Læknablaðið - 01.12.2022, Blaðsíða 39

L ÆKNABL AÐIÐ 2022/108 567
V I Ð T A L
Pääbo og Denisova
Agnar leiðir talið að Altai­fjöllunum þar
sem Pääbo fann Denisova. „Eftir því sem
menn reyna við eldri og eldri líkamsleifar
hefur komið í ljós að hægt er að greina
DNA úr líkamsleifum sem eru allt að
milljón ára gamlar. Menn fóru því að fara
í gegnum bein sem fundust. „Það fannst
þetta fingurbein, endi af litla fingri. Þar
fannst Denisova, fjarskyldari okkur en
Neanderdalsmenn, en leiðir skildu á milli
Neanderdalsmanna og okkar fyrir 400­
500.000 árum en Denisova enn lengra aft­
ur,“ segir hann.
„En við vitum að erfðafræðilega er
þetta önnur tegund, kannski Homo erect­
us, kannski Homo Heidelbergensis sem
er þarna á milli erectus og Neanderdals­
manna, en svona varpar erfðafræðin nýju
ljósi á forsögu okkar á forvitnilegan hátt.“
Ekki eru nema rúm tvö ár síðan Agnar
kynnti rannsóknir Íslenskrar erfðagrein­
ingar á því að hvert okkar Íslendinga, eins
og aðrir Evrópubúar, hefði um 2% erfða­
mengis okkar frá Neanderdalsfólki.
„Það eru ekki nákvæmlega sömu
Neandertalsbútarnir hjá öllum en við
söfnuðum þeim öllum saman og gátum
þannig endurskapað tæplega helming af
erfðamengi Neanderdalsmanna,“ segir
hann. Þessi rannsókn hafi einmitt verið
gerð í samvinnu við Laurits Skog sem er
nú í Leipzig að vinna með Svante Pääbo.
„Þetta hefur haft áhrif á okkur en ekki
er hægt að segja að það hafi gert manninn
frumstæðari að hafa Neanderdalsgen.
Neanderdalsfólk hafði einhverja eigin­
leika, mjög svipaða og við, en á ýmsan
hátt ólíka og það getur vel verið að það
hafi verið gagn í þeim erfðabreytum sem
við fengum frá þeim,“ segir hann.
Agnar segir rannsóknir á þróunarsögu
mannhópa og tegunda, bæði rannsóknir
Pääbo og aðrar um nýlegri atburði, geta
haft áhrif á sjálfsmynd manna. Hann
bendir á að Evrópubúar hafi til að mynda
haft aðrar hugmyndir um uppruna sinn
en hafi verið afhjúpaðar. Þeir hafi orðið til
úr blöndun þriggja hópa; safnara og veiði­
manna sem komu til Evrópu fyrir 30.000
árum, bænda sem streymdu að frá Mið­
austurlöndum með tilkomu landbúnaðar,
og svo hópa sem komu á hestum frá Asíu
fyrir um 4000 árum.
„Þessar niðurstöður komu mörgum
á óvart,“ segir hann og að rannsóknir á
uppruna mannsins geti leitt af sér minni
fordóma. „Já, ég gæti trúað því. Ég held
að þekking geri það almennt. Það liggur í
orðinu fordómar að við dæmum áður en
við vitum eitthvað. Þekking stangast á við
það.“
Elon Musk og framtíðargenin
En munum við í framtíðinni kvíslast í ólík­
ar manntegundir? „Nei, ekki ef við höld­
um þessum lifnaðarháttum og aðstæðum
sem eru á jörðinni í dag þar sem mikið
genaflæði er milli hópa,“ segir hann. „En
ef menn eins og Elon Musk fá ráðið gætu
einhverjir sest að á Mars eða víðar.“ Ein­
angrun, fátíð ferðalög og langur tími geti
leitt til þess að stökkbreytingarnar safnist
saman og skapi á endanum möguleika á
að aðskildar manntegundir verði úr okkur.
„Þetta er vísindaskáldskapur og erfitt að
spá fyrir um framtíðina,“ segir Agnar.
Agnar segir verðlaunin til Pääbo auka
virðingu fyrir þessu sviði rannsókna.
„Þetta er þó engin bylting eða gjörbreyting
en sviðinu til framdráttar til lengri tíma.“
En hefðu aðrir en Pääbo átt að koma til
greina?
„Þetta er alltaf svolítið lotterí og
einhvers konar geðþóttaákvörðun. Ég
ætla ekki að deila við þessa nefnd. Ég er
ánægður fyrir hönd Svante og þeirra sem
vinna á þessu sviði en ég er viss um að
það er fullt af öðrum merkilegum rann­
sóknum og vísindamönnum sem áttu
vegsemdina jafnmikið skilið. Keppni í
vísindum. Það er erfitt að meta útkomu í
slíku,“ segir Agnar.
„Vísindi eru dálítið skrýtin. Oft leggja
margir hönd á plóg og erfitt að sundra
útkomunni, þekkinguna sem skapast, og
skrifa á einn einstakling. En segja má að
Svante Pääbo, stofnun hans, ástríða og sýn
hafi skilað af sér grundvallarþekkingu á
þróunarsögu okkar tegundar.“
Agnar Helgason, líffræðilegur mannfræðingur hjá Íslenskri erfðagreiningu, fer yfir veitingu Nóbelsverðlauna til Svan-
te Pääbo og mikilvægi þekkingarinnar á þróunarsögu mannkyns. Mannfólkið sé einn hrærigrautur gena. Mynd/gag
HVER ER SVANTE PÄÄBO?
• Pääbo fæddist 20. apríl 1955 í
Stokkhólmi
• Hann ólst upp hjá einstæðri eistneskri
móður sinni, efnafræðingnum Karin
Pääbo
• Faðir hans, Sune Bergström, hlaut
Nóbelsverðlaun í læknisfræði árið 1982
og er þetta í 8. sinn sem barn Nóbels-
verðlaunahafa endurtekur leikinn
• Verðlaun Nóbels eru 10 milljónir
sænskra króna, eða um 140 milljónir
íslenskra króna
Svante og ættfaðir okkar, Neanderdalsmaðurinn.
Mynd/Karsten Möbius