Bændablaðið - 20.10.2022, Síða 21

21Bændablaðið | Fimmtudagur 20. október 2022
höfðu fellt tillögu í atkvæðagreiðslu,
um afnám mjólkurkvóta í greininni.
Samkvæmt samningunum
2016 átti kvótakerfi í mjólkur­
framleiðslunni að fjara út á
samnings tímanum. Á árinu 2019 var
hins vegar sú þróun stöðvuð.
Í endurskoðun sauðfjársamnings
voru þær breytingar helstar að
bændum var gert fært að hætta í
greininni eða draga úr umfangi
síns búskapar og innleyst sitt
greiðslumark í gegnum sérstaka
aðlögunarsamninga við ríkið.
Skilyrði fyrir slíkum samningum,
sem gilda út þetta ár, voru veruleg
fækkun á fé hjá viðkomandi og
að settar væru fram trúverðugar
áætlanir um aðra atvinnustarfsemi
á jörðunum.
Í endurskoðun nautgripasamnings
voru sett inn ákvæði um lofts ­
lagsmál og markmið um að íslensk
nautgriparækt verði að fullu
kolefnisjöfnuð eigi síðar en árið
2040, að þá verði allar afurðir
frá íslenskum nautgripabændum
vottaðar sem kolefnishlutlausar.
Þá var gert ráð fyrir endurskoðun
á fyrirkomulagi verðlagningar
mjólkurafurða í stað verðlagsnefndar
búvöru. Það var gert í þeim tilgangi
að skoða hvort hætta eigi opinberri
verðlagningu. Niðurstaða starfshóps
um málið varð hins vegar sú að
fyrirkomulagið yrði óbreytt.
Garðyrkjusamningur
fyrst gerður 2002
Garðyrkjusamningur var fyrst gerður
árið 2002 eftir að ákveðið var að fella
niður tolla af gúrkum, tómötum og
papriku en taka upp beingreiðslur
í staðinn. Í grunnsamningnum um
starfsskilyrði garðyrkjunnar, sem tók
gildi á árinu 2017, var áfram gert ráð
fyrir þessum beina stuðningi, í þeim
tilgangi að jafna samkeppnisskilyrði
innlendra framleiðenda gagnvart
innflutningi.
Heildarbeingreiðslur til fram­
leiðenda í þessum greinum
skiptast þannig eftir tegundum, að
tómataframleiðsla fær 49 prósent,
gúrkuframleiðsla 37 prósent og
paprikuframleiðslan 14 prósent. Þá
kom inn nýtt ákvæði um hlutdeild
ríkisins í kostnaði við dreifingu
og flutningi raforku, þannig að
ylræktendum verði tryggt rafmagn
til lýsingar með niðurgreiðslum á
kostnaði við flutning og dreifingu
raforku fyrir hagfelldari starfsskilyrði
greinarinnar.
Í endurskoðun garðyrkjusamnings
14. maí 2020 er fyrirkomulagi á
niðurgreiðslum á raforku breytt
með þeim hætti að ylræktendum
voru tryggðar beingreiðslur vegna
lýsingar í stað niðurgreiðslu
kostnaðar, að uppfylltum ákveðnum
skilyrðum. Þar er kveðið á um að
beingreiðslur vegna lýsingar skuli
standa straum af magnliðum og
fastagjaldi í gjaldskrá fyrir flutning
og dreifingu raforku um allt að 95
prósent, en framleiðendur skuli
greiða að lágmarki fimm prósent af
þessum kostnaði.
Er þar um að ræða fasta
krónutölu, þannig að ef bændum
fjölgar í ylræktinni þá minnkar
greiðsluhlutfallið til allra.
Þá komu einnig inn beingreiðslur
fyrir annað ylræktað til manneldis en
tómata, gúrkur og paprikur – en þó
með mun minna fjármagni.
Inn í endurskoðunina bættust
einnig við jarðræktarstyrkir til
útiræktunar grænmetis og garð­
ávöxtum til manneldis, frá árinu
2021. Sá stuðningur sem garðyrkjan
gat nýtt í rammasamningi var færður
yfir í garðyrkjusamning.
Garðyrkjan verður kolefnisjöfnuð
Líkt og í nautgripasamningnum er í
endurskoðuðum samningi stefnt að
kolefnisjöfnun íslenskrar garðyrkju
eigi síðar en 2040. Í samningnum
segir að það verði gert með því að
byggja upp þekkingu á losun og
bindingu kolefnis, vinnu að bættri
meðhöndlun og nýtingu aðfanga
og áburðar, minni sóun, markvissri
jarðrækt, aukinni sjálfbærni og
öðrum aðgerðum.
Samhliða er stefnt að því að
allar afurðir garðyrkjubænda verði
vottaðar kolefnishlutlausar fyrir árið
2040.
Endurskoðaður rammi
Í endurskoðuðum rammasamningi
4. febrúar 2021 er skrefið í lofts­
lagsmálum landbúnaðarins tekið
til fulls og því markmiði lýst að
íslenskur landbúnaður verði allur
að fullu kolefnisjafnaður í síðasta
lagi árið 2040.
Eins og áður segir höfðu
slík markmið verið sett í
endurskoðun bæði garðyrkju­ og
nautgripasamnings.
Nokkur mál komu inn í
endurskoðunina sem á undanförnum
misserum hefur verið hrint í
framkvæmd. Má þar nefna stofnun
íslensks búvörumerkis, Íslenskt
staðfest, stofnun Matvælasjóðs
og hið veflæga Mælaborð
landbúnaðarins. Þess má geta að
fyrir gerð samninganna 2016 var
upplýsingakerfið Afurð, stafrænt
stjórnsýslukerfi Matvælastofnunar,
þróað. Í gegnum það fara lög­
bundnar stuðningsgreiðslur frá
stjórnvöldum til landbúnaðarins,
stuðningsgreiðslur til þúsunda
framleiðenda í landbúnaði á ári hverju
í samræmi við búvörusamninga.
Upplýsingarnar sem birtast á
Mælaborði landbúnaðarins eru
einmitt meðal annars upprunnar
í Afurð, þar sem margþættum
upplýsingum sem tengjast land­
búnaðarframleiðslu er safnað saman.
Tollvernd kemur inn í
rammasamninginn
Ekki var fjallað um tollvernd
í rammasamningi fyrr en við
endurskoðunina 2021. Af því tilefni
var haft eftir Gunnari Þorgeirssyni,
formanni BÍ, við undirritun samn­
ingsins, að þetta væri mikilvæg
grein samningsins, að tollar væru
nú viðurkenndir sem hluti af
starfsskilyrðum íslensks landbúnaðar
og að tekið verði tillit til þróunar á
þeim vettvangi.
Inn í endurskoðunina var sett
sérstök grein þar sem kveðið var á um
að ný landbúnaðarstefna verði grunnur
endurskoðunar búvörusamninga árið
2023, en drög að slíkri stefnu voru
einmitt kynnt formlega undir heitinu
Ræktum Ísland um miðjan september
á síðasta ári.
Ekki er skylt að setja samninga í
atkvæðagreiðslur hjá bændum. Þannig
hafa hvorki garðyrkjusamningar né
búnaðarlaga­/rammasamningur
farið í atkvæðagreiðslu. Stjórn
Sambands garðyrkjubænda hefur
afgreitt garðyrkjusamning og
stjórn Bændasamtaka Íslands eða
Búnaðarþings samninga um almenn
starfsskilyrði í íslenskum landbúnaði.
Í atkvæðagreiðslum um
sauðfjársamninga, mjólkursamninga
(forveri nautgripasamnings) og
nautgripasamninga hafa án undan­
tekninga samningar verið samþykktir
meðal bænda með yfirgnæfandi
meirihluta.
Um nánari útfærslu samninganna
er fjallað í reglugerðum sem settar eru
með stoð í búvöru­ og búnaðarlögum.
Undirbúningsvinna hafin
Sem fyrr segir er undir búningsvinna
hafin hjá BÍ við mat á því hvort
markmið samninganna frá síðustu
endurskoðun náist. Liður í því er
sjálfstæð gagnaöflun og uppbygging
gagnagrunns hagtalna fyrir
landbúnaðinn. Góð gögn munu
þannig bæta samningsstöðu bænda,
auk ýmissa greininga, og er þar mikil
vinna fram undan.
Síðan taka við samtöl við allar
búgreinar um áherslur og væntingar til
komandi viðræðna, auk samráðsfunda
við ráðuneyti og hagaðila.
Gert er ráð fyrir að eiginlegar
efnislegar viðræður hefjist svo strax á
nýju ári og og er stefnt að því af hálfu
BÍ að ljúka þeim sem fyrst. Munu þau
leggja áherslu á að opna á viðræður
um alla fjóra samningana í einu, sem
talið er skilvirkari leið en að vera með
einn samning undir í einu.
Áherslur BÍ
BÍ leggja áherslu á við sinn
undirbúning, að einfalda samningana
eins og hægt er – en skýra líka betur
út ýmis atriði í útfærslum þeirra.
Varðandi einstök efnisatriði er
ljóst að sauðfjárbændur hafa kallað
eftir endurskoðun á niðurtröppun
greiðslumarks. Garðyrkjubændur
hafa rætt um að skoða útfærslu á
niðurgreiðslu rafmagns til lýsingar,
þannig að greiðslur til einstakra
garðyrkjubænda skerðist ekki þó það
fjölgi í greininni.
Einnig þurfi að setja inn ákvæði
um hvata til nýliðunar í garðyrkju
og aukinnar framleiðslu núverandi
bænda. Innan BÍ er horft til þess að
endurskoða mikilvæg atriði sem ekki
koma fram í samningunum en eru á
forræði stjórnvalda, eins og að taka
til skoðunar kröfur um hagræðingu
í afurðastöðvageiranum. Samtökin
munu einnig kalla eftir breytingum
á tollverndinni. Hún sé ein af
meginstoðum landbúnaðarkerfisins.
Afkoma bænda verður einnig
til umfjöllunar, þar sem farið er inn
í samningaviðræðurnar á erfiðum
tímum hvað rekstrarumhverfið
varðar með miklum verðhækkunum
á aðföngum. Afurðaverð tryggir ekki
viðunandi afkomu.
Á þessu ári var bætt í stuðning til
bænda til að takast á við erfiðleika
í rekstri vegna ytri aðstæðna, en sú
aðgerð gildir einungis fyrir þetta ár.
Loftslagsmál til umræðu
Síðan er ljóst að aðgerðir stjórnvalda
varðandi loftslagsmál verða til
umræðu í þessari endurskoðun. Þar
eru BÍ komin af stað með verkefni
sem þarf að styrkja enn frekar og
ekki síður að byggja upp hvata sem
tryggja að árangur náist í að draga úr
losun eða auka bindingu.
Verkefnin Loftslagsvænn land­
búnaður og Kolefnisbrúin verða
lykilstoðirnar í þeirri vinnu.
Nautgripasamningur
Endurskoðun 25. október 2019

Markmið
Markmið samkomulagsins
er meðal annars að stuðla
að framþróun og
nýsköpun í
nautgriparækt
með áherslu á
rannsóknir og
menntun ásamt
sjálfbærari og
umhverfisvænni
framleiðslu.
Sauðfjársamningur
Endurskoðun 11. janúar 2019

Markmið
Markmið samkomulagsins
er meðal annars að stuðla að
jafnvægi framboðs
og eftirspurnar
á markaði með
sauðfjárafurðir,
auka frelsi
sauðfjárbænda,
að auðveldara
verði að takast á við
sveiflur í ytra og innra umhverfi
greinarinnar og auðvelda aðlögun
að breyttum búskaparháttum.
Skeifunni 3h ll Sími: 588 5080 ll dynjandi.is
Rammasamningur
Endurskoðun 4. febrúar 2021
Markmið
Markmið endurskoðunar rammasamningsins er meðal annars að stuðla
að framþróun og nýsköpun í framleiðslu með áherslu á aðgerðir í
loftslagsmálum og fjölþætta stefnumótun. Þar kemur fram að landbúnaður á
Íslandi sé burðarás í atvinnulífi hinna dreifðu byggða í landinu. Samningnum
sé ætlað að hvetja til aukinnar verðmætasköpunar, hagkvæmni, sjálfbærni,
fjölbreytileika og nýsköpunar í greininni.
Samningsaðilar eru sammála um að strangar kröfur eigi að gilda um
dýravelferð, hreinleika og heilbrigði ásamt því að fæðu­ og matvælaöryggi
þjóðarinnar þarf að vera í fyrirrúmi. Tryggja verður að bæði innlend
framleiðsla og innfluttar landbúnaðarafurðir feli ekki í sér sýkingarhættu
fyrir innlenda bústofna. Traust umgjörð um merkingar á búvöru, meðal
annars hvað varðar uppruna og framleiðsluhætti, sameinar hagsmuni
bænda og neytenda.
Frá undirritun á endurskoðuðum rammasamningi 4. febrúar 2021.
Unnur Brá Konráðsdóttir, formaður samninganefndar ríkisins, Kristján
Þór Júlíusson, þáv. sjávarútvegs- og landbúnaðarráðherra, Gunnar
Þorgeirsson, formaður BÍ, Bjarni Benediktsson fjármálaráðherra.
Mynd / Matvælaráðuneytið – Golli
Garðyrkjusamningur
Endurskoðun 14. maí 2020

Markmið
Markmið samkomulagsins
er meðal annars
að stuðla að
framþróun og
nýsköpun í
f r a m l e i ð s l u
garðyrkjuafurða
með áherslu á
aðgerðir í loftslagsmálum og
fjölþætta stefnumótun.
Jafnframt er markmið
samkomulagsins að við
endurskoðun samningsins
2023 hafi framleiðsla á íslensku
grænmeti aukist um 25 prósent
miðað við meðalframleiðslu
áranna 2017 til 2019, til að auka
markaðshlutdeild innlendrar
framleiðslu.