Bændablaðið - 20.10.2022, Qupperneq 33

33Bændablaðið | Fimmtudagur 20. október 2022
Austast á Rauðasandi býr Ástþór Skúlason,
ásamt eiginkonu sinni, Sigríði Maríu
Sigurðardóttur, á bænum Melanesi. Þau
reka þar ferðaþjónustu á sumrin með
tjaldstæði og þremur gestahúsum. Þar til
nýlega voru þau einnig með nokkuð stóran
sauðfjárbúskap, en hafa skorið stofninn
niður í 35 kindur.
Báðir foreldrar Ástþórs eru frá Rauðasandi,
faðir hans frá Stökkum og móðir frá Melanesi.
Fyrstu mánuðina bjó Ástþór hins vegar í
Sauðlauksdal í Patreksfirði þar sem foreldrar
hans voru síðustu ábúendurnir. Árið 1975
fluttist fjölskyldan að Stökkum, þegar Ástþór
er á öðru ári. Fjölskyldan færði sig yfir að
Melanesi árið 1980 þar sem Ástþór óx úr grasi
og fór inn í búskapinn með foreldrum sínum.
Þegar líða fór að aldamótum var búskapurinn
orðinn nokkuð stór á þess tíma mælikvarða, eða
38 mjólkandi kýr og 500-600 kindur.
Nánast allt hægt, þrátt fyrir mænuskaða
Ástþór tekur ekki formlega við búskapnum
fyrr en eftir að hann lendir í mænuskaða í
alvarlegu bílslysi árið 2003. Hugur Ástþórs
var við landbúnað og lét hann lömunina ekki
stöðva sig við að starfa sem bóndi. Hann sá þó
fljótlega að hann þyrfi að hætta með kýrnar, en
lengi vel eftir slysið voru 300–400 ær á bænum.
Ástþór segir að rekstrargrundvöllur búsins
hafi farið um leið og það var minnkað. „Það
lifir enginn á þessum litlu búum sem voru hér
áður. Þó menn lendi í svona slysförum er ekkert
þar með sagt að þeir geti ekki gert nánast allt
það sem þá langar til – bara að finna rétta aðferð
til þess. Tæknin er þannig í dag að það er hægt
að leysa nánast hvaða mál sem upp kemur ef
viljinn er fyrir hendi,“ segir Ástþór
Ferðaþjónustan sífellt mikilvægari
Árið 2007 byrja hjónin í Melanesi með
ferðaþjónustu og með tíð og tíma hefur
aðstaðan þróast og stækkað og orðið þeirra
aðalatvinna. Í nokkur ár stóð bróðir Ástþórs
fyrir útihátíðinni Rauðasandur Festival sem
haldin var í Melanesi.
Ástþór segir ferðaþjónustuna ganga vel.
Sumarið í sumar hafi verið með fjölmennari
sumrum og aðsóknin sé sambærileg því sem
hún var árið 2019. Á meðan heimsfaraldurinn
gekk yfir hafi aðstreymið minnkað, en
Íslendingar hafi þó verið duglegir að koma
á Vestfirðina.
Fólksfækkun komin til að vera
Eins og áður hefur komið fram er stöðug
fólksfækkun í sveitinni. „Ég held að þegar
þeir ábúendur sem eru hérna núna fara, þá sé
þetta komið í eyði,“ segir Ástþór aðspurður
um framtíðarhorfur byggðarinnar. „Þetta verða
sumardvalarstaðir, en hve lengi þetta verða
búsettar jarðir er orðið áraspursmál.“
Ef ungt fólk á að sjá sér fært að setjast
að á Rauðasandi er nauðsynlegt að byggðin
tengist við þriggja fasa rafmagn, ljósleiðara og
samgöngur verði tryggari. Til stóð að net- og
rafmagnstengingin yrði bætt fyrir árið 2020,
en því hefur verið frestað nokkrum sinnum
án þess að gefnar séu almennilegar skýringar.
Innviðir láta bíða eftir sér
Búið var að flytja ljósleiðara og rafmagnsstreng
í Patreksfjörðinn í fyrrasumar og var allt klárt
til að hefja niðurplægingu. Strengirnir voru
síðar fluttir annað og plægðir niður þar. „Við
höfum sjálfsagt lent enn einu sinni aftast á
listanum – erum svo sem vön því, hvort sem
það er í samgöngum eða annarri þjónustu.“
Í haust var settur upp farsímasendir á
Rauðasandi. Fram að því hafði sambandið á
svæðinu verið afar slitrótt. Þessi sendir var
svæðinu nauðsynlegur þar sem síminn er ekki
lengur tengdur með landlínu.
Varðandi vegasamgöngurnar segir Ástþór
lítið mál að bæta þær, ef bara fengist til þess
fjármagn. Vegurinn yfir á Rauðasand er gamall
malarvegur og ástand hans ræðst mikið af
veðráttu. Mest aðkallandi sé þó að fá á hann
vetrarþjónustu. Á meðan ekki sé tryggt að
vegurinn sé opnaður á veturna getur ungt fólk
með börn ekki gengið að því vísu að geta sent
ungviðið í skóla, nema að senda þau í fóstur
hluta vetrar á Patreksfirði.
Póstflutningur á röngum dögum
Hið opinbera stendur straum að einum
mokstri að hausti og hreinsun að vori. „Ef
það þarf að opna fyrir mjólkurbíl, þá hefur
Mjólkursamlagið og sveitarfélagið sameinast
um að moka.“ Ástþór er gagnrýninn á að
Pósturinn skuli ekki samnýta þá daga þegar
mjólkurbíllinn er á ferðinni. „Ef það verður
ófært sama dag og mjólk er sótt geta liðið ein
til tvær vikur þangað til við fáum póst.“
Vandamálið sé líka að Pósturinn hefur
ekki yfir að ráða almennilegum bíl. Hann
segir að ef notast væri við sæmilegan jeppa í
stað lítils sendibíls væri algjör undantekning
að vegurinn væri hindrun. Þrátt fyrir að
þessir þjónustuaðilar þurfi oft frá að hverfa
vegna færðar vill Ástþór ekki meina að íbúar
Rauðasands séu oft innilokaðir.
Sorphirða í skötulíki
Ástþór kemur inn á sorphirðuna í sveitinni. Á
öllum Rauðasandi sé einungis einn gámur sem
sé ekki tæmdur nema íbúarnir hringi og kvarti
nógu oft við bæjarskrifstofurnar á Patreksfirði.
Ástandið sé sæmilegt yfir sumarið, en á veturna
sé sorpið yfirleitt ekki sótt.
„Við erum tilneydd til að brenna sorpið af
og til ef við höfum ekki geymslustað fyrir það,
þó það sé neyðarúrræði. Þar sem við þurfum
að borga fyrir alla þjónustu ættum við að eiga
rétt á að fá hana. Það eru ekki lægri gjöld á
þessum jörðum en annars staðar.“
Sameining banabiti sveitarinnar
Þegar kom að því að kjósa hvort Rauða-
sandshreppur ætti að ganga inn í sveitarfélagið
Vesturbyggð segir Ástþór að íbúarnir hafi
skipst í tvær fylkingar og mjótt hafi verið á
munum. Þeir sem hafi kosið með sameiningu
hafi svo margir flutt í burtu.
„Þeir sem voru á móti voru þeir sem sátu
eftir og hafa þurft að glíma við afleiðingarnar.
Að mörgu leyti myndi ég segja að þessi
sameining hafi verið banabiti sveitarinnar.“
Gagnrýninn á bótakerfi
Ástþór er gagnrýninn á bótakerfið sem öryrkjar
búa við í dag. „Kerfið er byggt þannig upp að
ég sem öryrki á ekki að vera á vinnumarkaði.
Ef ég vinn mér inn einhverjar krónur er mér
refsað fyrir það.“ Hann segir að ef tekjurnar fari
upp fyrir eitthvert hámark þá sé dregið meira
af honum en hann vinnur sér inn.
„Ég er sannfærður um það að fólk sem
fær að vinna – þó það sé ekki nema eitthvað
smávegis – þarf það að reiða sig miklu minna
á heilbrigðiskerfið. Bara það að finnast maður
skipta einhverju máli í stóra samhenginu gefur
fólki ótrúlega mikið.“
Lambavatn á Rauðasandi er eini
bærinn á Vestfjörðum sem hefur
stundað markvissa kornrækt á seinni
árum. Til þess að geta nýtt byggið sem
fóður er nauðsynlegt að hafa aðgang
að vélum sem geta þreskt á haustin.
Þess vegna eru tvær þreskivélar á
Lambavatni og mjög líklegt að þær
séu þær einu sem hafa verið í notkun
á Vestfjörðum.
Upphaf kornræktar á Lambavatni
má rekja til ársins 1999, þegar
Þorsteinn keypti traktorsdrifna
þreskivél úr þrotabúi á öðrum bæ
á Rauðasandi. Þangað hafði vélin
verið keypt skömmu áður, en var
aldrei notuð. Hún er af gerðinni JF
MS 707, framleidd í kringum 1980.
Árið 2000 hóf hann jarðvinnu og sáði
korni í nokkra hektara um vorið. Eftir
það var kornrækt á bænum samfleytt
til ársins 2017. Stórtækastir voru
Lambavatnsbændur árið 2011 þar sem
sáð var í tíu hektara.
Traktorsdrifnu þreskivélina segir
Þorsteinn hafa verið nokkuð erfiða
í notkun. Hún var knúin áfram af
afturhjóladrifnum Zetor sem gat átt
í vandræðum með að komast yfir
akurinn í blautu árferði. Aflið er flutt
milli vélarhluta með reimum sem getur
haft ókosti í för með sér.
Ef ein reim slitnar getur verið
nauðsynlegt að losa margar aðrar
reimar til að koma nýrri reim fyrir.
Árið 2009 kom sjálfkeyrandi
Massey Ferguson 16 þreskivél,
árgerð 1988, á bæinn sem leysti JF
MS vélina af hólmi. Massey Ferguson
þreskivélin var betri að því leyti að
hún var afkastameiri og með betra
útsýni yfir kornið. Hún var líka með
stærri dekk sem gerði henni kleift að
fara yfir blautara land en hin.
Það kom þó ekki í veg fyrir að
hún sykki ef aðstæður voru nógu
slæmar. Fyrir utan nokkrar festur
segir Þorsteinn að notkun vélanna hafi
gengið klakklaust fyrir sig.
Undir lokin var þreskivélin farin
að láta á sjá vegna ryðs og var henni
endanlega lagt árið 2017 þegar
kúplingin skemmdist. Þorsteinn
reiknar ekki með að endurvekja
kornrækt á bænum. /ÁL
Einu þreskivélar
Vestfjarða
Þreskivél af gerðinni JF MS 707 framleidd
í kringum 1980. Fyrsta vélin af slíku tagi
sem kom að Lambavatni. Við notkun var
hún tengd við traktor. Myndir / ÁL
SAGA VÉLAR
Melanes:
Ferðaþjónusta
forsenda búsetu
Sjálfkeyrandi þreskivél af gerðinni
Massey Ferguson 16 kom að Lambavatni
árið 2009. Hún var í notkun til ársins 2017
þegar hún bilaði.
Melanes var vettvangur frægrar útihátíðar kennda við Rauðasand.
Ástþór Skúlason er bóndi á Melanesi ásamt eiginkonu sinni, Sigríði Maríu Sigurðardóttur.
Undanfarin ár hafa þau minnkað bústofninn hjá sér og einbeitt sér meira að ferðaþjónustu.
Ástþór segir jarðir á Rauðasandi bera sömu gjöld og aðrar, en þjónustustigið sé minna.
Myndir / ÁL