Fréttablaðið - 10.03.2023, Blaðsíða 12

Við höfnuðum hægri
og vinstri skilgrein-
ingum, vorum þriðja
víddin.
Það er full
ástæða til
að fagna
sigrum
Kvenna-
lista á 40
ára afmæli
hans hinn
13. mars.
Þegar er óhætt að segja að Kvenna-
framboð og Kvennalisti hafi skilið
eftir sig ríkulega arf leifð til kom-
andi kynslóða. Framboðin einsettu
sér að fara inn í valdastofnanir sam-
félagsins, breyta þeim innan frá og
krefjast þess að sameiginleg reynsla
og verðmætamat kvenna væri metið
til jafns við reynslu og verðmæta-
mat karla. Við ætluðum að koma
stefnumálum okkar af jaðrinum
og inn á miðjuna og gjörbreyta
umræðunni. Það tókst.
Á þeim 17 árum (1982-1999) sem
Kvennaframboð og Kvennalisti áttu
sæti í sveitarstjórnum og á þingi fór
hlutfall kvenna á Alþingi fór úr 5%
í 25% og fjöldi þingkvenna úr 3 í
16. Hlutfall kvenna í borgarstjórn
fór úr 20% í 46,7%. Á landsvísu fór
hlutfall kvenna í sveitarstjórnum
úr 6% í 22%. Þetta var sannkallaður
kvennasigur.
Við komum ýmsum tabú málum
á dagskrá á Alþingi, í borgarstjórn
og í samfélaginu. Má þar nefna
klám, nauðgunarmál, kynferðislegt
of beldi sem og annað of beldi gegn
konum og börnum. Sú umræða
leiddi til stofnunar Kvennaathvarfs
og Neyðarmóttöku fyrir fórnar-
lömb kynferðisbrota. Við lyftum
lokinu af veröld sem hafði ekki
verið sýnileg.
Eitt stærsta baráttumál Kvenna-
listans var að leiðrétta laun lág-
launakvenna. Í öllum stefnuskrám
framboðanna var hamrað á þess-
ari kröfu. Þar segir meðal annars
„að launakjör kvennastétta verði
stórbætt og óheimilt að greiða
laun undir framfærslumörkum.“
Þessi krafa talar beint inn í kjara-
baráttu dagsins í dag. Kvenna-
listinn lagði fram frumvarp um
lögbindingu lágmarkslauna 1986.
Eftir kosningarnar 1987 fékk for-
maður Sjálfstæðisflokksins umboð
til stjórnarmyndunar. Hann boðaði
Kvennalistann og Alþýðuflokkinn
til viðræðna. Kvennalistakonur
voru reiðubúnar til að slá af ýmsum
kröfum, en krafan um að setja í lög
bann við að greiða laun í dagvinnu
undir framfærslukostnaði var ófrá-
víkjanleg. Það voru mikil vonbrigði
þegar það var ekki samþykkt. Kjós-
endur kunnu greinilega að meta
staðfestuna því í skoðanakönnun-
um fyrst á eftir fékk Kvennalistinn
ítrekað yfir 30% fylgi.
Við skoðuðum samfélagið í gegn-
um kvenfrelsisgleraugu, smíðuðum
ný hugtök og forðuðumst gamlar
klisjur. Við fundum kvennavinkil á
öllum málum. Eftir að við tilkynnt-
um framboð biðum við spenntar
eftir fyrsta blaðamannafundinum.
Fyrsta spurningin var: „Hvað ætlið
þið að gera í hafnarmálum?“ Við
áttum ekki von á þessari spurningu.
En það stóð ekki á svari: „Við ætlum
að setja grindverk í kringum höfn-
ina svo börn detti ekki í sjóinn.“ Það
höfðu ekki allir húmor fyrir þessu
svari. En húmor var eitt af því sem
framboðin lögðu ríka áherslu á þótt
alltaf væri alvarlegur undirtónn.
Kvennalistinn var fyrsta pólitíska
af lið sem studdi mannréttinda-
baráttu samkynhneigðra. Hann
var fyrstur til að boða til pólitísks
fundar með þeim og fyrsta pólitíska
aflið með sérstakan kafla í stefnu-
skrá um rétt samkynhneigðra.
Kvennalistinn skapaði sér sér-
stöðu sem umhverf ishreyf ing.
Við vorum á móti stóriðju vegna
umhverfissjónarmiða, töldum hana
gamaldags og úreltan atvinnukost.
Lögðum fram tillögu um stofnun
umhverfisráðuneytis sem varð að
veruleika tveim árum síðar
Friður var ofarlega á blaði. Við
gengum ekki inn í hefðbundna
slagorðaumræðu um Ísland úr
NATO, herinn burt. Við snerum
upp á umræðuna og vildum leggja
niður öll hernaðarbandalög og auka
friðarfræðslu. Árlega voru f luttar
tillögur sem tengdust kjarnorkuaf-
vopnun.
Frumvörp voru flutt um lengingu
fæðingarorlofs kvenna í 9 mánuði,
sérstakt fæðingarorlof fyrir karla
og að fæðingarorlofsgreiðslur
skyldu miðast við full laun sem var
nýnæmi. Einnig voru fluttar ýmsar
tillögur um dagvistar- og skóla-
mál. Það myndi líklega æra óstöð-
ugan ef ég teldi upp öll þau mál sem
Kvennalistakonur fluttu á þingi og í
borgarstjórn.
Vinnubrögðin, valddreif ing,
flatur strúktúr og enginn formaður
skóp Kvennaframboði og Kvenna-
lista sérstöðu. Við höfnuðum hægri
og vinstri skilgreiningum, vorum
þriðja víddin.
Ein arf leifð framboðanna er
Ingibjörg Sólrún Gísladóttir, fyrr-
verandi borgarstjóri, sem fór fram
fyrir R-listann 1994. Hún hafði verið
borgarfulltrúi Kvennaframboðs og
þingkona Kvennalista. Hún sótti
ýmislegt í smiðju framboðanna í
borgarstjórnartíð sinni. Á fyrstu
tveimur kjörtímabilum hennar
jókst hlutfall barna með leikskóla-
pláss í Reykjavík úr 30% í 80%.
Hlutur kvenna í stjórnunarstöðum
óx úr 10% 1994 í 50% 2002 og launa-
munur kynjanna var kortlagður og
gripið til aðgerða. Komið var upp
skólamötuneytum með heitum mat
í hverjum skóla. Frístundaheimili
eftir skólatíma voru stofnuð og svo
má lengi telja.
Það er full ástæða til að fagna
sigrum Kvennalista á 40 ára afmæli
hans hinn 13. mars. n
Arfleifð Kvennaframboðs og Kvennalista
Kristín
Jónsdóttir
sagnfræðingur
12 SKOÐUN FRÉTTABLAÐIÐ 10. MARS 2023
FÖSTUDAGUR