur hún jafnað sig á því og
komið sterk inn á ný en rannsóknir
sýna að áhrifamesta leiðin til að ná
tökum á hárri frumutölu er með-
höndlun í geldstöðunni. Rétt er þó
að taka fram að langvirk lyf og
lyfjaskammtar eru oftast hannaðir
fyrir stór og hámjólka erlend
kúakyn og þarf að taka tillit til þess
við mögulega lyfjagjöf.
Gelda upp
Áður en kýrin er gelt upp er
mikilvægt að taka spenasýni til
þess að geta metið hvort meðhöndla
eigi með geldstöðulyfjum eða ekki.
Þegar þetta liggur fyrir er hægt
að gelda upp og er mælt með því
að gera þetta á fyrirfram ákveðnum
dögum á búinu, sé búið það stórt
að verið sé að gelda upp fleiri
en eina kú á sama tíma. Þá geta
þessar kýr fylgst að og fengið
eins meðhöndlun sem léttir alla
vinnu. Á minni búum má t.d.
safna kúnum saman og gera þetta
á tveggja vikna fresti, til að auka
skilvirkni við meðhöndlun geld-
kúnna og notast við svokallað „allt
inn – allt út“ kerfið sem er mjög
þekkt í kjötframleiðslu þegar gripir
í einum hóp koma inn saman og
fara út saman.
Þessi skilvirkni í kjötfram-
leiðslu á jafn vel heima þegar horft
er til þess að gelda upp kýr.
Skýringin á kostum þess að gera
þetta svona er fyrst og fremst vegna
goggunarraðar hjá kúnum en það
veldur alltaf stressi og álagi á kýr
að skipta um hópa. Þessu má í raun
líkja við það að vikulega sé verið
að skipta um starfsfólk á stórum
vinnustað og að í hvert skipti sem
nýr starfsmaður mætir þyrfti að
endurskipuleggja vinnustaðinn þ.e.
hver verði yfirmaður, hver sjái um
almenn skrifstofustörf o.s.frv. Þetta
myndi stórlega draga úr skilvirkni
á vinnustað, rétt eins og það gerir
hjá kúm.
Aðbúnaðurinn
Eftir því sem kýrin nálgast
væntanlegan burð, vex fóstrið og
fer að hafa veruleg áhrif á kúna
vegna stærðar sinnar.
Það er því mjög mikilvægt að
aðstaðan bjóði upp á gott legusvæði
og nóg pláss þegar hún þarf að
leggjast niður og standa upp.
Legurýmið getur þannig haft
áhrif á bæði klaufheilsu kúnna, þar
sem þær þurfa mögulega að standa
lengur en þær vilja, sem og át þeirra
vegna þess að þegar þær loksins
geta lagst þá er hætt við að þær
liggi í raun lengur en þær myndu
helst vilja.
Á FAGLEGUM NÓTUM
Snorri Sigurðsson
snorri.sigurdsson@outlook.com
Kýr í geldstöðu þurfa góðan aðbúnað og rétt fóður svo þær geti náð að
verða afurðamiklar á mjaltaskeiðinu. Mynd / ghp
Velferð:
Gefðu geldkúnum GAUM
Því fyrr sem kálfurinn fær broddinn, því betra verður það fyrir líf og heilsu hans. Mynd /HMG
Þessa dagana er verið að klára
haustgróðursetningu í skógrækt.
Skógarbændur víða um land
hafa fengið sínar plöntur eða
eru um það bil að fara að sækja
þær á dreifingarstöðvar.
S k ó g r æ k t i n
hefur fengið
sínar plöntur í
stóru verkefnin
með Land-
græðslunni, svo-
kölluð Bonn-
verkefni, og
önnur verkefni
í samstarfi við
ýmsa aðila.
Einkaaðilar fengu sinn skerf og
skógræktarfélög sinn. Okkur
sýnist að gróðursetning ársins
fari yfir 6 milljónir plantna. Þetta
er mikilvægt svo Ísland geti náð
loftslagsmarkmiðum sínum.
Innlendir verktakar í gróður-
setningu fá nóg að gera, en þeir
eru fáir og því var samið við erlent
verktakafyrirtæki til að ná endum
saman. Það er eins og í svo mörgu
öðru hjá fámennri þjóð. Hins
vegar höfum við lært margt gott
af samskiptunum við það ágæta
gróðursetningarfólk sem hingað
hefur komið, m.a. að á löngum degi
í júní getur einn maður, vel á sig
kominn, gróðursett 10.000 tré.
Gróðrarstöðvarnar sem fram-
leiða skógarplöntur hafa staðið
sig geysivel og vinna nú að því að
geta aukið afköstin enn meira. Þá
íhuga fleiri aðilar að reisa nýjar
gróðrarstöðvar. Ekki veitir af, því
allt bendir til þess að þörfin fyrir
skógarplöntur aukist verulega á
næstu árum.
Annað sem getur takmarkað
skógrækt og þarf því að leysa
er framboð á fjölgunarefni (fræi
og græðlingum). Þar dugar ekki
hvað sem er, því við gerum kröfur
um góða aðlögun og góðan vöxt
trjánna. Það vill svo heppilega
til að nú er gott fræár á birki og
greni á Norður- og Austurlandi.
Því er áhersla lögð á að ná inn
birgðum til nokkurra ára af
þekktum og góðum uppruna fyrir
þær tegundir. Þá verður eins mikið
tínt af stafafurukönglum og hægt
er og tilraun gerð með söfnun
lerkiköngla í þeirri von að spírun
sé skárri en vaninn er. Skortur á
græðlingaefni alaskaaspar hefur
lengi verið hamlandi, en unnið er
að því að fjölga móðurplöntum af
kynbættum og ryðþolnum klónum.
Þá er einnig unnið að því að auka
framleiðslu á lerkiblendingnum
‘Hrymi’ sem getur vaxið álíka hratt
á rýru landi og alaskaösp getur á
frjósömu landi.
Allt tekur þetta mannskap,
tíma og peninga. Fjárfesta þarf
í þessum innviðum skógræktar;
í framleiðslu fjölgunarefnis, í
framleiðslugetu plantna og í því
að koma plöntunum í jörð. Ekki
síst þarf að fjárfesta í þekkingu á
öllum sviðum. Skógræktin vinnur
að eflingu skógræktar í þágu stefnu
stjórnvalda í loftslagsmálum og
tekur þeirri ábyrgð sem henni er
falin mjög alvarlega. Hún vinnur
hörðum höndum að því að leysa úr
áskorunum sem því fylgja að auka
gróðursetningu í landinu. Það hefur
í för með sér vinnu með öðrum
ríkisaðilum, sveitarfélögum,
fyrirtækjum og einstaklingum
að margs konar úrlausnarefnum.
Oftast er sú vinna ánægjuleg því
samstarfsaðilar eru á sama blaði,
vita það að Ísland er skuldbundið
til að ná tilteknum árangri í
loftslagsmálum fyrir 2030 og ætlar
sér að verða kolefnishlutlaust 2040.
Til þess þarf að vinna ötullega að
mörgu, þ.á m. að því að stórauka
skógrækt.
Tími umræðu og efasemda
um loftslagsvána er liðinn. Tími
aðgerða er kominn. Ekki er eftir
neinu að bíða. Með þekkingu og
vísindalegar niðurstöður að
vopni getum við gert góðar
áætlanir sem taka fullt tillit til
ýmiss konar verndarsjónarmiða
og ræktað gjöfulan skóg sem er
ómissandi hluti af leiðinni að
kolefnishlutlausu Íslandi 2040.
Skógrækt á litlum hluta landsins
getur þarna skipt sköpum.
Þröstur Eysteinsson
skógræktarstjóri.
Sex milljóna markinu náð
Þröstur
Eysteinsson.